Klimaatadaptief en gezond masterplan voor Haarlemse wijk Meerwijk
In het zuidoosten van Haarlem ligt Meerwijk, een woonwijk uit de jaren zeventig. Deze wijk is toe aan een grote opknapbeurt: de wegen zijn versleten en verzakt, en het riool moet worden vervangen. Omdat er daarnaast ook nog veel andere opgaven liggen, zoals verkeersveiligheid, klimaatadaptatie en de energietransitie, heeft de gemeente Haarlem de kans aangegrepen om Meerwijk in één keer integraal te vernieuwen. Zo wil ze al haar ambities een plek geven in deze wijk. Het ontwerpbureau CB5 en de ingenieurs van Antea Group hebben deze ambities uitgewerkt tot het integrale Masterplan IVORIM.
Wat wil Haarlem met het plan bereiken?
IVORIM staat voor Integrale Vernieuwing Openbare Ruimte In Meerwijk. De gemeente Haarlem wil dat de wijk Meerwijk integraal aangepakt wordt met ruimte voor klimaatadaptatie en duurzaamheid. Het grootste deel van deze wijk valt binnen het plangebied. Dit gebied van zo’n 50 hectare bestaat uit woonstraten, doorgaande wegen en parken, en er wonen ongeveer 3.000 huishoudens. De gemeente wil in ieder geval dat hemelwater wordt afgekoppeld en dat het mogelijk is om een gasvrij warmtenet aan te leggen. Ook wil ze dat het uiteindelijke ontwerp gedragen wordt door de wijk. Het gedragen integraal masterplan (pdf, 9.7 MB) moet leiden tot een definitief ontwerp dat daarna uitgevoerd gaat worden.
Hoe is het plan tot stand gekomen?
Om tot een integraal masterplan voor de openbare ruimte te komen, heeft de gemeente gekozen voor een uitgebreid proces. Daarbij konden bewoners en andere betrokkenen ideeën inbrengen en op de ontwerpen reageren. Het proces bestond uit de volgende stappen:
- CB5 en Antea Group hebben eerst de organisatie van het project opgezet.
- Daarna organiseerden ze ambitie- en beleidsessies met de gemeente.
- Participatietraject: de bewoners van de wijk en andere betrokkenen zijn vanaf de start bij het project betrokken. Zij dachten mee over het plan, waarbij twee vragen centraal stonden: Wat vind je goed? En wat kan er beter?
- Ruimtelijke en klimatologische analyse. Dit zijn stresstesten, maar dan niet alleen gericht op klimaatadaptatie, maar ook op andere opgaven.
- Welk scenario’s zijn er op basis van de wensen van de gemeente en bewoners mogelijk? CB5 en Antea Group hebben drie scenario’s uitgewerkt: scenario ‘Bestaande situatie’, ‘Meerwijk verbeterd’ en ‘Meerwijk maximaal verbeterd’. Bij elk scenario hebben ze gebruik gemaakt van een klimaatmodel en een MKBA (maatschappelijke kosten- en batenanalyse) en kostenraming uitgevoerd.
- De scenario’s zijn voorgelegd aan de gemeente, de bewoners en andere betrokkenen.
- Op basis van de uitkomsten heeft de commissie Beheer als voorkeursscenario gekozen voor ‘Meerwijk maximaal verbeterd’: het meest klimaatadaptieve en gezonde scenario.
- Het integrale masterplan is uitgewerkt, met als bijlage de technische haalbaarheid op basis van een klimaat- en waterhuishoudingsplan.
Hoe ziet het plan eruit?
In het Masterplan zijn de ambities uitgewerkt tot zeven thema’s die samen moeten leiden tot een gezonde en klimaatadaptieve leefomgeving. De thema’s bestaan uit: water en klimaat, groen en gezondheid, biodiversiteit, mobiliteit, energietransitie, circulariteit, en gemeenschap en mens (sociaal). Het plan biedt een pakket aan maatregelen die zichtbaar zijn gemaakt met conceptschetsen, profielen, ontwerptekeningen en visualisaties. Per thema zijn dit de belangrijkste acties die de wijk leefbaarder en toekomstbestendig maken:
- Klimaatadaptatie: Er komt een bovengronds hemelwatersysteem. Daarnaast wordt de buitenruimte een stuk koeler door meer bomen (20%), meer groen oppervlak (40%) en minder verharding.
- Gezondheid: Het wandel- en fietspadennetwerk wordt verbeterd, er komt meer groen voor de deur en meer (natuur)speelplekken.
- Biodiversiteit: Het ontwerp is natuurinclusief. Daarbij is er veel aandacht voor soorten die volgens het beleid beschermd moeten worden (doelsoorten). Een ander aandachtspunt vormt de ecologische verbetering van oppervlaktewater in de wijk.
- Energietransitie: Er wordt een gasvrij warmtenet aangelegd.
- Mobiliteit: Langzaam verkeer krijgt prioriteit met veilige en aantrekkelijke routes. Hierdoor wordt wandelen en fietsen gestimuleerd. Je kunt minder op straat parkeren, parkeerplekken zijn verder weg.
- Circulair: Bij de uitvoering van het plan zullen de bouwers circulaire materialen toepassen en bestaande materialen hergebruiken.
- Sociaal: De gemeente zal de gemeenschappelijke groene ruimtes samen met bewoners inrichten en beheren. Daarnaast stimuleert ze bewoners om hun eigen terrein te vergroenen.
Wat is de planning?
Het Masterplan is in september 2020 vastgesteld. Gemeente Haarlem, Antea Group en CB5 hebben intussen het Voorlopig Ontwerp afgerond voor de voorbereidingsfase. Daarna volgt nog het Definitief Ontwerp, en daarna de uitvoering, die uit meerdere fases bestaat. In het Definitief Ontwerp worden groen, wadi’s en ecologische kansen verder uitgewerkt. Zodra de coronamaatregelen zijn afgebouwd, kan de gemeente samen met bewoners specifieke groene ruimtes ontwerpen en inrichten. Daarna is het de bedoeling dat bewoners het groen voor een deel zelf aanleggen en beheren. De uitvoering van de eerste fase staat gepland voor midden 2022. Het vernieuwde Meerwijk zal naar verwachting helemaal klaar zijn in 2028.
Gesprekken versterken draagvlak voor groen
Parkeren is vaak een belangrijk thema in gesprekken met bewoners over herinrichting van een buurt of wijk. Zo ook in Meerwijk. Veel bewoners wilden voor de deur kunnen blijven parkeren. Maar na een helder verhaal en goede gesprekken zagen steeds meer bewoners het belang in van een groene inrichting. Zo ontstond er steeds meer draagvlak voor groen en voor langzaam verkeer, waarbij de wens om dichtbij te kunnen parkeren minder werd.
Leerpunten
Bij het klimaatadaptief herontwerpen van een bestaande wijk kun je het beste eerst onderzoeken welke verharding je kunt vervangen door groen. Daarna kun je bepalen waar het groen het beste werkt voor wateropvang en infiltratie, en waar het beste bomen kunnen staan om te verkoelen.
Daarnaast hebben de gemeente en de twee bureaus het volgende geleerd:
- Het is belangrijk om bij de bewoners goed over te brengen waarom een klimaatadaptieve en gezonde wijk zo belangrijk is. Dankzij een open houding van bewoners voor verbeteringen is er draagvlak ontstaan. Dit is bekrachtigd door een positieve bijdrage van de wijkraad Meerwijk tijdens de gemeenteraadsvergadering waarin het masterplan werd vastgesteld.
- De maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) per scenario laten duidelijk het verschil zien tussen de effecten bij een ‘traditionele’ inrichting en die bij de meest klimaatadaptieve en gezonde inrichting. Iedere geïnvesteerde euro bij de meest klimaatadaptieve inrichting levert 3 euro maatschappelijke meerwaarde op.
- Bij een klimaatadaptieve inrichting is er maar een beperkte stijging van de beheerskosten.
Contactpersoon
Merijn van Loon
CB5
Merijn.vanLoon@cb5.nl