Borgen
Deze handreiking is in 2014 opgesteld. In 2018 heeft het Deltaprogramma de 7 ambities van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie gepresenteerd. De ambities zijn een verdere uitwerking van deze in 2014 opgestelde Handreiking Ruimtelijke adaptatie. Voor het onderdeel borgen verwijzen we je naar de ambitie 'reguleren en borgen' van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie.
Voor borging van ruimtelijke adaptatie zijn verschillende opties denkbaar: vastleggen in een zelfstandige beleidsnota, onderbrengen in één of meer sectorale beleidsnota’s of vastleggen in juridische plannen, regels en contracten.
Soms heeft een zelfstandige projectmatige aanpak de voorkeur. Dat is bijvoorbeeld zo als het gevoel van urgentie hoog is (bijvoorbeeld vlak na een incident). Soms kan adaptatie ook meeliften met sectorale beleidsprocessen. Daarmee bedoelen we dat adaptatie een plek krijgt in diverse beleidsnota’s en niet als zelfstandige beleidslijn wordt neergezet. Juridische borging kan in het gemeentelijk bestemmingsplan en de waterschapskeur. Maar ook provincie en Rijk kunnen met hun verordeningen een rol spelen. En overheden kunnen contracten of convenanten aangaan met andere partijen.
Aanpak
Neem onderstaande overwegingen mee in de keuze voor een bepaalde aanpak:
- Zelfstandige beleidsnota
Voordeel van een zelfstandige nota is de expliciete nadruk die klimaatadaptatie krijgt en de diepgang die u daardoor kunt bereiken. Punt van aandacht is de doorwerking naar de verschillende beleidsvelden en –nota’s en het gezamenlijk eigenaarschap. Een goede uitvoeringsparagraaf in de zelfstandige beleidsnota, waarin maatregelen en verantwoordelijkheden worden toegedeeld aan de verschillende beleidsvelden, kan helpen om dit te ondervangen. Vaak blijkt het lastig voldoende gevoel van urgentie te bereiken om adaptatie als zelfstandige beleidslijn neer te kunnen zetten. “Gemeenten moeten al veel en dan komt dit er ook nog bij” is een veel gehoorde reactie. - Sectorale beleidsnota’s
Voordeel van het opnemen in verschillende sectorale nota’s is de integratie met de relevante beleidsvelden en het creëren van gezamenlijk eigenaarschap. Dit kan de uitvoering vergemakkelijken. De spreiding over de beleidsvelden vraagt wel speciale aandacht voor coördinatie en monitoring van de uitvoering. Het is verder nadelig dat ruimtelijke adaptatie dan sectoraal wordt uitgewerkt. - Juridische borging
Gebruik juridische instrumenten waar ze voorgeschreven zijn, zoals geldt voor het gemeentelijk bestemmingsplan en voor de keur van het waterschap. Daarnaast kunt u naar wens andere juridische instrumenten gebruiken, zoals verordeningen. In regionale, bovengemeentelijke knelpunten in het stedelijk gebied kunnen zowel provincies als het Rijk optreden.
Overheden kunnen ook juridisch bindende afspraken aangaan met derden in contracten en convenanten (privaatrechtelijk).- Gemeente: het bestemmingsplan regelt gebiedsgericht de ruimtelijke bestemmingen. In de Toelichting is veel ruimte voor het klimaatadaptatie-beleid. In Voorschriften en Plankaart zijn vooral de bestemmingen water, groen, wegen/verharding en tuin/erf belangrijk. Via de Bouwverordeningkunnen gemeentebrede kaders worden opgenomen ter aanvulling op het bouwbesluit.
- Waterschap: mogelijkheden voor borging liggen in het waterbeheerprogramma, het waterakkoord, peilbesluiten en de keur. Hierin regelt men zaken op het gebied van waterkwantiteit, waterkwaliteit en peilhoogtes.
- Provincie: de provinciale verordening kan uitkomst bieden als kader voor bovengemeentelijke afspraken voor met name water- en groenstructuren.
- Rijk: van belang zijn onder andere het Waterbesluit waarin de algemene ‘verdringingsreeks bij watertekorten’ is vastgelegd. Met het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (BARRO) heeft u de mogelijkheid landelijke maatregelen vanuit de structuurvisie vast te leggen. Het Bouwbesluit stelt gedetailleerde eisen aan bouwprojecten; nu is daarin vooral het gescheiden aanbieden van vuil- en hemelwater vastgelegd.
Resultaat
Het resultaat is borging van adaptatiedoelen en –strategieën in een zelfstandige of in verschillende sectorale beleidsnota’s en in regelgeving. Er is een uitvoeringsprogramma opgenomen en er is monitoring en evaluatie. Dit geeft een stevige basis voor de uitvoering van de adaptatiestrategie. Ook privaatrechtelijk kunnen afspraken, maatregelen en doelen zijn vastgelegd in contracten of convenanten.
Voorbeelden
Voorbeelden van borging in een zelfstandige beleidsnota:
Voorbeelden van borging in sectorale beleidsnota’s:
- Borging in ruimtelijke structuurvisies vindt u in Arnhem (pdf, 12 MB).
- Nijmegen brengt de doelen onder in het programma ‘Duurzaamheid in Uitvoering’.
- De gemeente Zwolle en Waterschap Groot Salland werken gezamenlijk in de stedelijke Wateragenda voor Zwolle.
- De provincie Zuid-Holland heeft in het Westland ervaring met borging in de Provinciale verordening. Veel informatie over het juridisch instrumentarium is te vinden op de Helpdesk Water, bijvoorbeeld over de mogelijkheden van de waterwet. De Helpdesk InfoMil helpt u bij milieugerelateerde vragen. Klimaatverandering is daar nog geen expliciet benoemd item.
- Voorbeeld van sectoraal beleid is Amsterdam dat met ‘Rainproof’(Wateroverlast als primair aandachtsveld) gebiedsgericht aan knelpunten werkt.
- In Haaglanden kiest men voor een (sectorale) regionale aanpak.
Voorbeelden van juridische borging:
- Een voorbeeld van juridisch borging is de Glazen Stad (Westland), waar op regionale schaal oplossingen nodig zijn voor extreme neerslag, watertekort, verzilting en extreem weer (bijv. schade door hagel). Gemaakte afspraken zijn geborgd in de Provinciale verordening, het waterbeheerplan Delfland (pdf, 5.4 MB) en het waterplan van de gemeente Westland.
- De gemeente Rotterdam legt vereisten voor gebouwen vast in de bouwverordening. Voorbeelden hiervan zijn de integratie van bouwwerk en waterkering, toepassing van terugslagkleppen op de riolering bij sousterrainwoningen of hitte-mitigatie met vegetatiedaken.
- Nijmegen heeft klimaatadaptatie in het bestemmingsplan van “de Stelt”opgenomen in de toelichting, waarbij concrete maatregelen zijn beschreven.
