Cultuurhistorie om wateroverlast in Kampen aan te pakken

Aan de ene kant van de IJssel ligt het oude centrum van Kampen, over de brug aan de andere kant ligt het Stationsgebied. In de 16e en 17e eeuw stond hier een schans: een strategisch punt waar Kampen zijn vijanden tegenhield. Het was een moerassig gebied met een problematische waterhuishouding. En dat is het nu nog steeds: Het gebied kampt met behoorlijke wateroverlast. Door klimaatverandering neemt de kans op wateroverlast toe.

Cultuurhistorie voor gezamenlijk ontwerp

De gemeente Kampen werkt al jaren aan een plan om het gebied Schans Buitenwacht opnieuw in te richten. Dit doet zij samen met bewoners, ondernemers en het Waterschap Drents Overijsselse Delta. Maar door de verschillende wensen van bewoners en ondernemers bleek het lastig om het eens te worden over de nieuwe inrichting. Toen kwam Stichting Het Oversticht met het idee om te onderzoeken hoe de Kampenaren in het verleden zijn omgegaan met deze wateroverlast. Samen met de Rijkdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) wilde ze de cultuurhistorische kennis gebruiken om tot een oplossing en ontwerp te komen. Want cultuurhistorische kennis kan in combinatie met informatie over het huidige watersysteem tot nieuwe inzichten leiden.

Doelen van het project

Zo kwam het project ‘Waterkansen’ tot stand. De doelen van dit project waren:

• Benader wateropgaven niet alleen vanuit technische oplossingen. Benader ze ook vanuit de kenmerken van de locatie, de historische watersystemen en de manier waarop deze zijn ontstaan, en de gebiedsidentiteit. Zo kun je duurzamere oplossingen vinden voor de klimaatopgaven.
• Stel oplossingen voor op basis van de cultuurhistorie van het gebied die specifiek passen op die plek. Dit kan ook bijdragen aan de besluitvormig van de complexe ruimtelijke opgave.
• Gebruik de cultuurhistorische kennis als inspiratiebron voor het ruimtelijk ontwerp.
• Vergroot het maatschappelijk draagvlak voor klimaatadaptieve maatregelen bij bewoners.
• Cultuurhistorie kan van grote waarde zijn bij de ontwikkeling van duurzame oplossingen. Vergroot de bewustwording hierover bij gemeenten en waterschappen.

Kennis verzamelen en gezamenlijk ontwerpen

Het Oversticht dook samen met de RCE in de geschiedenis van de watersystemen van Kampen om te kijken wat de oorzaak zou kunnen zijn van de huidige wateroverlast. Wat is er al op deze plek gebeurd en hoe is hier eerder met water omgegaan? Daarnaast gebruikte het Oversticht de kennis van rioleurs van de gemeente en hydrologen van het waterschap in het onderzoek en de analyse. De resultaten van de analyse staan in het rapport Waterkansen Kampen (pdf, 6.4 MB). De gemeente deelde de verzamelde informatie met bewoners in bewonersbijeenkomsten. En de bewoners deelden hun eigen ervaringen en informatie waarmee de gemeente het onderzoek verder kon aanvullen. Daarna ontwikkelden alle betrokkenen samen in een werkatelier duurzame oplossingsrichtingen en ontwerpideeën.

“De historische analyse van de watersystemen beslaat vele eeuwen en gaat verder terug dan de onderzoeken die hydrologen op dit moment doen, dit geeft veel inzicht op de historische waterontwikkeling van een plek. Dit inzicht kan op sommige locaties hydrologen en ontwerpers goed helpen” - Rolf van Toorn, beleidsmedewerker Waterschap Drents Overijsselse Delta

Resultaat

Er werd een video gemaakt van het proces, en dat heeft bijgedragen aan het draagvlak bij het bestuur en de bewoners. Met deze aanpak is het ontwerpproces, dat al zo’n 8 tot 10 jaar liep, in een half jaar tijd afgerond. Het resultaat is een ontwerp waar de omwonenden en ondernemers zich in kunnen vinden. De gemeente Kampen werkt nu aan het definitieve ontwerp.

De toegevoegde waarde van cultuurhistorie

Cultuurhistorische kennis gebruiken om tot een ontwerp te komen, heeft de gemeente Kampen veel opgeleverd:

• Meer bewustwording en draagvlak. Inzicht in de huidige en historische watersystemen draagt bij aan de bewustwording bij bewoners voor zinvolle oplossingen om het waterprobleem op te lossen. Dit zorgt voor meer draagvlak bij bewoners.
• Sneller proces. Draagvlak versnelt het proces. Doordat er meer draagvlak ontstaat gaan de procedures sneller.
• Betere gebiedsanalyse. Als je cultuurhistorische kennis gebruikt, analyseer je het gebied vanuit een breder perspectief.
• Niet dezelfde fouten. De gemeente maakt geen fouten die vroeger al zijn gemaakt.
• Duurzame oplossingen. Cultuurhistorische kennis helpt om oplossingen en ontwerpideeën te bedenken die bijdragen aan klimaatadaptatie én aan de kwaliteit van omgeving.

De leerpunten van het project zijn gebundeld in de hand-out ‘Acht sleutels om cultuurhistorie toe te passen bij klimaatadaptatie (pdf, 1.3 MB)’ die ook bruikbaar zijn voor andere projecten.

“Cultuurhistorie betrekken heeft het proces erg versoepeld en versneld doordat er meer draagvlak is gekomen voor de gekozen oplossingen” - Jantine Sijbring, projectmanager Gemeente Kampen

Contactpersoon

Marieke van Zanten
Het Oversticht
Marieke.vanzanten@hetoversticht.nl
06 - 11 51 69 12