Onderzoek klimaatbestendigheid Haarlem
Haarlem had het afgelopen decennium enkele malen met extreme weer te maken. In de zomers van 2006 en 2015 was sprake van extreme hitte en in 2015 werd de stad ook nog eens geteisterd door een zware storm met windstoten van meer dan 100 km/uur. Hierdoor ontstond overlast en schade. De winter van 2012/13 was een uitzonderlijk natte winter, die plaatselijk voor wateroverlast in woningen zorgde. Risico op overlast en schade als gevolg van extreem weer lijkt toe te nemen.
Gemeente Haarlem werkt aan een duurzame en klimaatneutrale stad. Zo richt het duurzaamheidsprogramma van Haarlem zich op het bevorderen van de biodiversiteit, het stedelijk groen en de bomen, en het gebruik van hernieuwbare energie en grondstoffen. Het programma "Haarlem Klimaat Neutraal" werkt aan het temperen van de opwarming van de aarde door het lokaal verminderen van de CO2-emissie.
Dit onderzoek is een aanzet tot de ontwikkeling van adaptatiebeleid waarmee de gemeente de stad goed wil voorbereiden op de gevolgen van de klimaatverandering in de komende decennia. De gemeente wil met dit onderzoek een basis leggen voor een visie op de ruimtelijke adaptatie door een analyse van het natuurlijke systeem (bodem, water en natuur/groen).
Resultaten
Het onderzoek laat zien dat de inwoners en de bezoekers van Haarlem de komende decennia steeds meer hinder gaan ondervinden van de effecten van klimaatverandering. De effecten van hitte, hevige regenbuien en droogte gaan in Haarlem voor de grootste risico's zorgen. Het aantal warme dagen neemt toe, wat in een versteende en compacte stad als Haarlem voor hittestress zorgt. Hittestress geeft gezondheidsproblemen bij kwetsbare groepen zoals ouderen, geeft een verhoogd risico op het uitvallen van elektriciteitsnetwerken en op legionellavorming in het drinkwaternetwerk. Hevige regenbuien geven wateroverlast op straat, met waterschade in woningen en winkels en verkeershinder. Door langdurige droogte kan het risico op schade aan houten funderingen (paalrot) toenemen. Het risico op klimaatschade is sterk locatie- en situatie-afhankelijk. Zo zullen versteende buurten in Haarlem met weinig groen, veel thuiswonende ouderen en vooroorlogse woningen het meest kwetsbaar zijn voor klimaatschade.
In het onderzoek speelt het natuurlijk systeem een belangrijke rol. De gevolgen van klimaatverandering voor Haarlem worden immers voor een belangrijk deel bepaald door de ruimtelijke opbouw en uitstraling van de stad en de kansen en beperkingen van het natuurlijk systeem van bodem, ondergrond, grondwater, oppervlaktewater, natuur en groen. Uit de analyse van de financiële gevolgen van de schade (Clico-analyse) kwam het volgende naar voren:
I: Waterveiligheid: Als geen dijkversterking plaats vindt, zullen de schadekosten door overstroming vanuit de primaire kering voor Haarlem in de periode 2015-2050 toenemen met maximaal 0.4 miljoen Euro. De kosten hiervan zijn relatief laag omdat de kans op schade relatief gering is. Haarlem ligt goeddeels boven zeeniveau. Het betreft schade die ontstaat door het overstromen van woningen, infrastructuur, recreatie, glastuinbouw en het stedelijk gebied.
II. Wateroverlast: Het vaker voorkomen van extreme buien zal naar verwachting resulteren in extra schadekosten door wateroverlast in Haarlem in de periode 2015-2050 tussen 0.6 en 5.9 miljoen Euro. Het is waarschijnlijk dat deze schadekosten in dit onderzoek zijn onderschat: het nationale wegenbestand heeft een lage geografische nauwkeurigheid, waardoor eventuele wateroverlast niet aan de specifieke weg kan worden gekoppeld. De schade kan daardoor niet worden vastgesteld. Er was voor de schadebepaling geen gedetailleerd alternatief beschikbaar.
III. Droogte: In deze analyse is gekeken naar het effect van klimaatverandering op de schadekosten door droogte voor gebouwfunderingen, stedelijk groen en het tuinonderhoud. De schadegevolgen worden geschat tussen de 280 en 660 miljoen euro op basis van 20.000 schadegevoelige woningen.De berekende maximale schade wordt beschouwd als een absolute bovengrens. Het is niet waarschijnlijk dat de bovengrens volledig zal worden behaald: grondwaterstanden worden in Haarlem actief gereguleerd en plaatselijk wordt ook wel preventieve actie ondernomen. Stedelijk groen zal ook schade ondervinden t.g.v. aanhoudende droogte. Die wordt geschat op ongeveer 2-8 miljoen euro. De verwachte toename van het neerslagtekort in 2050 zal resulteren in toegenomen beheerkosten. Naast de beheerskosten van stadsvegetatie zullen de kosten van het watergebruik voor privétuinen ook toe gaan nemen bij toenemende neerslagtekorten. Dit om te voorkomen dat er (teveel) schade optreedt gedurende lange droge perioden.
IV. Hitte: In de clico-analyse is het verband tussen de temperatuurtoename tot 2050 en het aantal overledenen en ziekenhuisopnames dat daaraan gerelateerd meegenomen. Warme zomers met grotere temperatuur extremen zullen in bepaalde scenario’s in 2050 leiden tot een toename in mortaliteit en ziekenhuisopnames in de zomermaanden juli en augustus. Ook kan schade ontstaan door hitte aan de geasfalteerde wegen door zwaar verkeer. De grootste schadepost is het verlies aan arbeidsproductiviteit. Tot 2050 wordt die ingeschat tussen de 19 en 48 miljoen euro.
V. Storm, onweer en hagel. De gevolgen van extreme weersomstandigheden zijn moeilijk in te schatten. Stormen zorgen in Nederland voor een gemiddeld schadebedrag van € 50 miljoen per jaar. Het is niet duidelijk welk deel van dat bedrag aan schade optreedt in Haarlem. Als we er vanuit gaan dat de stormschade in Nederland evenredig is verdeeld dan liggen de toekomstige schadekosten door storm in Haarlem gemiddeld rond de 450.000,- Euro per jaar. Voor hagel gaat het om een bedrag van 320.000 Euro per jaar.
Naast de analyse van de mogelijke schadekosten door klimaatverandering is er een 'Kaartenatlas Natuurlijke Alliantie' ontwikkeld. In deze kaartenatlas is de analyse van het natuurlijke systeem gedocumenteerd. De atlas bestaat uit ongeveer 25 bronkaarten met detailaspecten, zoals hoogte, kwelstromen en hoofdgroenstructuur. De bronkaarten zijn geïntegreerd in 4 themakaarten (bodem, grondwater, oppervlaktewater en natuur/groen). Vanuit de themakaarten en resterende bronkaarten zijn 3 primaire kaarten gedestilleerd, die een fundament voor de adaptatievisie kunnen vormen: een landschapskaart, een kaart met klimaateffecten en een kaart met kwetsbare groepen en functies.
De gemeente Haarlem is al op diverse fronten actief met maatregelen die samenhangen met klimaatverandering. De vervolgaanpak dient zich te richten op extra kennisvergaring gericht op het ontwikkelen van een strategie op regionale en lokale schaal. Op lokale schaal kan men denken aan een wijkprofiel voor klimaatadaptatie op basis van de natuurlijke, stedelijke en sociale kenmerken van een wijk. Voor de uitvoering, bijvoorbeeld de borging van klimaatmaatregelen in de structuurvisie voor openbare ruimte, is een integrale aanpak noodzakelijk. Een andere aanbeveling is het starten van een wijkpilot met bewoners en bedrijven gericht op het verbeteren van het woon- en leefklimaat in algemene zin.
Contactpersoon
Ron de Kooker
Gemeente Haarlem
rkooker@haarlem.nl