Stresstest Stedelijke kernen stroomgebied Buurserbeek-Schipbeek
Door de verwachte klimaatverandering krijgen we te maken met extreem weer; temperaturen stijgen, de hoeveelheid neerslag en het aantal extreme buien neemt toe. Daarnaast krijgen we steeds meer te maken met droogte. Om problemen in de toekomst te voorkomen is het belangrijk hier nu al rekening mee te houden in de planvorming. Waterschap Rijn en IJssel stelt om die reden momenteel een concept watersysteem perspectief op voor het stroomgebied van de Buurserbeek-Schipbeek. Dit perspectief beschrijft de vanuit het waterschap gewenste ontwikkelrichting voor het watersysteem op strategisch niveau. Voor het perspectief met betrekking tot de stedelijke kernen werd een stresstest wateroverlast en hittestress uitgevoerd.
Het watersysteem perspectief dat het waterschap opstelt vormt de basis om het gesprek aan te gaan met de omgeving. Om invulling te kunnen geven aan het perspectief voor de stedelijke kernen heeft het waterschap een analyse laten uitvoeren door Aveco de Bondt voor de bebouwde kernen in het stroomgebied van de Buurserbeek-Schipbeek. Door middel van een modelberekening, waarbij de gebieden zijn belast met zeer extreme regenbuien, zijn knelpunten voor wateroverlast geïdentificeerd. Vervolgens is onderzocht welke mogelijke maatregelen bijdragen aan de vermindering van de knelpunten.
Voor de modelberekening is voor de 4 grote kernen Markelo, Holten, Bathmen en Neede en de kleine kern Rietmolen een omgevingsmodel opgebouwd. Met behulp van de Tygron-engine is relevante open data opgehaald en aangevuld met informatie over het rioolstelsel en het oppervlaktewaterstelsel. Vervolgens is voor een drietal extreme hoosbuien berekend waar wateroverlast optreedt en is de ernst ervan bepaald:
- Klimaatbui: 60 mm in 60 min
- Bui Apeldoorn: 120 mm in 75 min
- Bui Munster: 220 mm in 90 min
Voor elk van de kernen is het percentage overstroomd wegoppervlak met de betreffende waterdiepte berekent, Figuur 1 laat het resultaat van stadskern Markelo. Ook is de hittestress in deze kernen op straatniveau in kaart gebracht.
Figuur 1: Mate van wateroverlast in de kern Markelo bij verschillende hoosbuien.
Per kern is berekend wat het effect is van een groot aantal mogelijke maatregelen om de wateroverlast te verminderen (zie tabel 1). Daarbij is gekeken naar het vasthouden en vertraagd afvoeren van water op zowel daken als het maaiveld, het bergen van water in tuinen, wadi’s of onder de grond, alsook het versneld afvoeren van water via het maaiveld, riooloverstorten en watergangen. Hiernaast is berekend welk effect de maatregelen hebben op de hittestress.
Tabel 1: Onderzochte maatregelen
De verkenning heeft een goed beeld opgeleverd van de effectiviteit van de verschillende maatregelen (zie figuur 2). Ook na de maatregelen blijft nog op 10% van de wegen tussen de 15 en 30 cm water staan. De wateroverlast is in dit geval wel aanzienlijk minder dan zonder maatregelen. Met de opgedane ervaring zijn verschillende maatregelenpakketten samengesteld voor de verschillende kernen.
Figuur 2: Reductie van wateroverlast bij de klimaatbui van 60 mm/60 min) het toepassen van een combinatie van alle onderzochte maatregelen.
De verkenning van de maatregelen heeft een aantal lessen opgeleverd. Wijken met wadi’s blijken goed bestand tegen extreme buien (zie figuur 3). Elke kern heeft wel lokale laagtes die zeer gevoelig zijn voor wateroverlast. Ook de gebieden onder aan hellende gebieden zijn kwetsbaar. Daarbij maakt het in extreme situaties niet meer uit of het hellende gebied nu bebouwd is of onbebouwd. Verder is de kans groot dat kades langs de beken, die moeten beschermen tegen overstromingen, juist bij hevige buien averechts werken omdat het water niet vrij de beek in kan stromen. Ook de capaciteit van overstorten neemt sterk af bij hevige buien omdat het oppervlaktewater ook vanuit het landelijk gebied zwaar wordt belast en zorgt voor tegendruk bij de riooloverstorten.
Figuur 3: Effectieve werking van wadi's in een klimaatbestendige wijk bij een bui van 60 mm/uur. De wadi’s (rode vlakken) bergen het water waardoor er maar bij een deel van de wegen (blauwe vlakken) wateroverlast ondervinden.
Gekeken naar de effectiviteit van de maatregelen wordt de grootste winst geboekt bij het vergroten van de infiltratie (open verhardingen en infiltratiekratten). Minder effectief voor een klimaatbui (60 mm in een uur) blijkt de maatregel ‘afkoppelen’. Hierbij is het wel goed om te bedenken dat afkoppelen wel degelijk bijdraagt aan de verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit en het vergroten van het zuiveringsrendement.
De snelle analyse die is uitgevoerd in 2 weken tijd heeft veel input geleverd voor het watersysteem perspectief en vormt een goede basis voor de partijen om met elkaar in gesprek te gaan over de toekomst. De concrete uitkomsten en lessen geven daarbij een goed handvat om te focussen op de belangrijkste knelpunten en meest kansrijke oplossingsrichtingen.
Contactpersonen
Simon Troost
Aveco de Bondt
stroost@avecodebondt.nl
06 53 72 19 44
Rutger Engelbertink
Waterschap Rijn en IJssel
r.engelbertink@wrij.nl
031 43 69 737