De effecten van klimaatverandering op het bomenbestand van de gemeente Amersfoort

In het onderzoek zijn de mogelijke effecten van klimaatverandering voor het bomenbestand van de gemeente Amersfoort uitgewerkt. Daarbij heeft de nadruk gelegen op de mogelijke effecten van vernatting en verdroging door klimaatverandering en de effecten van temperatuurverandering. Maar daarnaast zijn ook de andere invloeden behandeld, zoals verschuiving van groeiseizoen en vorstschade, verandering windklimaat, ziekten en plagen, gladheidsbestrijding, ecologische verschuivingen en verandering (toename) invasief gedrag van uitheemse soorten.

^{Afbeelding: Principes voor het effect vernatting (links) en voor het effect verdroging (rechts)}

Voor de effectanalyses is gebruik gemaakt van het digitale bomenbestand van de gemeente Amersfoort en van gegevens die de gemeente op dit moment beschikbaar heeft over de verwachte klimaateffecten: kaarten met berekende veranderingen in Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (GHG) en Gemiddeld Laagste Grondwaterstand (GLG) en kaarten over het optreden van ‘hittestress’ binnen de gemeente. Op deze manier zijn analyses uitgevoerd voor circa 57.000 bomen uit het totale bomenbestand van circa 87.000 bomen.

Resultaten

Uit de analyse komt naar voren dat, wanneer er geen rekening wordt gehouden met het optimaliseren van de groeiplaastvoorwaarden, ongeveer 2000 bomen een risico lopen op schade.

^{Afbeelding: Bomen met risico op verdroging door verandering in GLG}

De meest voorkomende soorten die risico lopen bij een verlaging van de grondwaterstand zijn:

• Zwarte els
• Zomereik
• Gewone es
• Gewone linde
• Kleinbladige linde

De meest voorkomende soorten die risico lopen bij een verhoging van de grondwaterstand zijn:

• Zomereik
• Gewone es
• Zwarte els
• Plataan
• Kleinbladige linde

Wat betreft de effecten van hogere temperaturen blijkt dat slechts een klein deel van de bomen gevoelig is voor hittestress op de locaties met een hoge ‘hittegraad’. De grootste verkoelende werking van bomen zit in het onderscheppen van zonnestraling met de boomkroon (schaduwing). Uit een analyse blijkt dat de hoeveelheid groen in een wijk (in percentage kroonoppervlakte of in aantal bomen per hectare) indicatief is voor de verschillen in hittegraad, zoals berekend volgens de klimatopen-methode.

In algemene zin geldt dat de directe effecten van klimaatverandering op het bomenbestand op korte termijn niet verwacht hoeven te worden. De in het stedelijk gebied voorkomende boomsoorten hebben voorlopig voldoende flexibiliteit of 'plasticiteit' om de gevolgen van de voorziene klimaatverandering het hoofd te bieden. De voorwaarde is dat reeds nu, meer dan voorheen, rekening moet worden gehouden met het optimaliseren van de groeiplaatsvoorwaarden zoals voldoende vochtvoorziening en voldoende ontwatering. Verder is het belangrijk om de diversiteit van het bomenbestand in stand te houden c.q. te vergroten en om soorten die voor een bepaald aspect (over)gevoelig blijken te zijn, in de loop van de tijd te vervangen.

^{Afbeelding: Principes voor een optimale groeiplaats (links) en voor een beperkte groeiplaats (rechts)}

In aansluiting op de uitgevoerde effectanalyses is dit onderzoek ook ingegaan op de gewenste en/of mogelijke maatregelen ter verbetering van de vitaliteit/gezondheid van bomen en het tegengaan van verdroging, vernatting en hittestress. Daarnaast zijn er nog maatregelen beschreven voor de verschuiving van het groeiseizoen, ziekten en plagen, gladheidsbestrijding, ecologische veranderingen of verschuivingen en wind en storm (zie samenvatting). De uitkomsten van het onderzoek worden gebruikt voor het klimaatbestendiger maken van het bomenbestand in de gemeente.

Leerpunten uit het project

Gezien het schaalniveau van de gebruikte kaarten en het ontbreken van specifieke informatie over de groeiplaatsen van de afzonderlijke bomen, moeten de resultaten van de analyses als indicatief worden gezien. Het is niet zo dat de uitwerkingen geschikt zijn om voor individuele bomen conclusies te trekken. Het gaat hier om een quick scan die bedoeld is als eerste vingeroefening om meer inzicht te krijgen in aard en omvang van de mogelijke effecten van klimaatverandering op het bomenbestand. Belangrijke vertrekpunten daarbij zijn het in stand houden c.q. het vergroten van de diversiteit van het bomenbestand, en het gaandeweg vervangen van boomsoorten die voor een bepaald aspect (over)gevoelig blijken te zijn. Meer diversiteit in de boomsoortenkeuze vergroot de flexibiliteit voor, en weerstand tegen, veranderende omgevingsinvloeden en verlaagt de gemiddelde kwetsbaarheid voor epidemische ziekten en plagen.

Contactpersonen

M. van Dorst
BWZ-ingenieurs B.V.
m.vandorst@bwz-ingenieurs.nl
06 21 633 730

Jan van ’t Klooster
Gemeente Amersfoort