Impactproject Instrument Klimaatbestendig en Duurzaam Ontwikkelen

Integraal bouwbeleid

De gemeente Gooise Meren wil de fysieke leefomgeving op een duurzame manier ontwikkelen. De gemeente stelt daarom integraal bouwbeleid op, waarin de thema’s klimaatadaptatie, energietransitie, biodiversiteit en circulariteit centraal staan.

In dit impactproject brachten beleidsmakers, lokale (bouw)partijen en inwoners gezamenlijk de opgaven en de kansen in beeld. Op basis daarvan zijn twee tools ontwikkeld: een tool voor inwoners en een tool voor bouwprofessionals. Het proces en de inhoudelijke analyses zijn ondersteund door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie, Wageningen Universiteit, Atelier GroenBlauw en stichting Climate Adaptation Services (CAS).

Gebiedsgerichte aanpak

Om zinvol duurzaam bouwbeleid op te stellen is inzicht nodig in de gebiedskenmerken van de gemeente. De opgaven én kansrijke oplossingen zijn vaak namelijk locatiespecifiek. Bijvoorbeeld: op kleigrond heb je sneller last van wateroverlast dan op zandgrond. En in een wijk met jaren ’30-woningen zal het isoleren van huizen een grote verbetering zijn, terwijl het bij nieuwbouwcomplexen interessanter is om zonnepanelen te plaatsen. Daarom is voor elk thema een risico- en kansenanalyse uitgevoerd.

Opgaven en kansenanalyse op kaart

• Voor het thema klimaatadaptatie werd de reeds uitgevoerde stresstest gebruikt. Daarvan werden de wateroverlastkaarten en hittestresskaarten meegenomen. In aanvulling daarop voerde Wageningen Universiteit een bodem- en ondergrondanalyse uit. Deze analyse geeft inzicht in twee onderwerpen: welke gebieden zijn droogtegevoelig en waar is welke strategie kansrijk om wateroverlast te voorkomen?
• Voor het thema energietransitie is gekeken naar de bouwopgave binnen de gemeente. Het energielabel geeft informatie over de energieprestatie van dat gebouw.
• Voor het thema circulair bouwen is vooral gekeken naar de kansen voor nieuwbouwprojecten en voor renovaties binnen de bestaande bouw. Daar liggen de meeste kansen voor circulariteit.
• Voor het thema biodiversiteit werden relevante icoonsoorten per wijktype in kaart gebracht, en werd gekeken naar de hoeveelheid groen binnen de gemeente.

Kansenanalyse: strategieën en maatregelen

Naast de kaartenanalyses is voor elk thema een inventarisatie gemaakt van mogelijke maatregelen. Deze maatregelen zijn gecategoriseerd naar bredere ‘strategieën’, die eenzelfde principe hebben om een opgave aan te pakken. Bovendien is gekeken of bepaalde maatregelen en strategieën voor de verschillende thema’s raakvlakken met elkaar hebben of juist met elkaar in conflict zijn. Deze kennis ondersteunt het maken van integrale afwegingen.

Opgaven en kansen verkennen in dialoog met lokale partijen

Een kernteam met daarin beleidsmedewerkers van alle betrokken thema’s heeft steeds besluiten genomen over de richting van de tools en het beleid. Daarnaast heeft een klankbordgroep gedurende het gehele traject input en feedback geleverd via bijenkomsten en per mail: op inhoud (welke informatie moet worden meegenomen?) en op vorm (hoe moeten de tools eruitzien?). In deze klankbordgroep zaten vertegenwoordigers van inwoners uit de gemeente (via de werkgroep Samen sneller duurzaam), bouwprofessionals en vertegenwoordigers van het duurzaam bouwloket, het waterschap en de regio. Tijdens de klankbordgroepsessies zijn steeds de (tussen)resultaten van de analyses en tools besproken, en met de betrokkenen gevalideerd en verder aangevuld.

Inzicht voor bouwbeleid

Het doen van de analyses heeft de beleidsmakers inzicht gegeven in welke thema’s binnen de gemeente spelen, en op welke plekken. Gezamenlijk zijn er ‘hotspots’ aangewezen. Op basis van de analyses stellen de beleidsmakers nu bouwbeleid op. Totdat het beleid gereed is zet de gemeente in op het vergroten van de bewustwording van initiatiefnemers van (ver)bouw- en ontwikkelprojecten. Daartoe zijn twee tools ontwikkeld: een voor de inwoners en een voor de bouwprofessionals, zoals woningbouwcoöperaties en ontwikkelaars.

Tool voor inwoners

Voor de inwoners is een toegankelijke en gebruiksvriendelijk website gebouwd, waar zij op een speelse manier hun eigen maatregelen pakket kunnen samenstellen. Eerst geeft een inwoner zijn of haar woonadres. De tool geeft vervolgens aan welke thema’s daar spelen: Is er op dit adres kans op wateroverlast? En hoe staat het met de biodiversiteit in de buurt? Vervolgens kan de inwoner maatregelen aanvinken. Wanneer hij of zij een maatregel kiest, wordt via scorebalken aangeven op welke manier de maatregel bijdraagt aan duurzaamheid. Bijvoorbeeld: een groen dak draagt bij aan het verminderen van wateroverlast en hittestress, en zorgt voor een betere isolatie van het huis. De maatregelen die de inwoner daadwerkelijk implementeert, kunnen worden opgeslagen, eventueel voorzien van een foto. Zo kan de inwoner zien welke maatregelen er al in de buurt zijn genomen.

Afbeelding 1: de tool voor inwoners van de gemeente Gooise Meren.

Tool voor bouwprofessionals

De tool voor bouwprofessionals heeft als uitgangpunt dat de professionals zelf het beste kunnen besluiten op welke manier zij een opgave willen aanpakken. Daarom legt de tool niet een kant-en-klaar maatregelenpakket op, maar geeft de tool inzicht in mogelijke strategieën die met verschillende maatregelen kunnen worden uitgevoerd. Bouwprofessionals hebben immers vaak de kennis en capaciteit om zelf de best passende oplossing te ontwerpen.  De tool komt beschikbaar op een website en maakt de professionals bewust van de risico’s’ en kansen in twee stappen:

• Stap 1: de professional verkent op de kaartenanalyse welke opgaven er spelen op de projectlocatie.
• Stap 2: de professional verkent welke strategieën beschikbaar zijn voor de opgaven die op de projectlocatie spelen. De professional wordt uitgedaagd om voor strategieën te kiezen die bijdragen aan meerdere duurzaamheidsthema’s.

Afbeelding 2: de tool voor professionals.

Het is nog niet duidelijk wanneer de tool voor bouwprofessionals beschikbaar komt.

Betrokkenheid inwoners

De klankbordsessies werden goed bezocht door de werkgroepen van bewonersinitiatief Samen sneller duurzaam. De inzet en betrokkenheid van deze werkgroepen heeft bijgedragen aan het opstellen van lokaal relevant beleid.

Leerpunten

Dit project ondersteunt het opstellen van integraal bouwbeleid met participatie van lokale en regionale partijen. Dit past binnen de nieuwe manier van werken zoals gevraagd in de omgevingswet. Het op deze manier bij elkaar brengen van thema’s in beleid én in een integraal instrument is geen ‘business-as-usual’. We hebben geleerd dat dit extra tijd en aandacht vraagt op de volgende punten:

1. Bewustwording betrokken partijen

In het samenbrengen van de thema’s energietransitie, klimaatadaptatie, biodiversiteit en circulariteit krijg je te maken met verschillende experts en expertises binnen en buiten de gemeente. Om relevante raakvlakken en conflicten tussen deze thema’s te kunnen ontdekken, is het eerst nodig dat de experts worden meegenomen in alle thema’s: Wat speelt waar? Wat zijn de grootste afwegingen? Wat zijn de onderliggende mechanismen en waar liggen de grootste kansen? En hoe verhoudt zich dat dan tot mijn eigen expertise? Het is aan te bevelen een of twee sessies te wijden aan het ‘eigen’ maken van de verschillende thema’s en de afwegingen daarin, aan de start van het project. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden in workshop-vorm met de uitkomsten van een eerste risico- en kansenanalyse. Tijdens dit project is in deze stap meer tijd gaan zitten dan van tevoren was ingepland.

2. Participatie van relevante partijen

Naast een diversiteit van thema’s was een diversiteit van partijen betrokken bij het vormgeven van het beleid en de tools, dat betekent een veelheid aan expertise, wensen en ideeën. Deze brede betrokkenheid maakt inzichtelijk welke informatie er al beschikbaar is, en waar de gemeente op kan voortborduren. De klankbordgroepsessies vonden steeds plaats aan het einde van een werkdag (met soep en broodjes!). Deze avonden werden goed bezocht. In werkgroepjes werd gebrainstormd over hoe de tools eruit zouden moeten zien, wat de functionaliteiten zouden moeten zijn en welke informatie er beschikbaar moet komen. De uitkomsten daarvan zijn met het kernteam gecategoriseerd naar ‘kunnen we nu meenemen’, ‘gaan we onderzoeken’ en ‘dit is toekomstmuziek’. Dit maakt transparant wat wordt meegenomen en wat niet.

3. Een afwegingkader voor beleid

Hoe weeg je het belang van de energietransitie, klimaatadaptatie, biodiversiteit en circulariteit tegen elkaar af op een projectlocatie? En wat bepaalt hoe groot de inspanning moet zijn op elk van deze thema’s? Op basis van de kaartenanalyse hebben de beleidsmakers ‘hotspots’ per thema geïdentificeerd: dat betekent dat er voor dat thema veel potentie is voor verbetering. Sommige plekken in de gemeenten hebben meerdere hotspots, terwijl op andere plekken minder opgaven spelen. De hotspots geven aanknopingspunten voor het zwaartepunt voor beleid op die plek, en voor de grootte van de inspanning die daar moet plaatsvinden. Speelt er slechts één opgave op de projectlocatie, dan kan daar vol op worden ingezet en mag de gemeente een maximale ambitie verwachten. Maar heeft een projectlocatie met meerdere opgaven te maken, dan is het niet altijd realistisch om voor elk thema een maximale ambitie te verwachten. Dan kan de gemeente ervoor kiezen om op elk van de thema’s een minimale ambitie te vragen. De gemeente is momenteel bezig met het definiëren van de verschillende ambitieniveaus. Dit krijgt vorm in scoresysteem; waarbij verschillende inspanningen met verschillende scores beloond worden. Het bepalen van deze scores is een grote uitdaging.

4. Beleid, communicatie en ondersteunende tools

Het samenbrengen van informatie en expertise resulteert niet zomaar in overeenstemming over de richting en invulling van het beleid, en de manier waarop dat aan de betrokkenen gecommuniceerd moet worden via tools. De tools die tijdens het project zijn ontwikkeld, hebben ondersteund in het proces van bewustwording (leerpunt 1), het betrekken van partijen (leerpunt 2), het opstellen van een afwegingskader (leerpunt 3), en het inzichtelijk maken van een gewenste strategie om dit beleid te communiceren naar de beoogde doelgroepen: inwoners en bouwprofessionals. De volgende strategieën zijn daarvoor opgesteld:

• Inwoners: de kaartenanalyse en maatregeloverzichten zijn omgezet in een zeer makkelijk te gebruiken tool en website die automatisch maatregelen genereert. Er worden geen ingewikkelde risicokaarten getoond, de nadruk ligt op: hoe maak ik mijn huis en tuin mooier, gezonder en duurzamer. En: hoe kan ik bijdragen aan een fijne en leefbare buurt, en hoe kan ik mijn buren daarbij betrekken?
• Bouwprofessionals: De kaartenanalyse en het strategieënoverzicht worden beschikbaar gesteld om in eerste instantie bewustwording te vergroten. Zodra het beleid gereed is, zal de kaartentool op interactieve wijze aangeven wat er van een bouwprofessional verwacht wordt op een projectlocatie.

Op basis van deze strategieën is opnieuw gekeken aan welke de tools moeten voldoen. Daaruit kwam naar voren dat ontwikkelde tools opnieuw moeten worden ingericht op inhoud (via welke route wordt de eindgebruiker door de informatie geleid) en op vorm (volledig doorvoeren van de communicatie huisstijl van de gemeente).

5. Beheer en actualisatie van informatie

Tijdens de inventarisatie van beschikbare informatie voor de risico- en kansenanalyse werd al snel duidelijk dat er voor sommige opgaven veel ruimtelijke informatie beschikbaar is, en voor andere opgaven minder. Voor circulariteit zijn er bijvoorbeeld minder mogelijkheden om kansen en opgaven op een projectlocatie te tonen dan voor adaptatie, energie en biodiversiteit. Maar ook voor de laatste drie thema’s zijn er beperkingen. Niet alle informatie is beschikbaar, of beschikbaar op het juiste moment. Het is belangrijk om transparant te zijn over de gebruikte informatie, en afspraken te maken over de actualisatie en het beheer van de informatie en de tools. Zo komt er voor de gemeente nog een uitgebreide biodiversiteitsanalyse en een warmtevisie beschikbaar in 2020. Deze informatie zal in de tools worden geïntegreerd.

Contactpersoon

Antionette Soede
Gemeente Gooise Meren
a.soede@gooisemeren.nl