Samenwerking in bouwteam leidt tot innovatief klimaatplein in Horst aan de Maas

Gebied was niet bestand tegen hitte en hevige regen

Het Gasthuisplein in Horst aan de Maas was erg versteend. Het kon op hete zomerdagen wel 8 graden warmer worden dan op andere plekken. Daarnaast kon water van een hevige bui niet goed worden afgevoerd, wat tot wateroverlast leidde.

Welke maatregelen zijn er in het gebied genomen?

Samen met verschillende partijen heeft de gemeente op het plein een heel nieuw watermanagementsysteem aangelegd. Dat systeem bestaat uit de volgende elementen:

• Onder het plein liggen Rockflow-pakketten. Regenwater wordt hierdoor vastgehouden en daarna geleidelijk losgelaten.
• Regenwater dat op het dak valt van het cultureel centrum ’t Gasthoês wordt opgevangen en stroomt af naar een ondergrondse waterbuffer voor bomen en planten. Deze waterbuffer heet een Permavoid-systeem.
• Er zijn ongeveer veertig klimaatbestendige bomen op het plein geplant en ook prairieplanten die goed tegen droogte kunnen.
• De parkeerplaatsen rond ’t Gasthoês zijn opnieuw bestraat met ZOAK-klinkers, die je eindeloos kunt hergebruiken. De ZOAK-klinkers nemen snel regenwater op en houden zes liter water per vierkante meter vast.

Wat is Rockflow?

Rockflow bestaat uit recyclebare steenwol die tot 95% van zijn eigen volume aan water kan opnemen. De Rockflow-pakketten laten het water na een tijdje, op een gedoseerde manier, los. Een deel van het water gaat dan naar de planten en een ander deel zakt verder de grond in, wat goed is voor de grondwaterstand. Daarnaast is Rockflow ook gemengd door de grond onder de planten, om te zien hoe de planten erop reageren.

Hoe werkt het Permavoid-systeem?

Het regenwater van het dak van ’t Gasthoês stroomt af naar het Permavoid-systeem. Deze ondergrondse waterbuffer bewaart water voor de bomen en planten op het plein. Zo blijven ze groen en gezond. En dat zorgt er weer voor dat ze hittestress kunnen tegengaan tijdens warme periodes en ze meer water kunnen opnemen tijdens hevige regenbuien.

Klimaatbestendige bomen en prairieplanten

De veertig bomen op het Gasthuisplein zijn gekozen op aantrekkelijkheid, het vergroten van de biodiversiteit en op klimaatbestendigheid. Er zijn inheemse en niet-inheemse soorten geplant. Er zijn enkelstammige en meerstammige bomen geplant en er is gevarieerd in grootte: de grote bomen worden groter dan 15 meter, de kleinere niet. De onderbeplanting bestaat uit vaste planten,  siergrassen en her en der verspreid een aantal solitaire heesters. De meeste bomen en prairieplanten kunnen goed tegen hitte en droogte, mede door hun diepe wortels. De bovenste laag in de plantenvakken bestaat uit lavakorrels. Die laag houdt vocht vast. Daarnaast houden de korrels ook onkruid tegen, waardoor de gemeente er weinig werk aan heeft.

Welke boom- en plantensoorten zijn er gebruikt?

De mix van boom- en plantensoorten zorgt ervoor dat het gebied het hele jaar aantrekkelijk is om in te verblijven. Hieronder zie je welke boom- en plantensoorten er onder meer geplant zijn:

• boomsoorten: Acer monspessulanum, Carpinus betulus, Celtis julianae, Cladrastis kentukea, Gymnocladus dioica, Styphnolobium japonicum 'Regent' en Tilia cordata.
• planten en siergrassen: Anaphalis triplinervis 'Sommerschnee', Andropogon gerardii 'Weinheim Burgundy', Baptisia albescens 'Pink Form', Euphorbia characias subsp. 'Wulfenii', Gillenia trifoliata, Pennisetum orientale 'Tall Tails', Persicaria polymorpha, Sesleria autumnalis en Viburnum 'Pragense'.

Wat doen de ZOAK-klinkers?

ZOAK staat voor: zeer open afval keramiek. De klinkers zijn gemaakt uit productafval van keramische tegels. Dit materiaal kan regenwater heel snel opnemen. De ZOAK-klinkers laten het water vervolgens infiltreren in de bodem en in de ondergrondse infiltratiebuffers. En na een hevige zomerse bui kunnen ze het regenwater ook laten verdampen, wat een verkoelend effect heeft.

Hoe worden de maatregelen gemonitord?

Mede dankzij subsidie van het Rijk kan de gemeente monitoren wat het regenwater in het ondergrondse systeem precies doet. Daarvoor heeft de gemeente de expertise ingeschakeld van Yookr. Met sensoren op allerlei plekken worden er veel verschillende data verzameld, die Yookr verwerkt in een overzichtelijk dashboard. Denk aan data over de grondwaterstand, de temperatuur van de ZOAK-klinkers en de luchtkwaliteit. Daarnaast liggen er sensoren in de plantvakken om te testen hoe water vlak onder het oppervlak kan worden vastgehouden om droogte tegen te gaan. In deze plantvakken ligt nu een substraat met daarin losse steenwol en capillaire steenwolelementen die snel water opzuigen. Dit zorgt ervoor dat water vanuit de buffer naar de oppervlakte wordt getrokken. Daardoor blijft de bodem vochtig en drogen de planten niet uit.

Wat zijn de resultaten tot nu toe?

Dit zijn de eerste resultaten van de metingen:

• De ondergrondse buffers werken veel beter dan verwacht. Ze zijn ingericht op een capaciteit van 72 mm in 24 uur, maar in de praktijk kunnen de buffers het dubbele aan.
• De grondwaterstand rondom het plein is gestegen.
• De temperatuur van de ZOAK-klinkers is op warme dagen niet lager dan de andere verharding. Hier is dus niet het optimale resultaat bereikt.
• De plantvakken hoeven veel minder water te krijgen door het Permavoid-systeem. Dat bespaart zo’n 6 tot 7 waterbeurten per jaar.

Drijvende kracht in het project is de samenwerking

Het project is in 2020 begonnen, tegelijk met het verbouwen en renoveren van ’t Gasthoês en de renovatie en nieuwbouw van een groot aantal (zorg)woningen voor senioren. De gemeente heeft voor het project een bouwteam gevormd, met onder andere ontwerpbureau Kragten en hoofdaannemer BLM. Ook inwoners en ondernemers zijn bij het project betrokken geweest.

Ralf Vaessen (hoveniersbedrijf Herman Vaessen): “In bouwteamverband samenwerken met de betrokken uitvoerende partijen is de drijvende kracht achter dit project. Tijdens het voortraject hebben deze partijen uitvoerig hun deskundige kennis en ervaring kunnen delen en inzetten.”

Bas van de Lisdonk: "Samen ben je slimmer! Met andere woorden: maak gebruik van elkaars expertise en kwaliteiten. Zoek elkaar op en daag elkaar uit. Ga samen achter een project staan en je haalt er veel meer uit op alle facetten."

Hoe zijn de inwoners en ondernemers betrokken?

Inwoners en ondernemers zijn op verschillende manieren betrokken bij de herinrichting van het Gasthuisplein:

• Tijdens de voorbereiding is er een klankbordgroep ingericht die aan de knoppen heeft mogen draaien van de inrichting van het plein. Nadat de klankbordgroep het inrichtingsplan had goedgekeurd, is het bouwteam begonnen.
• De gemeente heeft ook aan ondernemers gevraagd om kritisch naar het ontwerp te kijken. Op basis van hun inbreng is het plan op verschillende details nog aangepast.
• De stichting van de Merthal, een cultuurhistorisch gebouw op het Gasthuisplein, heeft meegedacht over de inrichting rond dit gebouw.
• WonenLimburg gebruikte de herinrichting van het plein als aanleiding om de Kuiperflat te renoveren. Zo heeft de flat twee groene zijwanden gekregen en sluit de renovatie mooi aan op het vernieuwde plein. Bewoners van de flat waren enthousiast over de maatregelen, vooral over de groenvakken en de plantensoorten. Tijdens de uitvoering hebben ze meegeholpen met de werkzaamheden.
• Aan het plein zijn acht nieuwe levensloopbestendige woningen gebouwd. Dit zijn woningen die geschikt zijn om je leven lang in te wonen, ook als je door ouderdom bijvoorbeeld niet goed meer kunt lopen. De nieuwe bewoners hebben meegedacht over de inrichting van de openbare ruimte aan de voorkant van hun woning.
• Omwonenden en ondernemers konden ideeën inbrengen tijdens twee inloopavonden.
• Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden had de aannemer een buurtapp geïnstalleerd. Hierdoor waren konden problemen meteen worden opgelost of aangepakt.

Wat zijn leerpunten uit het project?

Het project heeft de volgende leerpunten opgeleverd:

• Bouw een goed team om je heen. Werken in een bouwteam is een goede methode om gebruik te maken van ieders expertise.
• Werken met een klankbordgroep is natuurlijk niets nieuws. Maar het is wel een kunst om de inbreng van de klankbordgroep goed door te vertalen. Dat heeft de gemeente zorgvuldig gedaan en ze heeft deze doorvertaling ook laten toetsen door de klankbordgroep. Deze voldeed precies aan hun verwachtingen.
• De gemeente had ook advies gevraagd aan de ondernemers rond het plein. Het bestuur wilde een grasveld aanleggen voor de Merthal. Het advies van de ondernemers was om dat niet te doen. Op die locatie vinden namelijk veel verschillende activiteiten plaats. Een grasveld zou dan snel een vertrapt veldje worden. De gemeente heeft het advies van de ondernemers opgevolgd en het grasveld niet aangelegd.
• Blijf monitoren. Alleen dan kun je de resultaten ook tastbaar maken.

Contactpersoon

Bas van de Lisdonk
Gemeente Horst aan de Maas
b.vandelisdonk@horstaandemaas.nl