Kennisdag Klimaatadaptatie en Zoetwater

Verdiepende sessies

Ronde 1

1A: 'Verbinding DPRA en DPZW is een slim / slecht idee’

In deze sessie gaan we in debat over de vraag of de verbinding tussen de Deltaprogramma’s Zoetwater en Ruimtelijke adaptatie een goed idee is. De casus die we daarvoor gebruiken is het Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie Zuid-Nederland, dat drie delen bevat:

1. Een ambitie en strategie voor klimaatadaptatie in 2027 en 2050;
2. Een werkplan voor zoetwater;
3. Een werkplan voor ruimtelijke adaptatie in Noord-Brabant en Limburg.

Maarten van der Heide (Provincie Noord-Brabant) en Maarten Verkerk (Over Morgen)

1B - KLIMAP: meerjarig onderzoek naar klimaatadaptieve inrichting Hoge Zandgronden

Het is droog in Nederland en piekbuien komen vaker voor. De hooggelegen zandgronden zijn niet ingericht op deze effecten van klimaatverandering. Een consortium van 24 partijen in het KLIMAP-programma onderzoekt hoe het water- en bodemsysteem op de zandgronden in Nederland klimaatadaptief kan worden ingericht, onder andere voor landbouw en natuur. Er wordt gekeken naar de samenhang in het watersysteem en de opgaven van droogte (water vasthouden) en wateroverlast (water snel afvoeren). Het project KLIMAP wil onderzoeken hoe de transitie naar een klimaatadaptieve inrichting, beheer en gebruik eruit kan gaan zien. Er wordt niet alleen naar water gekeken, maar ook heel nadrukkelijk naar economie en verdienmodellen.

Myrjam de Graaf en Mirjam Hack-ten Broeke (Wageningen University & Research)

1C - Klimaat- en watervraag stedelijk gebied

Het stedelijk gebied heeft water nodig om het groen en leefbaar te houden, paalkoppen nat te houden en zettingen van de ondergrond te beperken. Die waterbehoefte is voor zandgrond anders dan voor klei- en veengebieden. Ook zijn er verschillen tussen hoogstedelijke, stedelijke en suburbane wijken. Klimaatverandering, adaptatiemaatregelen en andere ontwikkelingen in de openbare ruimte kunnen die behoefte verder vergroten of juist verkleinen. In deze sessie presenteren we de resultaten van het uitgevoerde onderzoek (voor DPRA en DP Zoetwater) naar de watervraag in relatie tot bovengenoemde aspecten en verkennen we met u hoe hiermee om te gaan.

Wouter Stapel (Royal HaskoningDHV)

1D - Bodemdaling in stad en land, wat is het probleem en waar ligt handelingsperspectief?

Bodemdaling staat de laatste jaren steeds hoger op de agenda. Niet gek, als je weet dat de kosten als gevolg van bodemdaling hoog zijn, waaronder door schade aan funderingen, ondergrondse en bovengrondse infrastructuur, de uitstoot van broeikasgassen, gederfde inkomsten landbouw, enzovoorts. Maar wat kunnen we eraan doen en wat betekenen mogelijke oplossingen voor de ruimtelijke ordening en het zoetwatervraagstuk? We leren steeds meer over de handelingsperspectieven, maar elk nieuw perspectief levert weer nieuwe (kennis)vragen op. Bent u nieuwsgierig naar wat we al weten over bodemdaling, maar wilt u vooral in gesprek over wat er verder nodig is in dit complexe dossier en hoe het Deltaprogramma daaraan kan bijdragen? Kom dan naar deze sessie.

Pui Mee Chan (STOWA)

1E - Tools voor adaptatie: ziet u door de bomen het bos niet meer?

We staan stil bij het overzicht aan tools op het Kennisportaal Ruimtelijke Adaptatie: welke tools zijn beschikbaar voor verschillende fasen, doelgroepen of benaderingen? En welke recente ontwikkelingen zien we? We geven een inkijkje in de updates die we gaan doorvoeren in de Klimaateffectatlas: welke nieuwe kaarten mag u verwachten komend jaar? We demonstreren enkele voorbeelden van hoe de atlas gebruikt wordt voor het toekennen van risicoscores aan vastgoed en voor rail- en weginfrastructuur.

Sandy Hofland, Koen Veenenbos en Hasse Goosen (Stichting Climate Adaptation Services)

1F - Participatief ontwerpend onderzoek voor de klimaatbestendige regio

De uitdagingen zijn omvangrijk: kustbescherming, bodemdaling, hoogwaterbescherming rivieren, opvang piekbuienbelasting en het voorkomen van stedelijke hitte- en windproblemen. Het Bouw en Techniek Innovatiecentrum werkt door middel van ontwerpend onderzoek en citizen science aan oplossingen die gericht zijn op concrete praktijkopgaven. In deze sessie leggen we onze vernieuwende werkwijze uit aan de hand van voorbeelden en resultaten. In de komende jaren willen wij met u aan de slag. Op deze kennisdag behandelen we drie onderwerpen: regio, stad en wijk. We dagen u uit om de discussie aan te gaan en uw vragen en opgaven naar voren te brengen. Die vragen brengen we bij elkaar. Als afsluiting leggen we uit welke volgende stappen we nemen, zodat we gezamenlijk tot een participatief ontwerpend onderzoeksprogramma komen.

Sanda Lenzholzer (Wageningen University & Research), Perica Savanovic (Avans Hogescholen) en Frank van der Hoeven (TU Delft)

1G - LCW: wat is dat eigenlijk?

“In het oosten en zuiden is het op sommige plekken verboden om water uit sloten en beken te gebruiken voor het besproeien van landbouwgrond. Die verboden zijn dit jaar eerder nodig geweest dan normaal, volgens de LCW.” Dit is een zin uit een NOS-nieuwsbericht van 20 mei 2020. LCW staat voor Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling. De LCW is actief bij droogte en (dreigend) watertekort. Maar wat doet de LCW nu precies? Welke rol heeft het en wie of wat maakt deel uit van de LCW? En wat heeft de LCW te maken met klimaatadaptatie? In deze sessie geven we antwoorden op deze vragen.

Vincent Beijk (Rijkswaterstaat)

1H - Klimaat- en waterrobuust Laag-Nederland van nu naar 2100: korte termijn versus lange termijn perspectief

Het landelijk gebied in Laag-Nederland staat op een aantal plaatsen onder druk door klimaatverandering en intensief gebruik van het natuurlijk systeem. In veel studies over de korte termijn wordt gewerkt aan technische oplossingen om het huidige landgebruik en het watergebruik te continueren. De vraag is of die deeloplossingen technisch en economisch houdbaar zijn en of ze oplossingen op de lange termijn (> 15 jaar) wellicht blokkeren of vertragen. Hoe kunnen landgebruik, inrichting en bodem- en waterbeheer klimaatadaptief worden vormgegeven? In deze sessie gaan we de discussie aan over de perspectieven van korte termijn versus lange termijn.

Guido Bakema (Wageningen University & Research)

1I - NHI: Living Apart Together

Het Nederlands Hydrologisch Instrumentarium (NHI) is het resultaat van een brede samenwerking tussen het Rijk, de waterschappen, de waterleidingbedrijven, de provincies en de kennisinstituten. Het NHI omvat een toolbox met data en programmatuur waarmee op schaalniveau een hydrologisch model gemaakt kan worden. In juni 2020 hebben de genoemde partijen een samenwerkingsovereenkomst ondertekend waarmee 4 miljoen euro beschikbaar is gekomen. Met dit geld worden de werkzaamheden van het NHI afgebouwd, maar is het de nadrukkelijke intentie om het in de toekomst te blijven onderhouden. In deze sessie wordt toegelicht wat het NHI inhoudt, wat je de komende jaren van het NHI mag verwachten en op welke manier dit het debat over klimaatadaptatie en zoetwatervoorziening in Nederland naar een hoger niveau tilt.

Jacques Peerboom (Rijkswaterstaat-WVL)

1J - Veenweideproblematiek - boeren en hun buren

Het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) is een programma dat boeren informeert en helpt bij het verbeteren van het bodem- en waterbeheer op hun bedrijf. In deze verdiepende sessie focussen we op het veenweidegebied. De belangrijkste maatregel om mineralisatie van het veen te vertragen is het zoveel mogelijk vasthouden van de neerslag. Dit is een grote opgave voor boeren, maar ook voor hun niet agrarische ‘buren’. Overheden en burgers kampen ook met de gevolgen van bodemdaling. Wat kunnen we leren van nieuwe inzichten over veenoxidatie?

Geert de Groot (Kadaster) en Bouwe Bakker (LTO Noord)

1K - Weten is nog geen doen: financiële prikkels voor klimaatadaptatie

Klimaatadaptatie draait om gedrag. Financiële prikkels (subsidies, differentiatie van rioolheffing en kortings- of weggeefacties) kunnen heel effectief. Ze kunnen inwoners aanzetten tot het uitvoeren van maatregelen, zoals de regenpijp afkoppelen of de tegels uit de tuin halen. In deze sessie:

1. Bespreken we de argumenten voor management en het college van B&W om aan de slag te gaan met financiële prikkels (ondersteunend aan besluitvorming);
2. Leert u hoe financiële prikkels zo effectief mogelijk ingezet kunnen worden om mensen in actie te laten komen. Dit doen we op een interactieve manier, met voorbeelden en onderzoeksresultaten, zodat u inspiratie opdoet en een plan maakt om uw gemeente meetbaar klimaatadaptiever te maken.

Eva van den Broek (Behavioural Insights Nederland) en Carleen Mesters (Alliantie Financiële Prikkels)

1M – Gevolgbeperking overstroming: hoe pak je het aan?

In de praktijk blijkt het vaak best lastig om invulling te geven aan gevolgbeperking overstromingen in stresstesten, risicodialogen en uitvoeringsagenda’s. Is waterveiligheid niet iets van de waterschappen en Rijkswaterstaat? In deze sessie staan we stil bij jullie vragen, introduceren de Kenniskrant Gevolgbeperking overstromingen, laten zien welke informatie en instrumenten beschikbaar zijn en hoe je op basis daarvan afwegingen kan maken. We gaan met locaties aan de slag die deelnemers aandragen en laten zien hoe Amsterdam gevolgbeperking meeneemt in zijn omgevingsvisie.

Jeroen Doornekamp (Rijkswaterstaat-WVL) en Rob Koeze (Waternet)

Ronde 2

2A - Van watergerichte aanpak naar brede aanpak in steden

Hoe kom je van een watergerichte aanpak tot een brede aanpak van klimaatadaptatie in steden? Zo’n aanpak bestaat vaak uit een mix van investeren, reguleren en stimuleren. Het is een complexe zoektocht naar een optimale mix. Ook is het een opgave om de uitvoering breed in de gemeentelijke organisatie op te pakken. Dit vraagt om doorwerking van alle thema’s op het gebied van klimaatadaptatie in visies, kaders en projecten, zoals bedoeld in de Omgevingswet. Maar het vraagt ook om duurzame financiering, omdat oude oplossingen niet meer werken voor nieuwe problemen (zoals een hittebestendige en gezonde leefomgeving). In deze sessie bekijken we welke problemen we tegenkomen om tot zo’n aanpak te komen en hoe deze problemen opgelost kunnen worden. We trappen het gesprek hierover af met enkele korte pitches van gemeenten (Utrecht, Dordrecht en Groningen).

Berry Gersonius (netwerk KANS) en Michelle Hoekstra (VNG)

2B - Resilience by design: systeemherstel Heuvelrug Gooi en Vechtstreek

Tijdens de studie ‘Resilience by Design’ voor de Metropoolregio Amsterdam zijn verschillende klimaatadaptatie-opgaven ontwerpend verkend. Het demonstratieproject ‘Systeemherstel Heuvelrug’ laat zien hoe het koppelen van klimaatadaptatieprincipes aan ruimtelijke ontwikkelingen en transities kunnen bijdragen aan een stapsgewijs herstel van het natuurlijke watersysteem. Door op de heuvel, de helling, het plassengebied aan de voet en in de diepe polders rekening te houden met locatie-specifieke kansen voor systeemherstel, wordt droogte bestreden en verbetert de waterkwaliteit in het gebied.

Anne Loes Nillesen (Defacto Stedenbouw)

2C - Adaptatie en zoetwatervoorziening: water en watersysteem meer in balans

In het Nationaal Deltaprogramma 2021 wordt in het kader van de deltabeslissing Zoetwater voorgesteld om zuinig te zijn met watergebruik, water beter vast te houden, water slimmer te verdelen en schade te accepteren. Als uitgangspunt hierbij wordt genoemd dat de ruimtelijke inrichting van gebieden afgestemd is op de beschikbaarheid van zoet water. Adaptatie is mogelijk in ruimtelijke zin (op welke locatie is vraag naar zoet water) en in temporele zin (wanneer is er zoet water nodig). In deze sessie richten we ons op de droogte op de zandgronden in Nederland. We gaan in op de manieren van adaptatie, zodat in een gebied minder snel overlast is door een watertekort en zodat het gebied beter bestand is tegen de negatieve effecten van droog weer.

Gé van den Eertwegh (KnowH2O) i.s.m. Perry de Louw (Deltares), Ruud Bartholomeus (KWR) en Flip Witte (FWE)

2D - Digital Twins in de watersector

De afgelopen jaren worden binnen de watersector steeds meer Digital Twins ontwikkeld. Zo wordt in Digishape, het innovatieplatform van bedrijven, kennisinstellingen en overheden, gewerkt aan de Digital Twin Noordzee. Vanuit Smartports wordt gewerkt aan een Digital Twin Vaarwegen. Vanuit het NWO-programma SALTISolutions wordt gewerkt aan een Digital Twin van de Delta. De EU vraagt om een Digital Twin van de Oceaan. Wat zijn Digital Twins nu eigenlijk? Waarom zijn ze zo populair? Wat maakt een Digital Twin anders dan een serious game, een model of een simulator? In deze sessie kijken we samen naar voorbeelden van Digital Twins en wat we ervan mogen verwachten.

Fedor Baart (Deltares)

2E - Meerwaarde met natuurlijke klimaatbuffers

Voor de realisatie van de opgaven voor zoetwater en klimaatadaptatie kunnen natuurlijke klimaatbuffers ingezet worden, zowel grootschalig en als voorkeurstoepassing. Zo wordt het Deltaprogramma een motor voor meer kwaliteit in ons land, met mooie en betere beleefbare landschappen, meer natuur en meer ruimte voor recreatie. Helaas is het een gegeven dat we verkeren in disbalans met de natuurlijke leefomgeving. Het Deltaprogramma zou hier met inzet van klimaatbuffers verandering in kunnen brengen. De Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers zet zich om de werkwijze van natuurlijke klimaatbuffers mainstream te maken. Tijdens deze verdiepende sessie bespreken we de laatste bevindingen en bieden we handreikingen waarmee we verder kunnen.

Bas Roels (WWF) en Vera Geelen (Staatsbosbeheer)

2F - Kennisdelen met DPRA-pilot Monitoring klimaatadaptatie Gelderland

In Gelderland worden op vijf locaties een aantal urgente klimaatadaptatie-opgaven aangepakt, als onderdeel van een DPRA-uitvoeringspilot. De opgaven variëren van de aanpak van wateroverlast en het tegengaan van hittestress tot de beperking van de gevolgen van droogte. Voor de vijf locaties in Gelderland en de te nemen maatregelen zijn er nog diverse kennisvragen, bijvoorbeeld over de effectiviteit van de maatregelen en de gevolgen ervan voor andere maatschappelijke opgaven. Daarom vindt een gedegen monitoring van de effecten van deze maatregelen plaats en wordt kennis ontwikkeld en gedeeld. Wilt u bijdragen aan deze kennisontwikkeling? U bent van harte welkom bij deze sessie!

Paul Oude Boerrigter (Sweco)

2G - Waterberging onder de stad

De bodem kan een belangrijke bijdrage leveren aan klimaatadaptatie in de stad. De rol van klimaatadaptatie in de stad en de informatiebehoefte werd onderzocht in het project ‘DNA van de Stad en Omgeving’ van UP Bodem. In deze sessie bespreken we het concept van de landsdekkende infiltratiekansenkaart: hoe is deze afgeleid, wat kan je er wel en niet mee? Met de deelnemers wordt verkend hoe bruikbaar de kaart nu al is en wat de landelijke en lokale verbeterpunten zijn.

Reinder Brolsma (Deltares)

2H – Hoe kwetsbaar willen we zijn?

In deze sessie leer je meer over vitaal & kwetsbaar in de praktijk en gaan we in gesprek over de vraag hoe kwetsbaar we willen zijn.

Arrien Borst (Arcadis) en Thomas Bles (Deltares)

2I – Hoe integraal wil je zijn?

In de workshop bespreken we de (on)mogelijkheden voor het uitwerken van zowel zoetwaterproblematiek als wateroverlast in een integrale risicobenadering. Het doel van deze benadering is het vinden van de meest doelmatige oplossingen. Tijdens de workshop staan we stil bij voorbeelden die zijn uitwerkt met een integrale risicobenadering voor wateroverlast en bespreken we aan de hand van stellingen de relatie met zoetwater.

Michelle Talsma (STOWA) en Bas Kolen (HKV Lijn in Water)

2J – DNA van de stad (bodem en de stad)

Wat kunnen bodem en ondergrond van de stad, het DNA, betekenen voor plannen op het gebied van klimaatadaptatie? Op basis van pilots, van Omgevingsvisie tot burgerparticipatie, in en met zes gemeenten geeft DNA hier een antwoord op. We willen met u in gesprek over toepassing in andere gebieden.

Wim Timmermans (Wageningen University & Research)