Kans op Elfstedentocht eens in twaalf jaar

Iedere winter hoopt Nederland op een Elfstedentocht. Maar een zestiende editie van de legendarische wedstrijd lijkt ver weg. Sinds dit weekend zitten we zelfs officieel in het langste Elfstedentochtloze tijdperk ooit, het is inmiddels ruim 8.000 dagen geleden dat de Tocht der Tochten werd gereden. Het meteorologisch basisrecept voor een Elfstedentocht is natuurlijk een lange periode met temperaturen ruim onder het vriespunt. Door de opwarming van de aarde wordt de kans op z’n periode steeds kleiner.

Een Elfstedentocht vereist een lange strenge vorstperiode. Als de temperatuur in de Bilt vijftien dagen lang onder de -4.2ºC is, kan de tocht meestal georganiseerd worden. De grafiek hieronder toont deze drempelwaarde (rode lijn). De grafiek laat zien dat een 15-daagse gemiddelde dagtemperatuur van minimaal -4.2ºC geen garantie is voor de organisatie van de tocht: in 2012 was het bijvoorbeeld koud genoeg, maar bleef het ijs te dun door sneeuwval op een ongelukkig moment.

Afbeelding: laagste 15-daags gemiddelde daggemiddelde temperatuur in De Bilt (blauw), drempelwaarde temperatuur (rood) en de geschaalde wereldgemiddelde temperatuur met een 4-jaar lopend gemiddelde (paars). De pijltjes geven de jaren aan waarin een Elfstedentocht verreden werd.

Aan het begin van de twintigste eeuw hadden we ongeveer 20 procent kans op een Elfstedentocht. Dit wordt ook wel aangeduid met eens in de vijf jaar. Dat betekent niet dat er telkens 5 jaar tussen twee tochten zit, maar dat de kans elk jaar 1 op 5 is. Door de opwarming van de aarde is die kans afgenomen. In 2019 is de kans op de vereiste lange strenge vorstperiode nog ongeveer 8%, dus 1 op 12 jaar.

Toekomst

Het KNMI en het Planbureau voor de Leefomgeving hebben berekent hoe groot de kans op een Elfstedentocht in de toekomst is. In elk klimaatscenario neemt de kans op een Elfstedentocht af. De afname hangt af van twee factoren: hoeveel de wereld verder opwarmt en of het gemiddelde winterweer meer door westenwind (vanaf zee) gedomineerd wordt.

Als we het Parijse doel van maximaal 2ºC opwarming ten opzichte van pre-industrieel halen, blijft de kans op een Elfstedentocht ongeveer 5 procent, afhankelijk van de verandering in overheersende windrichting. Laten we de aarde tot 2085 opwarmen tot 3,5 ºC boven het gemiddelde van 1981-2010, zoals in de warme scenario's, dan is de kans na 2050 verwaarloosbaar en kunnen we in totaal niet meer dan nog één à twee tochten verwachten.

Bron: KNMI