De Regentoren: een netwerk van slimme regenwaterbuffers op particulier terrein

Extra waterberging, meer bewustzijn

Om extreme regenval te kunnen bergen, investeert de Gemeente Enschede 6,3 miljoen euro in een waterberging van 7.000.000 liter  in het centrum van de stad. Om ook in het toekomstig klimaat wateroverlast te voorkomen is meer bergingscapaciteit nodig. Met extra regenwaterbuffers op zorgvuldig bepaalde locaties, gaat de investering bij een veranderend klimaat langer mee. Maar deze extra capaciteit kan de gemeente niet alléén realiseren. Het is noodzakelijk dat ook particulieren water bergen: 70% van het regenwater dat door het rioolstelsel wordt afgevoerd, is immers afkomstig van particulier terrein.

Dit gaf aanleiding voor de gemeente Enschede om samen met de Universiteit Twente en Waterschap Vechtstromen 'de Regentoren' te ontwikkelen: een netwerk van slimme regenwaterbuffers, die gezamenlijk een extra waterberging vormen. Een buffer bestaat uit een regenwatertank en een computergestuurd systeem, dat op basis van een weersvoorspelling bepaalt wanneer de buffer leeg moet lopen om vervolgens (vers) regenwater op te kunnen slaan. De partijen hopen met de regentoren niet alleen flink extra waterberging te realiseren, maar óók om het regen- en grondwaterbewustzijn van particulieren te vergroten.

Van Creathon naar Pilot

Het idee voor de slimme regenwaterbuffer ontstond medio 2016 tijdens de Twentse creathon over klimaateffecten in steden; een creathon is een werkvorm waarin studenten vierentwintig uur lang werken aan oplossingen voor een maatschappelijk probleem. Het idee genaamd de “Ensketon” is afkomstig van studenten Creative Technology aan de Universiteit Twente.

Het idee van De Ensketon werd vervolgens uitgewerkt in een aantal afstudeerprojecten bij de opleiding Creative Technology. Uit deze projecten bleek dat het technisch mogelijk was om een werkend prototype van een slimme regenwaterbuffer te ontwikkelen en deze te laten reageren op een weersvoorspelling: bij de verwachting van een extreme bui, leegt de buffer zichzelf (in de tuin of rioolstelsel) en creëert daarmee extra waterberging. Het ontwikkelde prototype bleek mensen enthousiast te maken. Op basis van de positieve resultaten, is het project 'de Regentoren' ontstaan.

Afbeelding: Prototype regenwaterbuffer 500 Liter (© Hendrikjan Teekens, 2017)

Hendrikjan Teekens: Met dit project geven we invulling aan het Enschede Lab, een organisatie die tot doel heeft studenten aan maatschappelijke vraagstukken te laten werken in de stad waar ze studeren. Onze ervaring is dat studenten een grote voorkeur hebben voor dit soort onderwerpen: wat ze bedenken krijgt ook echt een plek in de stad. Ook bedrijven van het Business & Science park naast de Universiteit spelen een rol in dit project. Veel werknemers zijn oud Universiteitsstudenten.

Regentoren pilot: vijfentwintig particulieren testen de slimme regenwaterbuffer

Begin 2019 starten de projectpartners met een pre-pilot bij zeven projectdeelnemers thuis. Het is de bedoeling vanaf medio 2019 een pilot bij vijfentwintig particulieren uit te voeren. Zij krijgen een slimme regenwaterbuffer in de tuin met een capaciteit van 250 liter. Als deze pilot succesvol verloopt, staat in 2020 een tweede pilot op de agenda met o.a. een XXL-versie van de buffer (capaciteit van 20.000 liter). Deze XXL-versie moet geschikt zijn voor bedrijfstreinen.

Afbeelding: Regenwaterbuffer voor de pre-pilot, 250 Liter (© Hendrikjan Teekens, 2019)

Tijdens de pilot in 2019 wordt de werking van de slimme regenwaterbuffer elk kwartaal met de deelnemers geëvalueerd. De nodige aanpassingen worden zo mogelijk direct doorgevoerd. Het doel van de pilot in 2019 is om het Regentoren concept verder te ontwikkelingen en gereed te maken voor de grootschalige toepassing in de periode 2020-2025. De belangrijkste vragen die tijdens de pilot in 2019 worden onderzocht zijn:

• Hoe kan de ton goed worden afgesteld op de weersvoorspelling? Uit ervaring is gebleken dat buien zich op het laatste moment nog anders kunnen ontwikkelen. De ton kan het water dan laten gaan, terwijl de regenbui voorbijtrekt, of andersom.
• Riolering is een robuust systeem met weinig onderhoud en een hoge gebruikszekerheid. Het regentoren systeem moet in principe aan deze zelfde eisen voldoen, hoe kan dat gerealiseerd worden?
• Welke inzichten in het gebruik van zijn/haar slimme regenwaterbuffer wenst de particulier?
• Welke inzichten in het gedrag van het netwerk van slimme regenwaterbuffers wensen de gemeente Enschede en/of het waterschap Vechtstromen?
• In hoeverre levert 'de Regentoren' een bijdrage aan de regenwaterbergingsopgave van Enschede? (De buffers van de gemeente treden in werking als het riool zijn maximale verwerkingscapaciteit heeft bereikt en er water op straat dreigt te komen, de particuliere buffers treden in werking vóórdat de bui gevallen is.)

Naast het onderzoeken van de werking van de slimme regenwaterbuffer heeft de pilot in 2019 ook een aantal andere doelen:

• Het gereedmaken van de slimme regenwaterbuffer voor particulieren en bedrijven.
• Het opzetten van een gerichte publiekscampagne voor de acceptatie en ingebruikname van de slimme regenwaterbuffer.
• Het uitwerken van een organisatievorm voor het realiseren van “De Regentoren” met duizenden slimme regenwaterbuffers.
• Het opnemen van de extra particuliere berging in de rioleringsgegevens van de gemeente.

Toekomstbeeld van de Regentoren

Op basis van de onderzoeksresultaten wordt in 2020 onderzocht of het gebruik van de slimme regenwaterbuffer gestimuleerd kan worden door de gemeente. Bijvoorbeeld door een korting te geven op de aanschafprijs.

Ook bedrijven kunnen dan met de XXL-versie een bijdrage leveren aan de regenwaterbergingsopgave van de gemeente. Voor het succes van de regentoren is de schaalgrootte van belang. Uiteraard geldt: hoe meer capaciteit de gezamenlijke regenwaterbuffers hebben des te groter de bijdrage aan de oplossing. Op bedrijventerreinen is veel potentie om grote buffers te realiseren. Buffers met een capaciteit van meer dan 1.000.000 liter kunnen een significante bijdrage leveren aan het beperken van wateroverlast. Als de XXL-versie een succes wordt, kan een totale berging oplopend tot wel 3.000.000 liter gerealiseerd worden.

De betrokken partijen zien naast het tegengaan van regenwateroverlast ook andere toepassingen van de Regentoren. Zo kan bij een droog weertype en lage grondwaterstanden, het water goed gebruikt worden om planten en bomen te bewateren en zo verdroging tegen te gaan. De individuele regenwaterbuffer kan op deze manier bijdragen aan het regenwater- én grondwaterbewustzijn van particulieren.

De XXL-versie van de slimme regenwaterbuffer zou bovendien een esthetische eyecatcher kunnen worden in de publieke ruimte, wanneer kunstenaars en ontwerpers aangetrokken kunnen worden om mee te werken aan het project.

Kosten publieke versus private oplossingen

De kosten van publieke waterberging liggen rond de euro per liter. Als de Regentoren een succes wordt, kan bepaald worden in hoeverre de particuliere bergingen bijdragen aan de publieke berging. Mogelijk geeft dit een andere zienswijze op de afweging van private dan wel publieke investeringen in de toekomst.

Leerpunten uit het project

De taak van de gemeente voor water was 10 jaar geleden vooral ondergronds: gericht op riolering. In Enschede zijn in 1992 de wadi’s uitgevonden, een bovengrondse invulling van regenwatermanagement.  Op dit moment is waterberging in de openbare ruimte gemeengoed geworden. Met de ontwikkeling van de regentoren gaan we een nieuwe fase in: waterberging op de plek waar de regen valt bij particulieren en bedrijven.

Contactpersonen

Richard Bults
University of Twente / Creative technology
Smart XP supervisor
r.g.a.bults@utwente.nl
+31618965627

Hendrikjan Teekens
Ontwerper water
Gemeente Enschede
Hj.teekens@enschede.nl
+31613168686

Jeroen Buitenweg
Beleidsmedewerker Waterschap Vechtstromen
j.buitenweg@vechtstromen.nl
+3121882326