De effecten van droogte en hitte

Het is al weken warm en droog. De effecten zijn waarneembaar in het hele land en allerlei sectoren hebben er last van.

Zeer droog

Als maat voor een zeer droog jaar wordt vaak verwezen naar 2003; toen liep het neerslagtekort op tot bijna 230 mm. Zo’n droog jaar komt in Nederland gemiddeld eens per 10 jaar voor. Inmiddels is dit neerslagtekort overschreden en mogelijk wordt zelfs een droogte-record gehaald zoals in het jaar 1976. Toch is de huidige droogte niet in verband te brengen met klimaatverandering zegt het KNMI; er wordt nog geen trend waargenomen. De kans op droogte wordt wel groter in de toekomst. Dit betekent dat we mogelijk vaker te maken krijgen met de effecten die we nu door het hele land merken.

Watergebruik en watertekort

De Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) heeft voor de huidige situatie code geel afgekondigd: een dreigend watertekort voor het beschikbare oppervlaktewater uit het hoofdwatersysteem. Met name de rivierafvoer van de Rijn is laag. In de droogtemonitor, waarin de LCW de huidige en de verwachte situatie voor droogte beschrijft, wordt bovendien aangegeven dat de watervraag (voor natuur en scheepvaart) momenteel zeer hoog is en dat de komende periode ook blijft.

Daarnaast neemt de vraag naar drinkwater flink toe, zo ligt het waterverbruik in Noord-Nederland 45 procent hoger dan normaal. Dit komt onder meer doordat er vaker zwembadjes worden gevuld en doordat de tuin vaker wordt besproeid. Waterbedrijf Vitens waarschuwt voor lagere waterdruk en roept op om zuinig te zijn met water. Drinkwaterbedrijven gebruiken grondwater en oppervlaktewater om aan de watervraag te kunnen voldoen.

Natuur

De aanhoudende droogte is van grote invloed op de natuur: gewassen verzwakken en voor sommige dieren is niet voldoende voedsel beschikbaar. Zo werd al gemeld dat de zwijnen op de Veluwe in de problemen komen omdat ze geen voedsel kunnen vinden: de bosbessen die ze normaal eten in deze tijd zijn door de droogte nauwelijks te vinden. Door de lagere grondwaterstand kunnen ook dassen, mollen, egels en ooievaars moeilijker aan voedsel komen: de regenwormen zitten nu extra diep in de grond. Het uitzakken van de grondwaterstand zorgt er bovendien voor dat het kalkrijke water niet meer in de wortelzone van planten en bomen komt. Hierdoor kan verzuring van de bodem op treden. Veel planten kunnen slecht tegen verzuring.

De droogte kan ook tot overlast zorgen in steden, doordat dieren elders op zoek gaan naar voedsel. Zo komen de rioolratten uit de opgedroogde straatkolken omhoog op zoek naar voedsel en water. Daarentegen hebben we minder last van teken bij dit droge weer. Om uitdroging te voorkomen verstoppen ze zich in het bovenste deel van de boom. Het aantal tekenbeten daalde de afgelopen weken zeer sterk. Door de warmte, de uitblijvende neerslag en het zakkende grondwater zijn op sommige plekken de beken zelfs helemaal drooggevallen. Hierdoor vindt lokaal massale vissterfte plaats. Sommige van deze populaties behoren tot de bedreigde soorten.

Beregeningsverbod en schade aan landbouw

Om schade aan de natuur zoveel mogelijk te beperken, is op veel plaatsen een beregeningsverbod uit oppervlaktewater van kracht. Dit is met name van toepassing op de hoge zandgronden zoals in delen van Noord-Brabant, de Veluwe, Limburg, Twente en Drenthe. Hier is men voor de wateraanvoer volledig afhankelijk is van neerslag. Door de droogte en de beregeningsverboden hebben bepaalde gewassen, zoals mais en aardappelen het zwaar. Veel boeren verwachten dan ook een kleinere oogst. Verzekeraars binnen de agrarische sector krijgen al meldingen binnen van droogteschade.

Zoutwaterindringing

Niet alleen hoog Nederland heeft last van de droogte, in laag Nederland wordt het water zouter door de verminderde Rijnafvoer. Het zoute water krijgt dan minder tegendruk en dringt steeds verder het land in. Hierom wordt extra zoet water aangevoerd via het Amsterdam-Rijkanaal en de Lek, door inzet van de Klimaatbestendige Wateraanvoervoorziening (KWA).

Zwemwaterkwaliteit

Door de hoge temperaturen neemt ook de watertemperatuur toe. De watertemperatuur van de Maas en de Rijn ligt momenteel boven de 24 graden, en de verwachting is dat deze temperatuur verder toeneemt. Er zijn ook al meldingen gedaan op diverse plaatsen in het land van blauwalgen, botulisme en vissterfte. Het zwemadvies kan bekeken worden via deze website.

(Natuur)branden

Door de droogte geldt een verhoogd risico op natuurbranden, dit betekent dat de hulpdiensten en natuurbeheerders extra alert zijn op het ontstaan van natuurbranden. Zo werd bijvoorbeeld een vuurwerkshow afgelast in Vijlen en geldt een rookverbod voor de bos- en heidegebieden in Putten.  Toch ontstond brand op meerdere plekken in Nederland. Zo woedde een flinke brand in het Brabantse natuurpark De Loonse en Drunense Duinen en het Groningse Wedde. Naast natuurgebieden ontstond ook brand in enkele graanvelden tijdens het oogsten zoals in Goeree-Overflakkee en in Limburg.

Dijkinspecties

Om mogelijke scheurtjes en zwakke plekken in kades en (veen)dijken vroegtijdig te ontdekken, voeren de Waterschappen dijkinspecties uit. Zo inspecteert Hoogheemraadschap Holland Noorderkwartier 59 kilometer aan droogtegevoelige dijken en het Wetterskip Fryslan controleert wel 600 kilmeter aan dijken.  Er zijn nog geen bijzonderheden gevonden. Wel worden voorzorgsmaatregelen genomen. Zo mogen op sommige dijken geen schapen en koeien meer grazen. Een gezonde grasmat is belangrijk voor bescherming bij hoogwater. Bij begrazing in tijden van droogte raken de wortels beschadigd en moet het grasdek hersteld worden.  Ook worden op meerdere plaatsen de dijken besproeid om uitdroging en scheurvorming te voorkomen.