Klimaateffectatlas BES maakt inzichtelijk wat al voelbaar is

Een blik op de kaart is haast voldoende om te begrijpen dat de kleine eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering. Hoewel ze omringd zijn door de Caribische Zee, worden de eilanden nauwelijks beschermd tegen zeespiegelstijging. Ook zijn er nog weinig adaptatiemaatregelen genomen tegen hitte, droogte en zwaardere orkanen. In 2022 ontstond het plan voor de Klimaateffectatlas BES.

Wat is het doel van de Klimaateffectatlas?

Maurice: “Tot nu toe hielden we bij projecten in de bouw en infrastructuur geen rekening met klimaatverandering. We zagen in de Verenigde Staten veel gebeuren aan klimaatadaptatie. En we lazen de prognoses van instellingen als het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change, red.). De atlas geeft een beter beeld van wat we kunnen wij kunnen verwachten als het gaat om de gevolgen van klimaatverandering. En dus ook van wat we daartegen kunnen doen.”

Bestaan er voor de BES-eilanden al concrete plannen voor klimaatadaptatie?

Maurice: “De Klimaateffectatlas is een eerste stap in die richting, maar is zelf ook nog werk in uitvoering. Veel data ontbreken hier nog.”

Timo: Samen met Nederlandse ministeries, universiteiten, het KNMI en het NWO-programma Island(er)s at the Helm hebben we de bestaande kennis geïnventariseerd. Op de landingspagina van de Klimaateffectatlas kun je doorklikken naar een overzicht van klimaatstatistieken, kaarten en klimaatverhalen. De klimaatstatistieken zijn een visualisatie van de nieuwe klimaatscenario’s van het KNMI uit 2023. De kaarten brengen onder meer de huidige koraalstatus in beeld, overstromingsrisico’s en temperatuurontwikkelingen. De klimaatverhalen geven achtergrondinformatie bij deze kaarten.”

Wat zijn nu de volgende stappen?

Maurice: “Naast het ontwikkelen van meer kennis zijn we een klimaattafel aan het opzetten, die structureel kijkt naar klimaatverandering en de noodzakelijke maatregelen. Ook bewoners schuiven daarbij aan, zodat ze snappen waarom maatregelen worden genomen. Hier bespreken we bijvoorbeeld hoe en waarom we eisen gaan stellen aan de warmte-isolatie van woningen en hoe we voortaan rekening kunnen houden met klimaatverandering bij het kiezen van locaties voor nieuwbouw.”

Hoe kan de Klimaateffectatlas daarbij helpen?

Timo: “De eilanden vangen de eerste klappen op van klimaatverandering, maar de informatie erover is nog niet compleet en was tot nu toe niet goed vindbaar. De Klimaateffectatlas is dus als centraal informatiepunt met gratis openbare informatie over klimaatverandering heel belangrijk. De atlas maakt de gevolgen van klimaatverandering ineens een stuk tastbaarder.”

Welke gevolgen heeft klimaatverandering op de BES-eilanden?

Maurice: “De hogere temperaturen zijn hier een acuut probleem. Temperaturen van rond de 36 graden zijn we wel gewend, met pieken van zo’n anderhalve graad tot twee graden meer. Maar de laatste jaren loopt de temperatuur steeds vaker op tot 40, 41 graden. Daar ligt zo ongeveer een grens voor het welzijn van mensen, dat gaat ernstige gevolgen hebben. Ook worden de gevolgen voor de landbouw steeds zichtbaarder. Het wordt lastiger om gewassen te telen bij hogere temperaturen en toenemende droogte. En dat terwijl we voor de voedselveiligheid meer gewassen lokaal willen telen.”

Timo: “Vooral het laaggelegen zuidelijke deel van Bonaire loopt op termijn door de zeespiegelstijging het risico om gedeeltelijk te overstromen. Dat zou gevolgen hebben voor infrastructuur en cultureel erfgoed. Saba en Sint Eustatius krijgen te maken met meer zware stormen en orkanen; het hele gebied met toenemende hitte en droogte. De gezondheid van het koraalrif staat niet alleen door klimaatverandering onder grote druk, maar ook door slechte waterkwaliteit. De Wageningen Universiteit doet nu onderzoek om het waterbeheer te verbeteren.”

Speelt de atlas ook een verbindende rol?

Timo: “Zeker! Door de samenvoeging van de beschikbare kennis ga je de onderlinge samenhang tussen de verschillende uitdagingen beter zien.”

Maurice:  “Ook de link met sociale factoren wordt nu gelegd. Dankzij de commissie sociaal minimum Caribisch Nederland zijn hier afgelopen zomer de minimuminkomens verhoogd, waardoor mensen niet langer onder het bestaansminimum leven. Tot voor kort gold dat voor 40 procent van de bevolking. Kwartiermaker Ed Nijpels legde de vinger op de zere plek: als je niks te eten hebt, heb je wel wat anders aan je hoofd dan klimaatverandering.”

Wat zijn nu nog de belangrijkste hobbels op de weg naar een concreet klimaatplan?

Maurice: “Op de BES-eilanden wonen nog geen dertigduizend inwoners. Hoe zorgen we ervoor dat er straks genoeg mensen met de juiste expertise aan de klimaattafel zitten? En hoe voeren we daarna de plannen uit? Nederland wil voorlopig wel blijven ondersteunen, maar dat zal op projectbasis zijn, terwijl continuïteit juist ook heel belangrijk is.”

Timo: “De klimaatscenario’s en de Klimaateffectatlas kunnen op het gebied van kennis wel continuïteit bieden. Maar de grootste uitdaging is misschien wel om bewoners bij adaptatiemaatregelen te betrekken, bijvoorbeeld door lokale kennis een plek te geven in de atlas. Het helpt dat de informatie in de atlas voor alle bewoners toegankelijk is.”