Tijd om ingrijpende keuzes te maken in de ruimtelijke ordening
Klimaatverandering heeft grote gevolgen voor hoe we de ruimte in Nederland kunnen inrichten en gebruiken. Daarbij zouden water en bodem sturend moeten zijn, zoals het kabinet in 2022 opriep in de kamerbrief ‘Water en bodem sturend’. Maar dat vraagt om ingrijpende aanpassingen in de ruimtelijke ordening. Overheden, burgers en bedrijven houden hier nog te weinig rekening mee. Dat staat in het advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli).
Water en bodem sturend is niet nieuw
Het principe om water en bodem sturend te laten zijn voor de ruimtelijke ordening is niet nieuw. Dit principe werd al onderschreven in de jaren ’90 van de vorige eeuw en kwam ook in latere adviezen aan het Rijk terug. Maar de uitvoering ervan blijft lastig. Dat komt onder andere doordat ruimtelijke keuzes die eenmaal zijn gemaakt bepalend zijn voor welke oplossingen je kunt kiezen in de toekomst. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur ziet dat het daardoor vaak niet goed lukt om de gevolgen van klimaatverandering mee te wegen in ruimtelijke keuzes. Met dit advies wil de raad de overheid helpen om effectiever te sturen op een ruimtelijke ontwikkeling die klimaat- en toekomstbestendig is.
Gebruik een ‘waterkalender’
Eén van de tien aanbevelingen van de raad is het gebruik van een ‘waterkalender’. Hiermee zouden het Rijk en de waterschappen aan iedereen duidelijk kunnen maken tot wanneer de huidige eisen houdbaar zijn voor bijvoorbeeld het grondwaterpeil, de hoeveelheid zoetwater die gebruikt kan worden voor doorspoeling bij verzilting of de waterveiligheid in lage delen van Nederland. Op basis daarvan kan de samenleving veel beter ruimtelijke keuzes maken, bijvoorbeeld over waar je beter niet meer kunt bouwen. Ook zouden alle ruimtelijke visies, plannen en besluiten van de overheid getoetst moeten worden op hun klimaatbestendigheid.
Weeg waterbelang meteen mee
Een andere aanbeveling is om algemene regels op te stellen voor een klimaatbestendige inrichting. Ook zouden alle partijen die ruimtelijke keuzes maken de kosten voor de lange termijn veel nadrukkelijker moeten meenemen. Verder vindt de raad het belangrijk om het waterbelang al meteen mee te wegen bij ruimtelijke besluiten op nationaal en provinciaal niveau.
Maak flexibiliteit de norm voor de ruimtelijke ordening
Ook moet er in de toekomst genoeg ruimte zijn voor maatregelen om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Daar moet nu al ruimte voor gereserveerd worden. De raad adviseert om dat te doen in de juridisch bindende gemeentelijke omgevingsplannen. Verder vraagt klimaatadaptatie volgens de raad om een dynamische ruimtelijke inrichting, waarin het gebruik van de ruimte kan worden aangepast aan ontwikkelingen die nog onzeker zijn.
Neem op tijd besluiten over grote keuzes
Tot slot adviseert de raad het Rijk om op tijd concrete besluiten te nemen over de grote systeemkeuzes die de komende decennia moeten worden gemaakt. Daarvoor is inzicht nodig in de samenhang tussen de veranderende omstandigheden van wateroverlast, zoetwatervoorziening en waterveiligheid en wat dit betekent voor gebruiksfuncties en de ruimtelijke ordening. Daarom adviseert de raad om een integraal langjarig kennis- en onderzoeksprogramma uit te laten voeren voor een klimaatbestendige ruimtelijke ordening. Verder zijn er vanuit het Kennisprogramma Zeespiegelstijging al flinke stappen gezet om de kennis te vergroten over hoe Nederland bij verdere zeespiegelstijging veilig en leefbaar kan blijven. Deze kennis kan volgens de raad nu gebruikt worden voor het opstellen van een programma met een tijdpad.
