Kennisdag Zoetwater 2025: van grote opgaven naar concrete voorbeelden

Waterschaarste neemt toe

Lukas Repa, policy officer van de Europese Commissie, trapt het plenaire deel van de dag af met een Europese kijk op de aanpak van droogte. “Europa heeft meer water dan andere continenten, maar ons continent warmt wel sneller op dan andere continenten en dat merk je in de hoeveelheid beschikbaar zoetwater.” De waterschaarste neemt verder toe en dat heeft volgens Repa te maken met verschillende factoren, waaronder nieuwkomers als datacentra voor AI en de productie van waterstof.

“Waterkwantiteit en waterkwaliteit zijn nauw verbonden”

Tegelijkertijd is Nederland koploper in het omzetten van natuurlijk bos en grasland naar landbouwgrond, waardoor de waterkwaliteit in gevaar komt door toename van vermesting en pesticidegebruik. “We moeten het over de problemen hebben die door ons als mensen worden veroorzaakt,” stelt Repa. “Tussen 2015 en 2021 is de waterkwaliteit in Nederland erg verslechterd. Het is ook belangrijk om het hier over te hebben want kwantiteit en kwaliteit van water zijn nauw verbonden. Europa moet beter omgaan met water.”

Europese Water Resilience Strategy

De Europese Commissie heeft in de afgelopen vijf jaar verschillende plannen gepresenteerd om Europa weerbaarder te maken tegen droogte. Zo is er onder andere het Climate Adaptation programma, het Circular Economy actieplan, het Zero Pollution actieplan en de nieuwste: de Water Resilience Strategy. “Deze laatste waterweerbaarheidsstrategie heeft als eerste grote doelstelling om de watercyclus te herstellen. Dat betekent dat we meer water in de grond moeten krijgen en de bodem als spons moeten gebruiken. Dat kunnen we doen door lokale initiatieven te verbinden en kennis te delen.”

Belangrijke oproepen tot actie

Daarnaast zegt Repa dat we verstandiger en zuiniger met water moeten omgaan. We kunnen bijvoorbeeld vaker afvalwater hergebruiken. “Waterefficiëntie moet met minstens 10% verbeteren voor 2030. Een ander doel is: ‘clean water and sanitation for all’. Daar gaat de Kaderrichtlijn Water over. De vervuiler betaalt, niet de inwoners.” Repa concludeert dat  de Europese regelgeving op het gebied van water beter moet worden nageleefd. En dat het belangrijk is dat lidstaten samenwerken in stroomgebieden van rivieren. “De Water Resilience Strategy & Water Efficiency First zijn belangrijke oproepen tot actie. We moeten zuiniger met water omgaan en zorgvuldiger beslissen waarvoor water op lange termijn wordt gebruikt.”

Vlaamse visie op droogteaanpak

De volgende spreker is professor Patrick Willems van de KU Leuven. Hij deelt de Vlaamse aanpak van droogtebeheer en waterzekerheid. Het is al een tijd code oranje in België. “We hebben op dit moment al echt te maken met waterschaarste en een slechte waterkwaliteit,” geeft Willems aan. Dat betekent wekelijks overleg over de aanpak. Daarvoor hebben de Vlamingen een Vlaams Reactief Afwegingskader gemaakt samen met 130 belanghebbenden zoals regionale overheden, drinkwatermaatschappijen en  landbouw- en natuurorganisaties. Men volgt daarmee een concreet stappenplan om tot besluiten voor maatregelen te komen.

Proactief droogtebeheer: Blue Deal 2.0

“We pakken dat anders aan dan bij jullie, want wij kijken per gebied naar bepaalde indicatoren en welke maatregelen daar het beste bij passen. Maar de nadruk ligt op proactief droogtebeheer, waarmee we de risico’s op droogte beperken. Dat doen we met de Blue Deal, die bestaat uit een reeks acties, zoals aanpassingen in het landschap en strengere regelgeving.” Willems heeft het hier over de verplichting voor bedrijven en inwoners om nog meer regenwater op te vangen en te infiltreren op eigen terrein. “Daarnaast zetten we in op communicatie en bewustwording en onderzoek.” Het hoofddoel van de Blue Deal is een verandering van waterbeheer: van ‘water afvoeren wanneer het kan’ naar: ‘water vasthouden wanneer het kan, en alleen afvoeren als het moet’.

Natuurlijke oplossingen

Belangrijke maatregelen betreffen het herstellen van het waterbergend vermogen van rivierdalen in België. Willems laat veel natuurlijke oplossingen zien, zoals het hermeanderen van waterlopen, ruimte geven aan het water en het herstellen van de bodemstructuur. In de bebouwde omgeving is er aandacht voor hemelwaterneutraal bouwen en meer groen. Daarnaast zijn belangrijke speerpunten: het zuinig omgaan met water en het samenwerken met belanghebbenden in de verschillende regio’s. “Door dit samen te bespreken, zorg je voor wederzijds begrip. We proberen dan te komen tot een gedragen actieplan, zodat we kunnen zeggen: hier kunnen we voor gaan in de komende tien jaar.”

Reflectie: schaalvergroting

Sharon van Geffen-Muurling (Rijkswaterstaat) en Micha Werner (IHE Delft en Expertisenetwerk Zoetwater en Droogte) schuiven aan op het podium bij de plenaire sprekers om te reflecteren op wat er gezegd is en wat dat kan betekenen voor Nederland. Werner geeft aan dat er al veel lokale voorbeelden zijn van natuurlijke sponslandschappen. “Wat in beide verhalen mooi naar voren komt, is het water vasthouden in het landschap. De maatregelen die ik heb gehoord zijn vrij lokaal. Maar de uitdaging is: hoe werkt dat op een grotere schaal, zoals in een stroomgebied? We moeten daar onderzoek naar doen en monitoren. Daar zie ik de meeste uitdagingen.”

Reflectie: co-creatie

Repa is enthousiast over het verhaal van Willems: “Het co-creatie proces in Vlaanderen is natuurlijk fantastisch. Als je een sponslandschap wil maken op lokaal niveau moet je boeren meekrijgen in het idee voor nature based solutions. In Oostenrijk, waar ik vandaan kom, is men bewust dat er te weinig water is. De oplossing wordt al snel gezocht in het aanvoeren van extra water uit de Donau. Maar dan hebben landen benedenstrooms een probleem, zoals Hongarije. Dus een co-creatie proces zou daar helpen.”

Reflectie: ruimtelijke ordening

Van Geffen-Muurling: “Wat nadrukkelijk naar voren kwam in het verhaal van Patrick Willems en waar we in Nederland van kunnen leren, is het samenspel tussen waterbeschikbaarheid en ruimtelijke ordening. We spreken elkaars taal nog niet genoeg en we weten elkaar nog onvoldoende te vinden. Wat ik mooi vind aan het voorbeeld in België, is dat er gesproken werd over concrete rúimtelijke doelen. Dus niet benaderd vanuit de waterbeschikbaarheid, maar echt vertaald naar wat ruimtelijke nodig is, waarmee je samen het gesprek kunt aangaan.”

Deelsessie funderingsproblematiek in kleigebieden

In de middag waren er een tiental deelsessies over uiteenlopende onderwerpen, zoals een serious game over verzilting en hergebruik van afvalwater. We lichten er hier één uit. De deelsessie “Monument op tilt” ging over de risico’s van krimp- en zwelgedrag van kleigrond, dat steeds meer schade veroorzaakt aan monumenten en andere gebouwen. Deskundigen van onder meer de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, TNO en Deltares bespraken hoe droogte en lage grondwaterstanden funderingen aantasten. Het probleem groeit snel, met naar schatting miljarden euro’s aan schade en grote emotionele impact op bewoners. De focus ligt hierbij van oudsher op funderingen op palen, maar de problemen bij gebouwen gefundeerd ‘op staal’ in kleigebieden nemen toe.

Concrete monitoringprojecten laten zien dat burgers zelf metingen kunnen doen om beter inzicht te krijgen in bodembewegingen. Dit soort ‘citizen science’, of burgerwetenschap, levert waardevolle data op en helpt inwoners zelf de bodembewegingen in de gaten te houden. Er is dringend behoefte aan betaalbare oplossingen om verdere schade te voorkomen. Dolf Kern van Staf Deltacommissaris besluit: “Zoveel mensen worden hierdoor geraakt, het is heel goed dat er eindelijk een nationale aanpak komt.”

Conclusie: “Aan de slag!”

De plenaire sprekers lieten op deze kennisdag de noodzaak zien van een aanpak voor zoetwaterbeschikbaarheid. Ze gaven aan dat waterkwaliteit en waterkwantiteit samenhangen in de aanpak tegen droogte, en dat het verbinden van lokale initiatieven en van verschillende belanghebbenden een goed idee is. Ze riepen de aanwezigen op tot actie. Een kleine rondgang langs deelnemers in de pauze onderstreepte de wens tot concrete maatregelen. “We zien vaak mooie onderzoeken, maar wat wordt daar mee gedaan?” reageert een deelnemer.  “Het is fijn dat de speech van de Vlaamse spreker Willems vooral ging over praktische maatregelen. Het is goed als er echt iets gebeurt. Hier zijn mensen aanwezig uit alle lagen van de organisaties, ook de mensen die het moeten uitvoeren. We moeten aan de slag!”