Overstromingen

Nederland is een laaggelegen Delta en van oudsher gevoelig voor overstromingen vanuit beken, vaarten, rivieren en zee. In de loop der eeuwen is een watersysteem opgebouwd dat Nederland beschermt tegen overstromingen.

Waterkeringen, dammen, duinen en ingrepen om rivieren de ruimte te geven, zorgen ervoor dat de kans op een overstroming klein is. Wat de kans op de doorbraak van een kering mag zijn, is bepaald door middel van een risicobenadering. In het algemeen geldt: hoe groter de gevolgen zijn als een waterkering doorbreekt, hoe kleiner de kans mag zijn dat dit gebeurt. Maar het kán een keer misgaan. In dat geval overstroomt er een gebied, ontstaat schade en vallen mogelijk slachtoffers.

Een slimme inrichting bij de (her)ontwikkeling van een gebied kan de schade en het aantal slachtoffers beperken. Voorbeelden hiervan zijn ophoging van het maaiveld bij nieuwe ontwikkelingen, drempels die de instroom van water in gebouwen tegengaan, een verhoogde aanleg van een weg of voldoende hoger gelegen vluchtplekken in de omgeving.

De overstromingsveiligheid wordt in Nederland geborgd op verschillende manieren, die met elkaar samenhangen in de meerlaagsveiligheidsbenadering. De laag overstromingspreventie door middel van waterkeringen zorgt voor de grootste bijdrage aan de waterveiligheid door de dreiging te beperken. Maar er is aanvullend ook aandacht voor:

• Waterbewustzijn creëren van de overstromingsrisico’s bij burgers, bedrijven en overheden, voor en tijdens een overstroming. Doel is dat de maatschappij weerbaarder is tijdens het optreden van klimaatextremen.
• De gevolgen van een overstroming beperken met maatregelen in de ruimtelijke ordening en door waterrobuust te bouwen.
• Crisisbeheersing, om maatschappelijke ontwrichting tijdens een crisis zoveel mogelijk te voorkomen.
• De leefomgeving herstellen nadat een crisis is opgetreden, zodat bij vergelijkbare volgende gebeurtenissen minder schade en minder maatschappelijke ontwrichting optreedt.

De benadering bestaat dus in totaal uit vijf lagen, die in de figuur hieronder staan weergegeven.

In de meerlaagsveiligheidsbenadering zijn het niet langer alleen Rijkswaterstaat en de waterschappen die verantwoordelijk zijn voor waterveiligheid door aanleg en beheer van dijken, dammen en duinen. Ook gemeenten, provincies en (nuts)bedrijven hebben de verantwoordelijkheid om bij te dragen aan waterveiligheid. Zij kunnen de gevolgen van een mogelijke overstroming beperken door een slimme ruimtelijke inrichting en door samen te werken op het gebied van crisisbeheersing. Daarnaast moet in de huidige ruimtelijke ontwikkelingen ook al rekening worden gehouden met zeespiegelstijging op de lange termijn. Zo voorkomen we dat ons land in de toekomst onnodig kwetsbaarder wordt.

Wil je meer informatie over gevolgbeperking overstromingen, de mogelijke maatregelen die je kunt nemen of concrete voorbeelden? Bekijk dan de video hieronder en de Kenniskrant Hoog Water met vele links naar verdere achtergrondinformatie.

Vitale functies nemen een bijzondere positie in bij het thema ‘overstromingen’. Als vitale functies uitvallen door een overstroming leidt dat tot ernstige schade voor mens, milieu of economie. Ook zijn het vaak functies die noodzakelijk zijn voor het herstel van een gebied na een overstroming. Denk daarbij aan functies zoals de drinkwatervoorziening, energievoorziening en ziekenhuizen. Omdat kennis over uitval van vitale functies bij vitale aanbieders zelf ligt, is het belangrijk dat de DPRA-werkregio’s in de stresstestfase met deze aanbieders afstemmen. Op basis daarvan kunnen ze de dialoog voeren over welke voorzieningen belangrijk zijn in een gebied en wat er gedaan kan worden als die niet meer functioneren.

Gebruik basisinformatie

De basisinformatie over overstromingen bestaat uit meerdere soorten kaarten. De overstromingsinformatie die provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat en gemeenten landelijk beschikbaar hebben gesteld zijn de bron van deze kaarten. Raadpleeg ten minste de kaarten van overstromingsdieptes en -kenmerken in de Klimaateffectatlas. De 'Kaartwijzer overstroming' beschrijft hoe je deze informatie kunt gebruiken, afhankelijk van de vragen die je hebt. Wil je bijvoorbeeld een indruk krijgen van de overstromingsrisico’s in je gemeente, provincie of regio? Dan gebruik je andere informatie dan wanneer je bijvoorbeeld geïnteresseerd bent in een specifieke locatie waar je wilt bouwen, of als je samen met een vitale aanbieder wilt kijken hoe kwetsbaar een bepaalde vitale functie is.

Daarnaast is het altijd verstandig om na een eerste analyse met de Klimaateffectatlas in gesprek te gaan met de waterbeheerder. Zij hebben vaak detailinformatie beschikbaar.

Creëer informatie op maat

Maak een inschatting van de mogelijke overstromingsrisico’s

De informatie in de Klimaateffectatlas is gebaseerd op overstromingssimulaties op landelijke schaal. Deze zijn gemaakt voor de huidige situatie, zoals de huidige gemiddelde zeespiegel.

Op regionale schaal werken waterbeheerders ook aan gebiedsspecifieke informatie over overstromingsrisico's. Zodra die informatie beschikbaar is, kun je deze toevoegen aan de landelijke (basis)informatie en gebruiken in bijvoorbeeld het WaterRisicoProfiel. Daarmee ontstaat meer gedetailleerde informatie op gebiedsniveau over het dreigingsbeeld als gevolg van overstromingen.

Alle schaalniveaus zijn relevant voor het thema overstromingen. De Kaartwijzer helpt om de passende informatie per schaalniveau in beeld te brengen.

Kijk vooruit naar 2100

De landelijke (basis)informatie is voor het WaterRisicoProfiel en de Overstromingsgevaarkaart geëxtrapoleerd naar 2100. Extrapolatie van de huidige situatie naar de lange termijn heeft beperkingen en kent onzekerheden, omdat de kenmerken van het overstromingsverloop in de toekomst veranderen. Rivierafvoeren en zeespiegelstijging zullen toenemen, net als peilstijgingen in de grote wateren die daarmee samenhangen. Hierdoor zullen de overstromingsdiepte en de kans op overstromingen in veel gebieden toenemen. Ook zullen aanpassingen in het hoofdwatersysteem die in de toekomst noodzakelijk blijken, leiden tot veranderingen in de dreiging. Denk daarbij aan het afsluiten van de Rijn-Maasmonding en het wegpompen van de rivierafvoer.

De overstromingssimulaties die landelijk beschikbaar zijn gesteld op www.overstromingsinformatie.nl kunnen altijd verrijkt worden met nieuwe simulaties die het beeld aanvullen. Professionals kunnen hiervoor een account aanvragen bij de Landelijke Databank Overstromingsinformatie (LDO), door te mailen naar beheerLDO@bij12.nl