Stap 2: Kies maatregelen en maatregelpakketten

In deze stap worden mogelijke maatregelen geïnventariseerd en samengebracht tot samenhangende maatregelpakketten. De focus ligt op een integrale aanpak: maatregelen die bijdragen aan het vasthouden, bergen en afvoeren van water, afgestemd op de lokale en regionale omstandigheden. Het doel is om combinaties van maatregelen te vinden die niet alleen één probleem oplossen, maar het watersysteem als geheel robuuster maken.

Analyse van maatregelen

De analyse richt zich op het bepalen van de meest kansrijke maatregelen voor zowel droogte als wateroverlast. Daarbij worden de volgende vragen gesteld:

  • Hoe verhogen we de grondwaterstanden?

    • Helpen deze maatregelen ook om wateroverlast te verminderen?

    • Zijn er slimme combinaties mogelijk die beide doelen dienen?

    • Welke gevolgen hebben ze voor de ruimtelijke inrichting?

    • Is aanpassing van wateroverlastnormen wenselijk of nodig?

  • Wat zijn ‘no-regret’-maatregelen?
    Dit zijn maatregelen die altijd nuttig zijn, ongeacht toekomstige klimaat- of sociaaleconomische scenario’s.

  • Zijn maatregelen locatie-specifiek?
    Vooral bodem- en ondergrondmaatregelen zijn sterk afhankelijk van lokale omstandigheden.

  • Waar neem je de maatregelen?
    In het watersysteem (zoals sloten, beken of kanalen) of op het land (zoals landbouwpercelen, natuurgebieden of stedelijke oppervlakken)?

Benodigde informatiebronnen

Voor deze stap kunnen verschillende hulpmiddelen worden gebruikt, waaronder:

  • De maatregellijst uit deze handreiking.

  • Ee Europese website NWRM.eu met voorbeelden van Natural Water Retention Measures.

Resultaat: maatregelpakketten

Na de analyse van afzonderlijke maatregelen volgt de samenstelling van maatregelpakketten: combinaties van maatregelen die elkaar versterken en samen zorgen voor een robuuster watersysteem. Deze pakketten worden per gebied ontwikkeld, afgestemd op de lokale omstandigheden en doelen.

Voorbeeld: Chaamse Beken

In het project Sponswerking van landschappen – Chaamse Beken is onderzocht hoe verschillende maatregelen samen het watersysteem beïnvloeden. Er zijn vier varianten doorgerekend:

A. Het ontwateringsniveau van alle hoofdwatergangen in het stroomgebied verhogen met 30 cm.
B. Het ontwateringsniveau van alle detailwatergangen in het stroomgebied verhogen met 30 cm.
C. Het ontwateringsniveau van hoofd- en detailwatergangen in het hele stroomgebied verhogen met 30 cm.
D. Het ontwateringsniveau van hoofd- en detailwatergangen in het hooggelegen infiltratiegebied verhogen met 30 cm.

Deze varianten laten zien hoe het aanpassen van ontwatering invloed heeft op grondwaterstanden, wateroverlast en droogte, en hoe maatregelen elkaar kunnen versterken of juist tegenwerken.

Aanvullende aandachtspunten

  • Ruimte voor water: het watersysteem heeft voldoende ruimte nodig om water te bergen en vast te houden. Herstel van sponswerking kan invloed hebben op het huidige landgebruik. Wees daar transparant over in de dialoog met grondeigenaren en stakeholders: door klimaatverandering zullen sommige landgebruiksvormen op bepaalde locaties niet meer houdbaar zijn.

  • Combinaties van maatregelen: vaak zijn meerdere typen maatregelen nodig binnen één strategie. Een goed voorbeeld hiervan is de Regionale sponsstrategie Regio Zwolle, waar droogte- en wateroverlastmaatregelen worden gecombineerd.

  • Afweging tussen doelen: maatregelen tegen droogte kunnen de kans op wateroverlast vergroten, vooral als grondwaterpeilen structureel stijgen. In sommige gebieden zal extra wateroverlast moeten worden geaccepteerd. Zie bijvoorbeeld: Sponswerking van landschappen – Chaamse Beken 1.

  • Effect verder stroomafwaarts: maatregelen kunnen de hydrologie ook benedenstrooms beïnvloeden. Maar soms is de invloed van een maatregel maar beperkt in reikwijdte. Zie bijvoorbeeld: Sponswerking van landschappen – Chaamse Beken 2.

  • Tijdschaal van effectiviteit: sommige maatregelen, zoals bodemverbetering, hebben tijd nodig om merkbaar effect te hebben (vaak meer dan tien jaar).

  • Beheer en onderhoud: houd rekening met de onderhoudsbehoefte en met regelgeving, zoals de instandhoudingsdoelen voor Natura 2000-gebieden.

  • Afstemming met andere trajecten: binnen het Deltaprogramma Zoetwater (DPZW) en het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWS) worden ook maatregelpakketten ontwikkeld. Stem deze op elkaar af.