Stap 3: Analyseer de effecten integraal

In deze stap onderzoeken we het gecombineerde effect van maatregelen op zowel droogte als wateroverlast. De uitwerking is iteratief: je doorloopt meerdere analysecirkels en scherpt maatregelen en maatregelpakketten stapsgewijs aan. Het startpunt ligt vaak bij droogte als hoofddoel, waarna je de effecten op wateroverlast expliciet meeneemt en waar nodig corrigeert.

Schema integrale analyseKlik voor een vergroting (afbeelding: schema-integrale-analyse.png)

De figuur toont het iteratieve proces van de integrale analyse van maatregelen op droogte en wateroverlast.
Het proces bestaat uit drie hoofdfasen:

  1. Evaluatie van droogtemaatregelen – om inzicht te krijgen in de mogelijke vernatting en het effect op droogte.
  2. Wateroverlastanalyse – om te beoordelen in hoeverre de kans op wateroverlast toeneemt door deze maatregelen.
  3. Aanvullende wateroverlastmaatregelen – wanneer de extra wateroverlast niet acceptabel blijkt, worden aanvullende maatregelen overwogen om het systeem in balans te brengen.

3a. Evaluatie van droogtemaatregelen

We rekenen de in Stap 2 geselecteerde droogtemaatregelen en -pakketten door met een grondwatermodel van het gebied.

Analyse

  • Gebruik deze analyse waar passend gekoppeld aan de GGOR-methodiek om te vertalen naar een gewenst grond- en oppervlaktewaterregime passend bij de gestelde doelen.

Model nodig

  • Grondwatermodel (bijv. MODFLOW – MetaSWAP) op dagelijkse basis.

Resultaat

  • Kaarten met nieuwe grondwaterstanden.
  • Een uitwerking van effecten op alle relevante doelen.

Voorbeeld – Chaamse Beken

Met verschillende scenario’s is het effect van de ruimtelijke ligging van maatregelen onderzocht. De figuren Verschil in Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (GHG) (png, 647 kB) en Verschil in Gemiddeld Laagste Grondwaterstand (png, 571 kB) tonen de verandering in GHG en GLG bij:

  • verhogen hoofdwatergangen (linksboven),
  • verhogen detailwatergangen (rechtsboven),
  • verhogen hoofd- én detailwatergangen (linksonder),
  • en het opgetelde effect van afzonderlijke maatregelen (rechtsonder), telkens t.o.v. de referentiesituatie.

3b. Wateroverlastanalyse

Vervolgens koppelen we de resultaten uit 3a (grondwaterstanden) aan een grondwater–oppervlaktemodel en beoordelen we de effecten op wateroverlast.

Analyse

  • Scenario’s voor wateroverlast (verschillende events).
    • Direct effect van neerslag op grondwaterstanden en -afvoer (grondwatermodel op uurbasis).
    • Grondwaterafvoer (sloten, leggerwaterlopen, beken, buisdrainage, maaiveldafvoer) als invoer voor het oppervlaktemodel.
    • Berekening van afvoeren en overstromingen in tijdstappen op uurbasis met het overstromingsmodel.

  • Identificatie van de natste plekken als kansrijke locaties voor maatregelen.

Modellen nodig

  • Grondwatermodel (bijv. MODFLOW – MetaSWAP) op uurbasis.
  • Oppervlaktemodel (bijv. D-Hydro) op uurbasis.

Resultaat

  • Overstromingskaarten voor basis- en droogtemaatregel-scenario’s.
  • Kansrijke locaties (natste plekken) voor aanvullende maatregelen.

Aanvullende tips

  • Sponsmaatregelen hebben de meeste impact bij frequente events (T1–T50) of in structureel verdroogde gebieden. Het doel is níet het systeem in te richten op een “waterbom”; zulke zeldzame extremen vragen om andere instrumenten (bijv. early warning, evacuatie, compensatie).
  • Toets voor zeer zeldzame gebeurtenissen wel waar wateroverlast, schade en eventueel slachtoffers kunnen optreden en koppel hieraan noodmaatregelen (bijv. vitale functies zoals ziekenhuizen veiligstellen).
  • Focus met sponsmaatregelen op een betere inrichting voor T1, T10 en T25-buien.

Voorbeeld – Chaamse Beken

De koppeling van droogtemaatregelen met het grondwater–oppervlaktemodel laat op deze kaart (jpg, 232 kB) zien dat bovenstroomse droogtemaatregelen bij een neerslagevent T100 kunnen leiden tot een groter overstroomd gebied.

3c. Aanvullende maatregelen gericht op wateroverlast

In deze stap voeg je, naast de droogtemaatregelen uit 3a, gerichte wateroverlastmaatregelen toe en evalueer je opnieuw het gecombineerde effect.

Werkwijze

  • Toevoegen van locatiespecifieke wateroverlastmaatregelen.
  • Doorrekenen van scenario’s (verschillende events) met:

    • direct neerslageffect op grondwaterstanden en -afvoer (grondwatermodel, uurbasis),

    • grondwaterafvoer als invoer voor het oppervlaktemodel,

    • berekenen van afvoeren en overstromingen (overstromingsmodel, uurbasis).

Benodigde informatie en modellen

  • Grondwatermodel (bijv. MODFLOW – MetaSWAP) op uurbasis.
  • Oppervlaktemodel (bijv. D-Hydro) op uurbasis.

Resultaat

  • Een nieuwe overstromingskaart waarin de huidige situatie kan worden vergeleken met een mogelijke toekomstige situatie.

  • Een gedragen visie op de gekozen set maatregelen, besproken met alle stakeholders, voor zowel wateroverlast als droogte.

Aanvullende tips

  • Koppel de analyse expliciet aan bestuurlijke processen en betrek stakeholders tijdig.

  • Maak vooraf de keuze of aanvullende maatregelen nodig zijn, of dat het natter worden op sommige locaties als gegeven wordt geaccepteerd (zoals benoemd in Water en Bodem Sturend). Dat kan aanpassing van landgebruik betekenen.

  • Vergeet ruimtelijke opgaven, natuur en waterkwaliteit niet. Breng co-benefits en trade-offs integraal in beeld, bijvoorbeeld via een MKBA (zie bijvoorbeeld: Trade-offs in ecosystem services under various river management strategies of the Rhine Branches).