Kennisdag Zoetwater en Ruimtelijke Adaptatie

Regionale sessies (12.40 - 13.25 uur)

De sessies worden georganiseerd door vertegenwoordigers van zoetwaterregio’s en DPRA-werkregio‘s. Maak een keuze uit de volgende regionale sessies:

A. Zoetwaterbeheer in de DNA-aanpak van Leiden

De ‘Omgevingsvisie Leiden 2040’ is gefundeerd op vier (beleids)keuzes die de richting aangeven voor de toekomst van de stad. Twee keuzes geven gezamenlijk invulling aan de synergie tussen zoetwaterbeheer en ruimtelijke adaptatie: ‘We realiseren een robuust groenblauw raamwerk voor klimaatadaptatie, mens en natuur’en ‘We beschouwen bodem als fundament’. De zogenaamde ‘DNA-aanpak van de Stad & Omgeving’koppelt de twee beleidskeuzes. Onder andere het ‘Ontwikkelperspectief Leiden Zuid-West’ brengt het beleid in de praktijk. Met de DNA-aanpak kunnen Leiden en andere steden steeds beter invulling geven aan de doelstellingen op het gebied van zoetwater. Dat helpt bij het nemen van de juiste adaptatiemaatregelen, op het goede moment en op de beste plek. Daarbij wordt gebruik gemaakt en leren we van het unieke karakter en de eigenheid van bodem, ondergrond, landschap, water en cultuurhistorie. Recente DNA-kennis en -ervaring op basis van een aanpak die zeker navolging verdient!

Begeleiding: Werncke Husslage (provincie Zuid-Holland) en Ruben Wentink (Dunea)

B. Hoe bouw je een breed netwerk op, waarin de thema’s ruimtelijke adaptatie en zoetwater samenkomen?

Binnen de werkregio Noorderkwartier (28 gemeenten, provincie en waterschap) werken we nu vijf jaar samen aan de thema’s ruimtelijke adaptatie en zoetwater. We hebben gezamenlijke plannen gevormd, maar zijn alle aspecten wel goed en evenwichtig meegenomen? Veel aandacht gaat uit naar kennisdeling en het uitwisselen van ‘best practices’, maar wat gaat goed en wat kan beter? Cruciaal hiervoor is dat het lerend vermogen van organisaties toeneemt en opgaven en uitdagingen terugkomen in uitvoeringsplannen. Om dat te realiseren hebben we een breed ‘Klimaatnetwerk’ opgebouwd (ruim 1500 deelnemers en 250 organisaties). Naast een eigen portaal (www.samenblauwgroen.nl) en een e-magazine, organiseren we vanuit het netwerk diverse webinars over klimaatadaptatie in de breedste zin van het woord. Maar hoe zorg je ervoor dat het onderwerp zoetwater meer aandacht krijgt in het netwerk? Hoe activeer je de mensen die betrokken zijn bij het netwerk? Hoe prikkel je hen zaken in gang te zetten? In deze sessie delen we ervaringen en willen we van elkaar leren.

Begeleiding: Annebet van Duinen (provincie Noord-Holland) en Jan Wijn (Klimaatnetwerk Samen Blauw Groen)

C. Rivierengebied: Herstel blauwe motor stuwwal

Deze sessie bestaat uit twee delen. In het eerste deel praten we over de problematiek van de stuwwal. De stuwwal is het enige hoge zandgrondgebied dat valt onder het Waterschap Rivierenland. Het gebied ligt tussen de rivieren, maar op deze plek is geen wateraanvoer mogelijk. Droogte is dan ook een groot knelpunt. In de rest van het beheergebied is wateraanvoer wel mogelijk, maar als gevolg van klimaatverandering is die aanvoer niet oneindig.

We geven een toelichting op de klimaat- en zoetwaterproblematiek van de stuwwal, daar waar de Deltaprogramma’s Ruimtelijke adaptatie (DPRA) en Zoetwater (DPZW) elkaar raken op het gebied van strategische aanpak en uitvoering. We behandelen de procesmatige aanpak tot nu toe (RAS-RUP-WUP-LUP) en laten een aantal praktische voorbeelden zien. Ook tonen we de perspectieven op het snijvlak van het DPRA en DPZW. Denk bijvoorbeeld aan het op microniveau stimuleren van waterbesparende maatregelen in het hele gebied, LOP-stuwen met agrariërs en de aanpak van de Breedeweg met gemeente Berg en Dal.

In het tweede deel gaan we in op de subsidies voor waterbesparende maatregelen en klimaatactief. Deze subsidies lopen sinds 2018. De waterbesparende maatregelen zijn gericht op agrariërs (DPZW) en klimaatactief op bewoners (DPKA). We gaan hierbij in op de overlap met betrekking tot de uitvoering tussen het DPRA en het DPZW. Ook zoomen we in op de opzet van de regelingen en de maatregelen die eronder vallen. De maatregelen bekijken we op mate van effectiviteit van waterbesparing en klimaatadaptatie. Tot slot gaan we in op de toekomst van subsidies. Wat zijn de ontwikkelingen en hoe zorgen we ervoor dat regelingen nog efficienter en effectiever worden? wat kunnen we doen om regelingen nog efficiënter en effectiever te maken?

Begeleiding: Romy Jansen en Mireille Grobben (Waterschap Rivierenland)

D. Zuidwestelijke Delta: de Rode vaart in West-Brabant en living lab Schouwen-Duiveland

Paul de Beer (programmamanager Deltaprogramma Zuidwestelijke Delta)

Meer informatie volgt.

E. Water in Balans: het wateroverlastprogramma in Limburg

Het Waterschap Limburg werkt samen met partijen in de omgeving aan de grote opgave omwateroverlast vanuit het regionale watersysteem (beken en droogdalen) te beperken voor de bewoners van Limburg. De hevige wateroverlast in de zomer van 2021 heeft de urgentie voor een integrale aanpak vergoot. Het waterschap kan dit niet alleen. Landbouw- en natuurbeheerders van het landelijk gebied en gemeenten van en burgers in het stedelijk gebied moeten ook maatregelen nemen en de leefomgeving klimaatrobuust inrichten. Tijdens deze sessie deelt Waterschap Limburg kennis en ervaringen, maar gaat ook graag in gesprek. Hoe kunnen we de aanpak verbeteren, intensiveren en versnellen? Hoe zorgen we voor meer participatie vanuit de burger en de boer? Hoe kunnen beken meer ruimte krijgen? Hoe lossen we de wateroverlastproblematiek op, in combinatie met de opgaven voor droogte, waterkwaliteit, natuurontwikkeling en energie?

Begeleiding: Marlie Berghs (Waterschap Limburg)

F. Hoe maken we doelen voor klimaatadaptatie concreet en uitvoerbaar?

Bij het uitvoeren van klimaatadaptatiemaatregelen zijn drie zaken cruciaal: een aansprekend en verbindend plan, een betrokken en ambitieus bestuur en een concreet en integraal handelingsperspectief. Deze ‘driehoek’ is het noodzakelijke ‘motorblok’ voor het op gang krijgen van klimaatadaptatie in stad en regio. In deze sessie lichten we dat toe aan de hand van drie voorbeelden:

1. Werkprogramma Zoetwatervoorziening Oost-Nederland
2. Regionaal Manifest Ruimtelijke adaptatie Vallei en Veluwe en de gemeente Amersfoort
3. Afwegingsmethodiek voor een robuust water- en ecosysteem op de landbouwenclave Veluwe

Graag gaan we met de deelnemers in gesprek over de (algemene) overeenkomsten, verschillen en leerpunten van deze voorbeelden.

Begeleiding: Wim Wassink (Zoetwatervoorziening Oost Nederland), Willem van Capel (Tauw) en Charles Rijsbosch (Platform Water Vallei en Eem).

Parallelsessies (14.30 - 15.15 uur)

Maak een keuze uit één van de volgende parallelsessies:

A. Beleidstafel Droogte en verbinding kenniswereld met beheer en beleid

Na de droge zomer van 2018 werd de ‘Beleidstafel Droogte’ ingesteld als tijdelijke actie om te leren van de droge zomer. Ook werden acties geformuleerd voor het beter beheersen van toekomstige droogteperiodes. In deze sessie blikt Rob Bouman (coördinator Beleidstafel Droogte) terug. Wat hebben we geleerd en waar staan we nu? Er is specifiek aandacht voor kennisontwikkeling. Eén van de aanbevelingen van de wetenschappelijke commissie voor de Beleidstafel Droogte was het meer structureel betrekken van de wetenschappelijke wereld. Om hieraan invulling te geven is dit jaar het Expertisenetwerk Zoetwater en Droogte gestart. Dit netwerk heeft als doel de zoetwaterprogramma’s van het Rijk (onder andere Deltaprogramma Zoetwater) en STOWA te informeren en adviseren over lopend onderzoek, wetenschappelijke inzichten en nieuwe kennisvragen. De voorzitter van het netwerk, Remko Uijlenhoet, deelt zijn visie over het netwerk en samenwerking. Tot slot presenteren Vincent Beijk (Rijkswaterstaat) en Michelle Talsma (STOWA) de laatste ontwikkelingen van de kennisprogramma’s van het Deltaprogramma Zoetwater en STOWA. Wat zien waterbeheerders en beleidsmakers als belangrijkste nieuwe kennisvragen? Graag gaan we met de deelnemers in gesprek over het verbeteren van de aansluiting tussen de kenniswereld, de operationele praktijk en beleid.

Begeleiding: Rob Bouman en Matthijs Bonte (ministerie van IenW), Vincent Beijk (RWS), Remko Uijlenhoet (TU Delft) en Michelle Talsma (STOWA)

B. Nieuwe kaarten over droogte voor stresstesten

In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie is afgesproken dat alle overheden een stresstest uitvoeren voor de vier klimaatthema’s: wateroverlast, hitte, droogte en overstroming. In een stresstest worden de potentiële kwetsbaarheden voor de klimaatthema’s binnen een gebied geïdentificeerd. In de kern bestaat de test uit het verzamelen en creëren van informatie die beschrijft welke effecten klimaatverandering kan hebben (de mate van ‘stress’ op het systeem). Veel basisinformatie is beschikbaar via de Klimaateffectatlas. Om droogte beter te waarborgen in de stresstest zijn medio 2021 vier kaarten aan de Klimaateffectatlas toegevoegd. De kaarten geven de risico’s weer van droogte op natuur, funderingen, bodemdaling en brand. In deze sessie worden de nieuwe kaarten toegelicht. Met de deelnemers gaan we in discussie over het gebruik van deze kaarten in stresstesten en risicodialogen. Ook krijgen we graag feedback en ontvangen we suggesties voor verbetering.

Begeleiding: Arjen Koekoek (Stichting CAS) en Rik Heinen (ministerie van IenW)

C. Droogte en stedelijk groen: hoe ontstaat schade en wat kan je eraan doen?

Naar aanleiding van de recente droge zomers en de ambitie van steden om te vergroenen, werd in het project ‘Droogte en groen’ (van NKWK Klimaatbestendige Stad) een analyse uitgevoerd. Er werd gekeken naar bestaande groenschades en de mogelijkheden voor het beperken ervan. Met een breed publiek voor ogen is uitgewerkt welke sleutelfactoren bepalend zijn voor de realisatie van droogtebestendiger groen. Ook werd onderzocht in hoeverre die factoren beïnvloed kunnen worden door de aanleg het en onderhoud van groen, wijkinrichting en waterbeheer. Al snel bleek dat droogtebestendigheid niet los kan worden gezien van de nattere omstandigheden die stedelijk groen ook in toenemende mate moet kunnen verdragen. Temeer wanneer de standplaats van dat groen een functie vervult in de buffering van neerslag dat via afgekoppelde daken en wegen toestroomt. Maar helpt die extra lokale wateraanvoer het groen ook door een extreem droge zomer heen? Of gaan we richting een situatie waarin stedelijke vergroening in toenemende mate beslag legt op externe wateraanvoer tijdens droogte?

We gaan met jullie in discussie over de resultaten en de haalbaarheid van de verwachtingen die aan groene adaptatiemaatregelen worden gekoppeld. Ook praten we over de kennishiaten die moeten worden opgevuld om klimaatbestendiger multifunctioneel groen te kunnen realiseren en verrassingen te voorkomen.

Begeleiding: Reinder Brolsma (Deltares), Annemieke Feijen (Tauw) Joop Spijker (Wageningen Universiteit)

D. Modelleren stedelijk watersysteem: twee werelden bij elkaar

De werelden van hydrologen en rioleurs raken elkaar steeds vaker. Het stedelijk stelsel en het landelijke watersysteem hebben een niet te onderschatten uitwisseling met elkaar. De interactie tussen het oppervlaktewater, de ondergrond en (neerslag op) het maaiveld is daarbij van groot belang. Maatwerk is nodig om per situatie de juiste modelleringskeuzes te maken. Die kunnen verschillen afhankelijk van onder meer de vraagstelling (droogte, wateroverlast), het landschapstype (klei, veen, zand), de inrichting van het stedelijk gebied (bebouwingsdichtheid, adaptatiemaatregelen) en systeemkenmerken (structuur van het watersysteem, typen rioolstelsels).

Wij presenteren de eerste bevindingen uit het STOWA-onderzoek ‘Handreiking modellering stedelijk watersysteem’ en gaan graag in gesprek over ervaringen in de praktijk die kunnen bijdragen aan deze handreiking.

Begeleiding: Guy Henckens (Aveco de Bondt), Rineke Hulsman (RHDHV) en Wouter Stapel (RHDHV)

E. De Stadsgenese voor omgevingsvisie en klimaatadaptatie

Onlangs heeft de Tweede Kamer de regering verzocht om water en wateropgaven voortaan een sturend onderdeel te laten zijn bij ruimtelijke ordenings- en woningbouw-vraagstukken. Met de stadsgenese wordt een methodiek aangereikt waarmee (ook) concrete uitwerking is te geven aan deze sturing (zie www.stadsgenese.nl). In deze interactieve sessie gaan we in op wat een stadsgenese is, bespreken we aan de hand van enkele voorbeelden waarvoor je deze kan gebruiken en hoe je zelf een stadsgenese kan beschrijven. Ook gaan we in gesprek over onder andere de toepassing van deze methodiek in de eigen omgeving en de mogelijke rol bij de opgaven voor zoetwater en ruimtelijke adaptatie.

Begeleiding: Alette van den Hazelkamp (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), Gilbert Maas (Geo Inspiratie) en Vincent Grond (GrondRR)

F. Duurzame instandhouding van de grondwatervoorraden in Nederland

De druk op de beschikbaarheid van voldoende en kwalitatief goed grondwater voor onze maatschappelijke opgaven neemt toe. Het vraagt om een behoedzaam en meer samenhangend gebruik en beheer van onze grondwatervoorraden. De ‘studiegroep grondwater’ wil hieraan een impuls geven, aan de hand van drie prioritaire thema’s: Hoog Nederland, Laag Nederland en grondwaterkwaliteit. In deze sessie gaan we aan de hand van deze drie thema’s in gesprek over de geïdentificeerde vraagstukken en dilemma’s die spelen. Deze vraagstukken worden momenteel uitgewerkt door de studiegroep.

Inzicht in en analyse van het grondwatergebruik, de waterketen en de waterbalans is nodig om de impact van het duurzaam grondwatergebruik te overzien. Kennisonderneming KWR ontwikkelde daarom een waterstromenanalyse waarin dit visueel is weergegeven. Zij zullen hierop een toelichting geven, waarna we samen kijken welke belangrijke sturingsmechanismen we kunnen onderscheiden en hoe we hierop kunnen inspelen. Ook bepalen we hoever we zijn met het verkrijgen van een samenhangend inzicht in de verschillende ‘waterstromen’, inventariseren we de druk die verschillende actoren uitvoeren op het grondwatersysteem en denken we na over hoe we deze druk kunnen verminderen. Het doel: verantwoord omgaan met het beschikbare grondwater.

Begeleiding: Ron Nap (RWS) Ruud Bartholomeus (KWR)

G. Kansenkaart Natuurlijke Klimaatbuffers

Klimaatverandering zorgt voor veelomvattende uitdagingen. Natuurorganisaties hebben kansenkaarten gemaakt voor een aantal typen van natuurlijke klimaatbuffers. Deze kaarten helpen bij het concreet identificeren van kansen voor de toepassing van natuurlijke klimaatbuffers en het koppelen van beleidsopgaven. Tijdens deze sessie worden de kansenkaarten gepresenteerd met een nadere toelichting over het betreffende type natuurlijke klimaatbuffer. Ook kom je te weten wat je met de kansenkaarten kan. Er is ruimte voor discussie over het verbeteren van deze aanpak.

Begeleiding: Boukelien Bos (Staatsbosbeheer) en Bas Roels (WWF)

H. De Klimaatbank in de Knoop XL in Eindhoven

Is het mogelijk om de klimaatadaptatie-opgave van een gebied verhandelbaar te maken? In het stationsgebied van Eindhoven ligt een grote bouwopgave en een hoge ambitie op het gebied van klimaatadaptatie. Het lijkt lastig om alles te realiseren binnen het gebied, simpelweg omdat er zoveel moet gebeuren op een klein grondgebied. Om hierin meer flexibiliteit aan te brengen is de ‘Klimaatbank’ uitgewerkt. De ‘Klimaatbank’ zorgt ervoor dat de klimaatopgave die nu nog aan een gebouw of pilot is gekoppeld, kan worden uitgewisseld of verhandeld binnen het plangebied. In deze sessie leggen we uit hoe dit tot stand is gekomen, wat de ‘Klimaatbank’ inhoudt en wat we de komende periode uitwerken.

Begeleiding: Gert Middel (gemeente Eindhoven), Elwin Leusink (Sweco), Marc Gommers (RHDHV), Leon Valkenburg (TAUW)