Erfgoed in gevaar: ‘Het vuur komt!’

‘Zeeland staat binnenkort onder water, wat ga je doen?’ Met beperkte menskracht en middelen moeten deelnemers kiezen welk rijksmonument of lokaal geliefd erfgoed ze willen redden. Heeft een vuurtoren die je verplaatst naar Drenthe nog waarde? En moet je de lokale dansschool redden, omdat veel bewoners daar (liefdes)herinneringen aan hebben? Welkom in de serious game over klimaatrisico’s en cultureel erfgoed.

Maatschappelijke impact

Als onderzoeker erfgoed en ruimte bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) richt Eva Stegmeijer zich op grote veranderingen in landschappen. Daarbij ziet ze dilemma’s rond klimaatrisico’s: “De erfgoedsector wil alles behouden. Dat gaat niet bij een ramp, bij aanhoudende droogte of bij zeespiegelstijging. Organisaties buiten de sector onderschatten juist vaak hoe belangrijk erfgoed is voor de identiteit van mensen en culturen.” Met een serious game wil ze de aandacht voor klimaatrisico’s en erfgoed vergroten: “Het spel maakt de maatschappelijke impact van klimaateffecten tastbaar. Dat merkte ik vooral toen ik het spel speelde met mensen die net in de erfgoedsector werken, denk aan het KNMI en Rijkswaterstaat.”

Van Goghs evacueren

Bij de overstroming in Limburg in 2021 dreven rekwisieten door de kerk. Recente natuurbranden in Californië laten zien hoe onbeheersbaar vuur kan zijn. Er zijn nog veel stappen te zetten in het voorkomen van klimaatschade. Eva: “In 2014 kwam een brand zo dicht bij het Kröller-Müller Museum dat Van Goghs werden geëvacueerd. Daarna trof het museum extra maatregelen. Veel cultuurinstellingen zijn nog niet zover, terwijl in een vol land als het onze een natuurbrand al snel de bebouwde omgeving bedreigt.”

Kiezen onder tijdsdruk

Lenen klimaatrisico’s zich voor een game? Eva meent van wel, omdat dit het gesprek op gang kan brengen. “Zeespiegelstijging voltrekt zich relatief langzaam, waardoor mensen de urgentie niet voelen. En over de gevoeligheid van gebieden en monumenten voor natuurbrand is weinig bekend. Het spel brengt een potentiële ramp naar het nu en dwingt je onder hoge tijdsdruk keuzes te maken.” In de medische wereld is dat ook belangrijk om te kunnen bepalen welke patiënt voorrang krijgt. Vanuit datzelfde principe beslissen de deelnemers wat ze doen met cultureel erfgoed.

Verliezen of behouden?

De game bestaat uit een groot vel papier met een kaart en monopoliehuisjes. Vijf tot zeven deelnemers krijgen een rol toebedeeld, bijvoorbeeld gedeputeerde, inwoner of recreatieondernemer. In reactie op een aankomende ramp hebben zij vier opties: erfgoed achterlaten, het digitaliseren om virtueel te bewaren, aanpassen of verplaatsen. Eva: “Ze moeten het samen snel eens worden over verlies of behoud van bijvoorbeeld monumenten en kunstcollecties. In het echte leven wil je zo’n acute situatie voorkomen. De game benadrukt de noodzaak van voorbereiden en prioriteren, maar leert mensen ook over omgaan met verlies.”

Fanatieke spelers

Ze heeft het spel twintig keer gespeeld met ongeveer 500 mensen – vooral professionals van uiteenlopende organisaties en ook studenten. De vraag is zo groot dat de RCE overweegt een versie te maken die groepen zelfstandig kunnen spelen. Er moet wel een begeleider zijn voor een plenair nagesprek, vindt Eva: “Daarin ontstaan vaak gezamenlijke inzichten. Bijvoorbeeld over wie er aan tafel moet zitten bij welke besluiten. En hoe moeilijk het is om te kiezen als je een emotionele band hebt met een gebied.” Ze gebruikt de uitkomsten van de game voor onderzoek naar waarden die meespelen rond erfgoed en klimaatverandering. De RCE haalt er ook input uit voor beleid over erfgoedbehoud.

Spelers zijn vaak zo fanatiek dat ze niet willen stoppen. Eva: “Sommigen zeggen beschroomd dat ze veel gelachen hebben. Dat kan een spel teweegbrengen: het haalt je uit de ratio, waardoor je anders naar een onderwerp kijkt. Erfgoed gaat uiteindelijk meer over verhalen en betekenis dan over materie. De game helpt om scherper te krijgen wat mensen beweegt.”