‘We hebben landelijk beleid voor natuurbrandbeheersing nodig’

Neemt het risico op natuurbranden toe door klimaatverandering?

Margreet: “De kans op branden wordt inderdaad groter door klimaatverandering. Ook de kans op grotere branden neemt toe door klimaatverandering. Die conclusie hebben we twee jaar geleden al getrokken in het Natuurbrandsignaal ’23, een onderzoeksrapport van het NIPV, Deltares, WUR, KNMI, en de VU, waaraan ik ook mee heb gewerkt. In dit rapport schreven we onder andere dat natuurbranden vaker zullen uitgroeien tot branden die niet meer geblust kunnen worden en pas stoppen als er geen brandbaar materiaal meer is. Op dit moment zijn we bezig om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van natuurbranden, waarmee we klimaatrisico’s beter kunnen kwantificeren. Er is op dit moment nog veel onbekend over de kans op natuurbranden en de gevolgen ervan.”

Aan welke kennis is er vooral behoefte?

“We willen meer weten over natuurbrandrisico’s en een betere inschatting kunnen maken van hoe waarschijnlijk natuurbranden zijn. Behalve dat we willen weten waar natuurbranden het vaakst ontstaan, willen we ook ‘brandgedrag’ beter kunnen voorspellen: hoe branden zich verspreiden en hoe ze zich gedragen. Dat is behoorlijk lastig. Je weet niet zomaar welke kant een brand opgaat. Daarnaast is er ook behoefte aan meer inzicht in de gevolgen van een brand, om tot een gekwantificeerd risico te komen. Met betere kennis over de risico’s kunnen we betere inschattingen maken van het ontstaan en gedrag van branden in de toekomst. Deze kennis is ook nodig om te beoordelen welke adaptatiemaatregelen het beste werken.”

Waar hangt brandgedrag van af?

“Brandgedrag hangt af van verschillende factoren. De aanwezige planten, struiken en bomen hebben invloed op hoelang een brand duurt en hoe hevig die is. Daarnaast speelt de bodem een belangrijke rol. Welke bodemsoort is er? Hoe droog is de bodem? Dat heeft invloed op hoelang een brand duurt, hoe een brand zich verspreidt, maar ook op rook- en vlamvorming. Verder hebben droogte, meteorologische kenmerken en locatiekenmerken invloed op hoe een brand zich verplaatst. Hoe droog is bijvoorbeeld de laag met bladeren en takjes op de grond? En wat is de windrichting en windkracht? Ook heel belangrijk: hoe snel wordt een brand ontdekt, en is de plek goed bereikbaar voor de brandweer? En hoe snel komt de brandweer na de melding van de brand bij het vuur aan?”

Is er genoeg kennis op het gebied van monitoring van natuurbranden?

“Het NIPV (Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid) houdt structureel bij wanneer er waar een natuurbrand uitbreekt. Dit monitoren van natuurbranden is een Europese verplichting. Maar alleen het bijhouden van natuurbranden is niet genoeg. Je wilt bijvoorbeeld ook weten hoe groot natuurbranden waren, hoelang ze duurden, en wat de mogelijke oorzaken waren. Daarnaast is er een gat in de data: tussen 1994 en 2017 zijn natuurbranden niet gemonitord in Nederland. Maar om trends of breekpunten op te merken, heb je een tijdreeks nodig van dertig jaar. Er zijn natuurlijk wel satellietdata, maar die kunnen niet alle branden waarnemen.”

Wat kun je wel doen met de beschikbare data?

“De beschikbare dataset van de afgelopen zeven jaar hebben we bijvoorbeeld gebruikt om te kijken naar de kenmerken die ervoor zorgen dat een brand ontstaat. Dat hebben we voor het kaartverhaal Natuurbrand gedaan in de Klimaateffectatlas. Denk aan kenmerken als bodemsoort en vegetatie. Sommige bomen zijn brandbaarder dan andere, zoals naaldbomen. Ook recreatiedruk kan invloed hebben: de meeste branden in Nederland worden namelijk door mensen veroorzaakt. Een brand kan bijvoorbeeld al ontstaan door een barbecue of smeulende sigaret. Wat zeggen deze kenmerken over de gevoeligheid voor natuurbranden? En worden gebieden in de toekomst door klimaatverandering gevoeliger voor het ontstaan van een brand? Met de gevoeligheidskaarten in de Klimaateffectatlas kun je locaties in beeld brengen waar de kans op brand hoger of lager is. En op basis van veranderingen in klimaatdata kun je ook voor verschillende gebieden visualiseren hoe de gevoeligheid of kans groter gaat worden.”

Zijn natuurbranden echt zo vaak het gevolg van menselijk handelen?

“In bijna alle gevallen is het gedrag van mensen de oorzaak. Bezoekers kunnen ergens een sigaret achtergelaten hebben. Glas kan ook brand veroorzaken, net als de hete uitlaat van auto’s. Als de vegetatie dan droog is, dan ontstaat er sneller brand. De enige mogelijke natuurlijke oorzaak is bliksem. Maar dat gebeurt bijna niet in Nederland, omdat het bij bliksem meestal ook regent.”

Wat is volgens jou belangrijk om bij het beheer op te letten?

“Bij het beheersen van natuurbranden kun je denken aan maatregelen die de kans op een brand verkleinen, maatregelen die de gevolgen beperken en maatregelen die zorgen voor sneller herstel. Hier vallen ook maatregelen onder die horen bij crisisbeheersing. Vegetatiebeheer kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de brandstof minder wordt, maar kan ook tijdens een brand invloed hebben op de verspreiding. Daarom is het nodig om bij het maaien van bermen niet alleen het maaisel zelf, maar ook blad en naalden af te voeren. Anders ligt het brandbare materiaal daar nog steeds. ”

Welke gevolgen hebben natuurbranden?

“Ik ben nu betrokken bij een studie naar de kansen op natuurbranden en de gevolgen ervan. Deze studie is onderdeel van het PBL-project dat toekomstige klimaatrisico’s voor verschillende sectoren onderzoekt. De resultaten zullen gebruikt worden als input voor de nieuwe Nationale Adaptatie Strategie. In deze studie kijken we naar de gevolgen van een natuurbrand voor mensen (zowel fysiek als mentaal), voor de fysieke leefomgeving en voor vitale infrastructuur, maar ook naar effecten op cultureel erfgoed en imago. Snelwegen kunnen bijvoorbeeld tijdelijk afgesloten zijn op plekken waar de brand zelf niet is, als gevolg van rookvorming. Ook kunnen de gevolgen immaterieel zijn: tijdens droogte kan er bijvoorbeeld in gevoelige gebieden een verbod ingaan op het afsteken van Paasvuren. Uiteindelijk is het belangrijk dat we in Nederland keuzes maken om te bepalen wat we bereid zijn te accepteren en wat niet. Welke maatregelen vinden we nodig om te nemen? Waar wel, waar niet, en waarom? Hoe hangen verschillende klimaatrisico’s samen? Welke afwegingen maak je bij botsende belangen? Dat zijn ingewikkelde vragen.”

Kun je iets zeggen over de financiële schade van natuurbranden?

“De financiële schade is voor een deel bekend. Voor Rijkswaterstaat heeft Deltares de uitval van hoofdwegen door bermbranden gekwantificeerd in euro’s. Maar dat ging alleen over de uren dat voertuigen niet over de weg kunnen, en over het herstel. Verder heeft het NIPV een inschatting gemaakt van wat de brandweerinzet kost. Maar er is bijvoorbeeld weinig bekend over de uitval van andere vitale infrastructuur, of over natuurschade en wat dit financieel betekent. Ook weten we weinig over de financiële schade van mensen die overleden of gewond zijn geraakt door natuurbranden, of die psychische problemen hebben gekregen. Daarom is het ook belangrijk om de gevolgen van eerdere gebeurtenissen te evalueren, bijvoorbeeld de brand in Ede die eerder dit jaar plaatsvond. En om te onderzoeken hoe snel de natuur en maatschappij herstellen.”

Welke partijen zijn er betrokken bij het beheren van natuurbranden?

“Er is op dit moment nog geen landelijke aanpak voor natuurbranden, maar het Rijk, provincies, gemeenten, veiligheidsregio’s, natuurbeheerders en kennisinstellingen werken wel toe naar een landelijke aanpak. De verantwoordelijkheden zijn verspreid over verschillende ministeries en overheidsniveaus. Dat maakt het best complex. Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur gaat over terreinbeheer, het ministerie van Justitie en Veiligheid over crisisorganisaties zoals de brandweer en veiligheidsregio’s. Op het gebied van klimaatadaptatie heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een rol vanwege de link met water- en droogtebeleid. De relatie tussen klimaat en natuurbranden wordt verder onderzocht door de kennisinstellingen, zoals Deltares en de Wageningen Universiteit. Een mooie nieuwe ontwikkeling is dat komend jaar een nationaal expertisecentrum wordt opgezet om kennis over natuurbranden te ontwikkelen en te ondersteunen.”

Je zei net dat er wordt toegewerkt naar een landelijke aanpak voor natuurbranden. Kun je daar meer over vertellen?

“Een landelijk beleid voor natuurbrandbeheersing is echt nodig. Een motie die dit jaar is aangenomen in de Tweede Kamer wees ook al die richting op. Daarin werd de regering verzocht om wetgeving over natuurbrandbeheersing voor te bereiden. We zouden een landelijke aanpak natuurbranden moeten hebben die zich richt op adaptatie én mitigatie. Voor zo’n landelijke aanpak kan dan gebruik worden gemaakt van de aanpak meerlaagse veiligheid, zoals we dat kennen voor wateroverlast en overstromingen. Bij die aanpak kijk je naar bewustzijn, preventie, gevolgbeperking, crisisbeheersing en herstel. Om zo’n aanpak op te stellen is kennis nodig over de risico’s en gevolgen, voor nu en in de toekomst.”