Verslag sessie C5: Klimaatadaptatie en waardencreatie

Naam sessietrekker: Hanneke Puts (TNO) en Jurgen van der Heijden (AT Osborne)
Naam verslaglegger: Hanneke Puts (TNO) en Jurgen van der Heijden (AT Osborne)
Mailadres verslaglegger: hanneke.puts@tno.nl

Doel van de sessie

Op basis van drie jaar praktijkonderzoek werden de deelnemers uitgenodigd om op een andere manier te kijken naar de plek waar zij een ruimtelijke project of een (klimaatadaptatie)maatregel moeten realiseren: niet als een plek met (slechts) één functie, maar als een plek met (meer)waarde. Tijdens de werksessie hebben we een methode aangereikt om meervoudige oplossingen haalbaar te maken.

C5-190613MB388

Inhoud

Maatschappelijke opgaven als klimaatadaptatie, duurzaam bodembeheer en de energietransitie zijn gebaat bij meervoudige oplossingen, bijvoorbeeld door conflicterend ruimtegebruik of schaarse middelen. Besproken is een manier van denken over het koppelen van klimaatadaptatie en andere opgaven die leidt tot (meer)waarde en minder kosten en die bovendien de deur openhoudt voor nieuwe toekomstige investeringen. Daartoe hebben de deelnemers allereerst – mede aan de hand van een zelfgekozen plek – nagedacht over de vraag: wat is een plek nog meer dan hij in eerste instantie lijkt? In een aantal kleinere groepen inventariseerden de deelnemers welke waarden een plek in zich heeft en zochten sommige groepjes ook al naar slimme combinaties van waarden of waarden die niet zo goed met elkaar verenigbaar leken.

Vervolgens gaven TNO en AT Osborne een inkijk in drie bouwstenen voor het identificeren én financieren van meervoudige oplossingen: 1) minder kosten en (meer)waarde; 2) regeneratie en klimaat; en 3) verantwoording door ontvlechting. De eerste bouwsteen, minder kosten en (meer)waarde, start met ‘denken in toekomstwaarden’. Met verschillende voorbeelden werd duidelijk hoe (meer)waarden elkaar kunnen versterken. Een voetbalveld kan zoveel meer zijn dan alleen dat – bijvoorbeeld ook een ondergrondse waterberging, en een ontmoetingsplek die bijdraagt aan sociale cohesie en welzijn.

Alle opties open

Een groen dak is zoveel meer dan alleen een dak. Er zijn wel 40 functies die een groen dak kan ‘herbergen’ en meerdere combinaties van (meer)waarden zijn mogelijk. Een voorbeeld van een slimme combinatie zijn zonnepanelen die het beter doen door ondergrond waarop zij liggen, zoals een groen en nat dak. Als dat dak voor de gebouweigenaar ook nog eens beter is, omdat het langer meegaat, ontstaan nieuwe toekomstwaarden. Dalende kosten en stijgende opbrengsten door integratie, dat is een gezond verdienmodel. De nieuwe manier van kijken is hier: kun je met elk middel dat je hebt (dat kan geld zijn, maar ook de plek) ook 1 of 2 andere doelen realiseren dan het doel dat bij jouw eigen verantwoordelijkheid hoort?

Vervolgens bouwden wij bij ‘regeneratie en klimaat’ voort op de gedachte van toekomstwaarden. Deze volgen elkaar op, er ontstaat een soort opwaartse spiraal, bijvoorbeeld wanneer je eerst een dak legt, dat groen maakt en er dan zonnepanelen op legt. Of denk aan de aanleg van een waterberging onder het voetbalveld. Dat wordt daarmee verhoogd, waarbij het niet langer verzakt. Tevens ontstaan aanknopingspunten voor het waterschap om de waterhuishouding in de gehele wijk beter en goedkoper te kunnen vervangen. Deze opwaartse spiraal maakt gebieden beter en inspireert tot het idee van ‘regeneratie’. Zijn opeenvolgende investeringen denkbaar die elkaar – en daarmee de omgeving – steeds beter maken? Kan dit leiden tot regeneratie van de omgeving tot een groen, gezond en veerkrachtig gebied dat tegen een stootje kan wanneer het heel nat, heet of droog is?

Ten slotte gingen we bij ‘Verantwoording door ontvlechting’ in op de complexiteit van financiering voor meervoudige projecten. Veel publieke en private investeerders hebben twijfels bij investeren in meervoudige projecten; dan wel omdat het lastig uit te leggen is dat zij meebetalen aan de doelen van anderen; dan wel omdat een meervoudig project geassocieerd wordt met meer risico’s, terwijl eigenlijk het omgekeerde het geval is. Verantwoording door ontvlechting houdt drie stappen in:

Ontwerp van een meervoudig project

Geïnspireerd door de meerwaarde en minder kosten van een meervoudige investering komen partijen tot het ontwerp van een project, zoals het voetbalveld, of een groen dak. Zij volgen hun inspiratie en doen dit zonder terughoudendheid.

Ontvlechting van het meervoudig ontwerp in enkelvoudige pakketten

Elke deelnemer krijgt zijn eigen pakket in beeld. Denk aan de gemeente die betaalt voor het voetbalveld en het waterschap dat betaalt voor de waterberging. De gemeente ziet zijn voordeel, en ook dat zij niet meebetaalt aan de waterberging, want daarvoor betaalt het waterschap. Dit maakt dat het gemeentebestuur een goed verhaal heeft tegenover de gemeenteraad. Voor het waterschap geldt hetzelfde: het bestuur legt enkel verantwoording af over een waterberging en kan vertellen dat deze voordelen heeft vanwege het voetbalveld, maar dat voor dat veld niet wordt betaald door het waterschap.

Realisatie van het meervoudig project inclusief de enkelvoudige pakketten

De ontvlechting betreft enkel de verantwoording en betekent geenszins een verandering van het ontwerp; dat wordt na de verantwoording gerealiseerd en is nog steeds meervoudig.

Uitkomsten

De deelnemers hebben kennisgemaakt met recent gedachtengoed over meervoudig investeren, dat nog in ontwikkeling is. Er was een nieuwsgierige, open en constructief kritische sfeer. Met reflecterende en soms kritische vragen probeerden de deelnemers grip te krijgen op het aangeboden gedachtengoed en een vertaling te maken naar de eigen praktijk.

Belangrijkste leerpunten

De combinatie van ‘spel’ en ‘theorie’ pakte goed uit en zorgde voor actievere energie tijdens de werksessie. Verbeelding van het tot nu toe ontwikkelde gedachtengoed helpt om dit over te brengen op en te bediscussiëren met belangstellenden. Tegelijk blijft een verbindend verhaal onmisbaar. Ook hebben we de suggestie gekregen om naar huidige wettelijke kaders te kijken: in hoeverre die meervoudig investeren in combinaties van publieke en private partijen stimuleren dan wel blokkeren.

Vervolgafspraken

Om het verhaal te ondersteunen met beeldmateriaal wordt gewerkt aan een infographic. Een concept van de infographic is uitgedeeld aan de deelnemers met de uitnodiging om feedback te geven voor verdere aanscherping van de ‘praatplaat’. Daarnaast zullen deelnemers worden benaderd bij volgende gelegenheden waarbij meervoudig investeren centraal staat.

Quote van de dag

“Dit is niet de bodem, maar een energieopslag, wateropslag, waterzuivering, watertransporteur, CO₂-opslag, geluidwering, koelelement, natuurgebied, leverancier van biomassa, drager van landschappen en van boven- en ondergrondse bouwwerken.”