Deltaprogramma Zoetwater

Door klimaatverandering krijgen we vaker te maken met langere periodes van droogte, meer laagwater in de rivieren, meer verzilting en meer wateroverlast door hevige buien. Door deze ontwikkelingen is er niet altijd genoeg zoetwater beschikbaar. Dat bleek bijvoorbeeld tijdens de langdurige droogtes in 2018, 2019 en het voorjaar van 2020. Zoetwatertekorten vormen een bedreiging voor de Nederlandse natuur, industrie en landbouw. Het Deltaprogramma Zoetwater heeft als doel om zoetwatertekorten te voorkomen.

Waarvoor is zoetwater belangrijk?

Het is belangrijk dat we in Nederland genoeg zoetwater hebben. Niet alleen voor ons drinkwater, de landbouw en de natuur. Zoetwater is ook belangrijk voor de stabiliteit van dijken, voor de elektriciteitsvoorziening, de scheepvaart en de industrie. Daarnaast hebben we zoetwater nodig om bodemaling tegen te gaan van gebieden die hiervoor gevoelig zijn. Verder is zoetwater belangrijk voor het leefmilieu in de stad, zoals voldoende groen. En we zijn voor ons drinkwater afhankelijk van zoetwater, waarmee het ook een belangrijke rol speelt voor de volksgezondheid.

Wie voeren het Deltaprogramma Zoetwater uit?

In het Deltaprogramma Zoetwater werkt het Rijk samen met alle overheden en gebruikers van zoetwater aan het doel om zoetwatertekorten te voorkomen. Om dit doel te bereiken, voeren de partijen verschillende maatregelen en onderzoeken uit. Deze hebben ze vastgelegd in het Deltaplan Zoetwater. Veel van deze maatregelen zijn erop gericht om de ruimtelijke inrichting beter af te stemmen op de beschikbaarheid van zoetwater, met als doel om Nederland weerbaarder te maken tegen droogte. Mede daarom werkt het Deltaprogramma Zoetwater steeds meer samen met het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie.

Hoe heeft de droogte van 2018 en 2019 het beleid veranderd?

In december 2019 heeft de Beleidstafel Droogte de eindrapportage ‘Nederland beter weerbaar tegen droogte’ gepubliceerd, om Nederland beter voor te bereiden op volgende periodes van droogte. Eén van de hoofdconclusies is dat het gebruik en de inrichting van het land meer moet worden afgestemd op de beschikbaarheid van zoetwater. Deze conclusie is één van de redenen dat het Deltaprogramma Zoetwater steeds meer samenwerkt met het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie. Om het landgebruik meer af te stemmen op de beschikbaarheid van zoetwater, is een grote omslag nodig. In de eindrapportage staan 46 aanbevelingen om die omslag te realiseren. De overheden en gebruikers van zoetwater zijn nu bezig om deze aanbevelingen en andere maatregelen uit te voeren.

Wat staat er in het Deltaplan Zoetwater?

Het Deltaplan Zoetwater bevat maatregelen (pdf, 2.1 MB) en investeringen om ons weerbaar te maken tegen watertekorten. Hierbij staat centraal dat we de ruimtelijke inrichting beter afstemmen op de beschikbaarheid van zoetwater. Daarnaast bevat het plan maatregelen die als doel hebben om water beter vast te houden, maatregelen om het slimmer te verdelen en maatregelen om zuiniger met water om te gaan. Ook staat er in het Deltaplan een voorkeursvolgorde voor regionaal waterbeheer om de beschikbaarheid van water zeker te stellen en wateroverlast te voorkomen:

1. Bij de ruimtelijke inrichting en landgebruik moeten we meer rekening houden met waterbeschikbaarheid en wateroverlast.
2. Alle watergebruikers moeten zuiniger omgaan met water.
3. Waterbeheerders moeten water beter vasthouden, bergen en opslaan.
4. Waterbeheerders moeten water slimmer verdelen.
5. Bij een natuurlijk fenomeen kun je nooit alle schade voorkomen. Soms zullen we de (rest)schade moeten accepteren en ons daarop voorbereiden.

Het Deltaplan wordt elke zes jaar geactualiseerd. Fase 1 van het Deltaplan Zoetwater is eind 2021 grotendeels afgerond, met uitloop van enkele maatregelen tot en met 2023. Fase 2 van het Deltaplan Zoetwater loopt van 2022 tot en met 2027. Een kosten-batenanalyse Zoetwater (pdf, 9.4 MB) en verschillende onderzoeken vanuit het Deltaprogramma Zoetwater hebben geleid tot maatregelen (pdf, 2.1 MB) in fase 2. Voorbeelden van deze maatregelen:

• Er worden nieuwe sloten en kanalen aangelegd, met als doel om de aanvoer van zoetwater uit de Rijn en de Maas te verbeteren.
• De landbouw moet druppelirrigatie gebruiken met als doel om water te besparen.
• Door beken te laten meanderen en stuwen te plaatsen, kan water langer worden vastgehouden. Hierdoor blijft het langer beschikbaar en kan het infiltreren naar het grondwater.
• Er worden maatregelen genomen bij de spui- en schutsluizen in de Afsluitdijk die verzilting in het IJsselmeer moeten tegengaan.
• Gezuiverd rioolwater (effluent) zal worden hergebruikt voor de landbouw, de industrie en voor de datacenters in de Eemshaven.

In totaal hebben het Rijk en de regionale partijen in fase 1 voor ruim € 400 miljoen aan maatregelen uitgevoerd. Voor fase 2 hebben zij hun ambitie verdubbeld en investeren ze samen ruim € 800 miljoen.

Welke oplossingsrichtingen dragen bij aan het Deltaprogramma Zoetwater?

Het Deltaprogramma Zoetwater werkt aan verschillende oplossingsrichtingen om Nederland weerbaarder te maken tegen droogte en verzilting, en om zoetwatertekorten te voorkomen. Hieronder vind je per oplossingsrichting meer informatie.

Blijvend werken aan waterbeschikbaarheid

Om op de lange termijn weerbaar te zijn tegen droogte, werkt het Rijk samen met alle overheden en gebruikers van zoetwater aan het in kaart brengen van de waterbeschikbaarheid. Dit proces biedt inzicht in de beschikbaarheid van zoetwater (van voldoende kwaliteit) in normale en droge tijden, voor nu en in de toekomst. Dat inzicht vormt meteen ook de basis om te verkennen welke maatregelen de zoetwaterbeschikbaarheid kunnen verbeteren en om afspraken te maken. Meer informatie vind je op de pagina over waterbeschikbaarheid.

Water en bodem

Overheden moeten water en bodem veel meer als uitgangspunt nemen bij ruimtelijke ontwikkeling, inrichting en beheer. Alleen dan kun je voldoende ruimte en flexibiliteit in het watersysteem houden om extreme klimaateffecten op te vangen en schade aan verschillende sectoren te voorkomen. Maar hiervoor zijn fundamentele veranderingen nodig. Onderzoeksbureau DRIFT heeft een verkenning (pdf, 5.6 MB) gedaan naar de manier waarop nu aan ‘weerbaarheid’ wordt gewerkt en de transitie die nodig is in Nederland om zoetwatertekorten tegen te gaan.

Slimmer watergebruik

We moeten water zuiniger gebruiken, meer en langer vasthouden en beter verdelen. Dat moet op alle niveaus: in de regionale watersystemen, in het hoofdwatersysteem en bij de individuele watergebruikers:

• De bestaande infrastructuur van regionale watersystemen kan slimmer en flexibeler worden benut. Dat blijkt ook uit ervaringen tijdens de droogte van 2018. In het programma Slim Watermanagement zoeken waterschappen en Rijkswaterstaat samen naar slimme oplossingen.
• Voor het hoofdwatersysteem zet het Rijk in op de Strategie Klimaatbestendig Hoofdwatersysteem.
• Inwoners kunnen een steentje bijdragen door water vast te houden in de bodem. Zij kunnen tegels in de tuin vervangen door planten en bijvoorbeeld een regenton gebruiken om water op te vangen.

Kennis en onderzoek

De kennis over zoetwater blijft up-to-date met de kennisagenda van het Deltaprogramma Zoetwater. Deze kennisagenda wordt jaarlijks geactualiseerd en geeft inzicht in de voortgang en uitkomsten van de programma’s, onderzoeken en pilots die deel uitmaken van het Deltaprogramma Zoetwater. De uitkomsten van onderzoeken en pilots worden gedeeld op kennisdagen en met landelijke en regionale presentaties.