Cultureel erfgoed
Met cultureel erfgoed worden alle overblijfselen uit het verleden bedoeld die we van waarde vinden om te behouden. Denk aan monumenten, archeologische resten, historische landschappen, museale collecties, archiefstukken, tradities, ambachten en gebruiken. Klimaatverandering bedreigt cultureel erfgoed. Erfgoed wordt vandaag al aangetast door het veranderende weer. Het behoud ervan zal door toenemende verdroging, extreem weer, overstromingen, hittestress en zeespiegelstijging steeds lastiger worden. Tegelijkertijd biedt ons verleden kennis die bruikbaar is voor klimaatadaptatie.
Bedreigingen voor erfgoed in beeld brengen
Het Nederlandse culturele erfgoed vertelt in objecten en tradities het verhaal van Nederland. Het laat zien waar we vandaan komen en toont de diversiteit van Nederland per regio en achtergrond. Om dit verhaal ook in de toekomst te kunnen vertellen, is een deel van dit erfgoed wettelijk beschermd. Iedereen in Nederland heeft de verantwoordelijkheid om met deze restanten uit het verleden goed om te gaan. Gemeenten zijn bevoegd gezag en kunnen handhavend optreden als erfgoed onvoldoende onderhouden wordt (Erfgoedwet, 2016).
Klimaatverandering vormt een bedreiging voor erfgoed. Met lange periodes van droogte verliezen we natte archeologische vondsten, verzakken monumenten en worden historische tuinen en lanen aangetast. Extreme hitte kan resulteren in verlies van authentiek materiaal dat niet bestand is tegen hitte. Met een toenemende kans op natuurbranden worden ook musea en archieven bedreigd door het vuur. En wateroverlast door regenval of een overstroming van een rivier bedreigt monumenten en historische landschappen.
Deze gevaren kunnen een verlies aan cultureel erfgoed betekenen. Met een juiste voorbereiding kan dit verlies voorkomen of geminimaliseerd worden. Maar hoe weet je welk klimaatrisico voor het erfgoed in jouw gebied het meest urgent is? Om dit in beeld te brengen heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de kaart Klimaatrisico’s voor het Nederlandse Erfgoed gepubliceerd. Met deze kaart kun je snel een eerste indruk krijgen van welk erfgoed in jouw werkgebied wordt bedreigd.
Hulpmiddelen voor de stresstest
- Methode voor de quickscan van klimaatrisico's voor het Nederlandse Erfgoed
- Erfgoedatlas voor meer informatie over het erfgoed in Nederland
- Kennisdossier bedreigingen voor cultureel erfgoed
Kennis uit het verleden benutten bij adaptatie
‘Water en Bodem sturend’ wordt gepresenteerd als een nieuw uitgangspunt voor de ruimtelijke ordening. Niet langer de mens, maar het natuurlijke systeem moet bepalen waar wij wonen en leven. Nieuw is dit niet. Als we naar ons verleden kijken, zien we dat wij ons eeuwenlang aanpasten aan dit natuurlijke systeem. Dit moest ook wel, want Nederland is een deltaland. Drie grote Europese rivieren (Rijn, Maas en Schelde) monden uit in de Nederlandse Noordzee. Om in dit natte gebied te leven, wierpen onze voorouders terpen en dijkjes op en gebruikten ze het water en de bodem voor voedselproductie en handel. Onze cultuurlandschappen kregen vorm: systemen van natuur en mens in samenhang.
Sinds de Tweede Wereldoorlog is onze houding veranderd. We zijn niet langer bereid om ons aan te passen en zoeken de grenzen op van de maakbaarheid. We bouwen woonwijken waar wij willen en leggen – waar mogelijk – het natuurlijke systeem onze wil op. Grote technische werken zoals de Deltawerken en de riviernormalisaties lijken het sluitstuk van de Nederlandse waterstaatkundige innovaties. Maar al deze technische oplossingen hielden geen rekening met de dynamiek van de natuur en de snelheid van klimaatverandering.
Net als vroeger zoeken we nu weer de balans met het natuurlijke systeem. Dat betekent ook dat we onze relatie met een natter en onvoorspelbaarder landschap herstellen. Historische kaarten en cultureel erfgoed kunnen dan ook een kennisbron zijn voor het in kaart brengen van adaptatiemaatregelen of het versterken van bestaande maatregelen. Meanders van oude rivieren kunnen dienen om verdroging tegen te gaan. Gedempte grachten kunnen zorgen voor verkoeling en het tegengaan van bodemdaling in de stad. Door verdwenen groenstructuren terug te brengen, kun je in potentie de biodiversiteit versterken en hittestress tegengaan. Historische kaarten en het erfgoed om ons heen vormen een rijke kennisbron voor de adaptatiemaatregelen in de stad en in landelijk gebied.