Het Kristalbad: de multifunctionele watermachine tussen Hengelo en Enschede

Retentiegebied en ‘watermachine’

Omdat de stad Enschede op een stuwwal ligt, stroomt het water van het hoger gelegen Enschede richting Hengelo (en vervolgens ook Almelo). In het verleden werd het overtollige water uit het omliggende gebied zo snel mogelijk afgevoerd via het Twentekanaal. Dat was destijds voldoende maar door het veranderende klimaat krijgen we steeds vaker te maken met drogere periodes. Snel afvoeren naar lager gelegen gebieden is om die reden niet altijd de beste optie omdat natuur en landbouw ook tijdens droogte van water moeten worden voorzien.

Het water van de stad gaat naar de rioolwaterzuivering in Enschede en stroomt vervolgens via de Elsbeek het Kristalbad binnen. Tijdens hevige regenval vangt het Kristalbad een grote hoeveelheid water op zodat inwoners van Hengelo en lager gelegen gebieden de voeten droog houden. Het Kristalbad kan in totaal 187 miljoen liter water bergen. Dat zijn bijna 75 Olympische zwembaden vol. Daarbij ligt er, naast het riool en verscheidene bassins, nog eens 40.000 m3 ondergrondse berging in de stad.

In de gevallen dat de druk op de riool en de zuivering te groot wordt, komt er via een by-pass om de zuivering (overstort) ongezuiverd water het Kristalbad binnen. Dit gebeurt enkele keren per jaar. Zo stroomt er bijvoorbeeld bij een 23 mm bui die binnen enkele uren valt, ongeveer 80.000 m3 ongezuiverd water het Kristalbad in. De functie van het Kristalbad als watermachine wordt in deze gevallen nog belangrijker. Door het zuiverende proces wordt een deel van de vervuiling uit het water gehaald voordat het water zijn weg vervolgt in de Elsbeek.

De techniek achter de watermachine is gebaseerd op een concept uit Zweden. Het water uit de zuivering is schoon (voldoet aan alle normen) maar het is voedselrijk water (fosfaat, stikstof en slibdeeltjes), heeft een laag zuurstofgehalte en geen tot weinig organisch leven. In het Kristalbad wordt het water met behulp van licht, lucht, planten en goede bacteriën weer biologisch actief gemaakt, en chemisch in balans gebracht. In drie compartimenten wordt door een eb en vloed systeem het water gezuiverd. Elk compartiment heeft een cyclus van 20 uur waarin het zich vult met water, het vervolgens weer leegloopt, en een tijd droog staat. Met name in de fase van droogval worden stoffen die zijn bezonken op de bodem afgebroken door natuurlijke processen.

Voordat het Kristalbad volledig operationeel was (omdat o.a. planten nog moesten groeien en het hydraulische systeem nog niet op orde was) heeft een twee jaar lopende monitoring van het uitstromende water gemeten dat het zuiveringsprocess van het Kristalbad desalniettemin al een positief effect had op de waterkwaliteit. De afnamepercentages van verontreiniging in het effluent konden destijds tussen de 14% en 92% liggen. De concentraties fosfaat, stikstof, ammonium, ammoniak, koper, zink, ijzer en e-coli lagen daarentegen destijds nog onder de norm.

Vanaf 2016 wordt de waterkwaliteit en -kwantiteit continu gemeten bij de ingang en bij de uitgang van het Kristalbad. Daarnaast wordt gemonitord hoe vaak er overstort vanuit de riolering naar het Kristalbad plaatsvindt en wat dat doet met de waterkwaliteit. Zo krijgen de beheerders inzicht in het functioneren van de watermachine, en kunnen ze beoordelen of de watermachine ook voldoet aan de eisen die aan het ontwerp zijn gesteld.

Ecologische verbindingszone

Zowel het spoor als de fietssnelweg lopen dwars door het gebied van het Kristalbad heen. Ze zijn een belangrijk onderdeel van de infrastructuur tussen de drie steden maar het gebied is ook een ‘snelweg’ voor planten en dieren. Het Kristalbad dient ook als ecologische verbindingszone en speelt dus een cruciale rol voor de migratie van flora en fauna.

Recreatie

Naast de functie van retentiegebied, ‘watermachine’ en ecologische verbindingszone, dient het Kristalbad ook als recreatiegebied waar mensen kunnen wandelen, fietsen en genieten van de natuur.

Contact

Hendrik Jan Teekens
Gemeente Enschede
hj.teekens@enschede.nl

Waterschap Vechtstromen
info@vechtstromen.nl
088 2203333