Kennisdag Zoetwater en Ruimtelijke Adaptatie 2022

Sessies

Klik op een titel in de tabel om naar de toelichting te gaan.

1A - De stadsgenese: bodem, water én cultuurhistorie als basis

In het coalitieakkoord staat dat water en bodem sturend moeten zijn bij ruimtelijke planvorming. Dat weten en willen we al langer, maar hoe geef je hier praktische invulling aan? Recent kwamen enkele hulpmiddelen hiervoor beschikbaar, zoals de stadsgenese. In deze interactieve sessie kom je te weten wat een stadsgenese is, hoe je deze kan gebruiken en hoe je zelf een stadsgenese kan beschrijven. Dat gebeurt aan de hand van enkele voorbeelden. Ook gaat de sessie over de toepassing van deze methodiek in de eigen omgeving en de mogelijke rol bij de opgaven voor zoetwater en ruimtelijke adaptatie.

Begeleiding: Menne Kosian, Ellen Vreenegoor (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) en Kees Broks (STOWA)

1B - Financiële prikkels voor klimaatadaptatie: hoe zorg je ervoor dat die werken?

Tussen 2019 en 2021 werkten een tiental gemeenten en waterschappen nauw samen in de pilots financiële prikkels voor klimaatadaptatie. Met een financiële prikkel kunnen gemeenten inwoners stimuleren om bijvoorbeeld hun tuin te vergroenen. Maar wat is er nodig om zo’n prikkel te laten werken? Een van de resultaten is de Beleidsmixer: een overzicht van dertig manieren voor het verankeren van klimaatadaptatie in beleid. Ook bevat de mixer vier processtappen voor het maken van keuzes. In deze sessie komen verschillende onderwerpen aan bod, aan de hand van praktijkvoorbeelden. Denk aan de ‘wortel-preek-stok’, het berekenen van subsidiebedragen, variaties in subsidies op basis van duurzaamheidsprestaties en duurzame rioolheffing. Ook kom je meer te weten over het ‘Adaptatie Atelier’: een nieuw initiatief dat in het teken staat van samenwerken aan beleid en prikkels voor klimaatadaptatie en biodiversiteit.

Begeleiding: Anne-Marie Bor, Michel Bovy en Carleen Mesters

1C - Effluent: bron voor zoetwater?

De beschikbaarheid van voldoende schoon (drink)water staat sterk onder druk door droogte, verslechterde grond- en oppervlaktewaterkwaliteit, schaarse ruimte en een toenemende vraag naar water. Het Deltaprogramma Zoetwater speelt in op de risico’s van gebrek aan zoetwater door efficiënt gebruik te maken van beschikbare waterbronnen. Verhoging van de regionale zelfvoorziening in de zoetwatervraag is een belangrijke pijler. Welke bronnen zijn er en wat is ervoor nodig? Wat zijn de kansen en risico's, bijvoorbeeld voor hergebruik van (huishoudelijk of industrieel) effluent? Denken in verbindingen van waterstromen tussen sectoren en tussen watersysteem en waterketen levert belangrijke inzichten op. Welke (on)mogelijkheden leiden tot een robuuster watersysteem? Hoe kunnen watersysteem en waterketen meer als één systeem worden gezien? Hoe zet je water uit de waterketen op een verantwoorde manier in voor zoetwatervoorziening? Wat betekent dat voor de waterkwaliteit? Met welke wet- en regelgeving moet je rekening houden?

Begeleiding sessie: Michelle Talsma (STOWA), Ruud Bartholomeus (KWR, vanuit het programma Water in de Circulaire Economie – WiCE)

1D - De Leuvenumse Beek als voorbeeld van succesvol beekherstel

Maarten Veldhuis (Waterschap Vallei en Veluwe) en Ralf Verdonschot (Wageningen University & Research) vertellen over de recente transformatie van de Leuvenumse Beek. Dit beekdal is sterk beïnvloed door menselijk handelen. De gewenste natuurlijke dynamiek van het beeksysteem was verdwenen. Water werd snel afgevoerd en de beek werd honderden jaren schoongehouden. Dat zorgde voor een hoge afvoergolf tijdens nattere perioden. De relatie tussen beek en beekdal ging verloren. Door hout en zand terug te geven aan het beeksysteem liet de natuur in korte tijd een enorme herstelkracht zien. Nu kan 80 hectare bos onderlopen, wordt water vastgehouden en grondwater aangevuld. Ook is er een natuurlijke afvoerdynamiek en een grotere biodiversiteit. Deze casus laat zien hoe beekherstel kan leiden tot een nieuwe natuurlijke balans.

1E - Bouwen in Rijnenburg? Alleen klimaat- en bodemdalingsbestendig

De woningnood in Nederland is hoog, ook in de regio Utrecht. Al langere tijd is de polder Rijnenburg in beeld voor (grootschalige) woningbouw. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) begrijpt goed dat de aanpak van het woningtekort een urgente opgave is, maar vindt Rijnenburg geen goede locatie. In de polder is sprake van bodemdaling, delen van de polder liggen laag en zijn gevoelig voor wateroverlast. Daarom is het standpunt van HDSR: nee, niet bouwen in Rijnenburg, tenzij het klimaat- en bodemdalingsbestendig gebeurt. Het volbouwen van Rijnenburg staat haaks op het streven water en bodem centraal te stellen bij ruimtelijke inrichting. Uit een recente analyse van HDSR blijkt dat een groot deel van Rijnenburg onder water komt te staan als het te maken krijgt met eenzelfde soort situatie als in Limburg in 2021. Ondanks dat het waterschap geen voorstander is van bouwen in Rijnenburg, wil het graag betrokken zijn bij het eventuele verdere ontwerpproces. Hoogheemraad Els Otterman: “Het waterschap denkt en doet graag aan de voorkant mee, bijvoorbeeld over alternatieve vormen voor woningbouw, zoals bouwen op palen of drijvend bouwen.”  Tijdens deze sessie neemt HDSR je mee in de casus Rijnenburg en de positie die het waterschap wil innemen in de planvorming.

Begeleiding: Susanne Vermeulen, Ruimtelijk Strateeg, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

1F - Nieuwe kaarten in de Klimaateffectatlas

In het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie is afgesproken dat alle overheden een stresstest uitvoeren voor de vier klimaatthema’s: wateroverlast, hitte, droogte en overstroming. Een stresstest identificeert de potentiële kwetsbaarheden voor de klimaatthema’s voor een specifiek gebied. De test bestaat uit het verzamelen en creëren van informatie die beschrijft welke effecten klimaatverandering kan hebben (de mate van ‘stress’ op het systeem). Veel basisinformatie is beschikbaar via de Klimaateffectatlas. Vanaf 2024 staat de volgende ronde stresstesten gepland. Welke inzichten wil je opdoen? Aan welke informatie heb je behoefte? Arjen Koekoek (Stichting CAS) en Rik Heinen (ministerie van IenW) laten zien welke nieuwe kaarten het afgelopen jaar zijn ontwikkeld en bespreken welke kaarten binnenkort volgen.

Begeleiding: Arjen Koekoek (Stichting CAS) en Rik Heinen (ministerie van IenW)

1G - De watervraag van veenbehoud

In het Klimaatakkoord is afgesproken de broeikasemissie vanuit veen(weide)gebieden te remmen. Onder regie van de provincies worden regionale visies opgesteld. Vernatten is een belangrijke strategie, maar is daarvoor voldoende water beschikbaar? In opdracht van Deltaprogramma Zoetwater voerde Deltares een gevoeligheidsanalyse uit. Het onderzoeksbureau onderzocht diverse maatregelpakketten en keek naar de mogelijke gevolgen voor de watervraag. In deze sessie licht Marjolein Mens (Deltares) het onderzoek toe. Een regionale vertegenwoordiger vertelt welke rol het onderzoek speelt en wat de resultaten betekenen voor de regionale strategie. Ook gaat de vertegenwoordiger dieper in op de afwegingen van waterbeschikbaarheid in de regio en de verdeling van water op nationaal niveau. Welke kennis is nodig en welke bestuurlijke uitdagingen zijn er? Hoe nu verder? Dat verkennen de sprekers in een interactief gesprek samen met de deelnemers.

Begeleiding: Dolf Kern (Staf deltacommissaris)

1H - Het Expertisenetwerk Zoetwater en Droogte en het concretiseren van de zoetwaterdoelen

Sharon Muurling-van Geffen en Emiel Spanier (Rijkswaterstaat) vertellen over het Expertisenetwerk Zoetwater en Droogte (ENZD) en het concreet maken van zoetwaterdoelen in het tweejarige traject van het Deltaprogramma Zoetwater (DPZW). Als wetenschappelijke adviescommissie van het DPZW helpt het expertisenetwerk bij het signaleren van ontwikkelingen in de wetenschap. Ook draagt het netwerk bij aan de Kennisagenda Zoetwater en geeft het advies aan het DPZW. Een recente adviesvraag aan het expertisenetwerk betreft het concretiseren van de zoetwaterdoelen. Het doel ‘Nederland weerbaar tegen zoetwatertekort in 2050’ biedt in de huidige vorm te weinig houvast voor het beoordelen van de maatregelen in het DPZW. Een brede werkgroep kijkt hoe beoordelen beter kan aan de hand van concrete doelen. Sharon Muurling-van Geffen en Emiel Spanier lichten het traject en de rol van het expertisenetwerk toe.

2A – Met KLIMAP naar een klimaatrobuuste zandregio: #Hoedan?

KLIMAP staat voor KLIMaatAdaptatie in de Praktijk en gaat over adaptatiepaden, over toekomstscenario’s en de toekomst verbinden met beslissingen voor het bodem-water-systeem die we nu al moeten maken, over experimenten en demonstreren van bodem-water-plant gerelateerde maatregelen, en ook over landgebruik-opties en over samen optrekken met stakeholders op de zandgronden.

Begeleiding: Mirjam Hack-ten Broeke en Myrjam de Graaf (Wageningen University & Research)

2B - Aan klimaatadaptatie werken met de financiële sector: welke kansen liggen er?

De nieuwe financiële sector werkgroep klimaatadaptatie, die door Samen Klimaatbestendig en het Platform voor Duurzame Financiering is opgezet en wordt voorgezeten door Achmea, gaat kansen voor publiek-private samenwerking en financiering in kaart brengen en verder ontwikkelen. Banken, verzekeraars en vastgoedbeleggers hebben te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Als die gevolgen de assets van klanten raken kan dat een risico zijn voor banken, verzekeraars en vastgoedbeleggers. De overspannen woningmarkt en de huidige regulering van hypotheekverstrekking doet daar nog een schepje bovenop. Er is nauwelijks tot geen borging voor het wijzen van de koper op de risico’s van wateroverlast, hittestress en verzakking. Vastgoedbeleggers hebben meer mogelijkheden voor het ‘meenemen’ van klimaatadaptatie, maar kiezen veelal voor de betere locaties vanwege het hogere rendement. Verzekeraars zijn samen met de overheid op zoek naar oplossingen voor situaties waarin verzekeraars momenteel geen verzekering kunnen aanbieden.

Begeleiding: Anne-Marie Bor (Samen Klimaatbestendig) en Gijs Kloek (Achmea)

2C - Duurzame instandhouding van de grondwatervoorraden in Nederland

De druk op de beschikbaarheid van voldoende en kwalitatief goed grondwater neemt toe. Het vraagt om een behoedzaam en meer samenhangend gebruik en beheer van de grondwatervoorraden. De ‘studiegroep grondwater’ wil hieraan een impuls geven, aan de hand van drie prioritaire thema’s: Hoog Nederland, Laag Nederland en grondwaterkwaliteit, en meer verkennend de thema’s energietransitie en grondwater en grondwater als gemeenschappelijke asset.  Inzicht in en analyse van het grondwatergebruik en waterstromen in de waterketen is nodig om de impact van duurzaam grondwatergebruik te overzien. Er wordt gekeken naar de waterstromen en het watergebruik in Nederland en de verschillende gebruiksfuncties. Welke belangrijke sturingsmechanismen kan je onderscheiden en hoe speel je hierop in? De ‘studiegroep grondwater’ bepaalt in hoeverre er een samenhangend inzicht is in de verschillende ‘grondwaterstromen’. Ook inventariseert de studiegroep de druk van verschillende actoren op het grondwatersysteem. Hoe ga je om met die druk? Hoe benut je de waarde van grondwater? Het vraagt om lastige bestuurlijke afwegingen. Het doel: verantwoord omgaan met het beschikbare grondwater. In deze interactieve sessie kom je meer te weten over de  inzichten in grondwatervoorraden vanuit drie verschillende cases. Ook gaat het over de de geïdentificeerde vraagstukken en dilemma’s die spelen en komen mogelijke scenario’s voor een oplossing aan bod.

Begeleiding: Ron Nap (RWS), Ruud Bartholomeus (KWR), Mike Duijn (Erasmus Research & Business Support) en Corné Nijburg (WaterConnect).

2D - Rivierengebied: aanpak Rijk van Maas en Waal

Deze sessie gaat in op de klimaat- en zoetwaterproblematiek in het Rijk van Maas en Waal: een divers gebied met een stuwwal en laaggelegen polders. De stuwwal ligt tussen de rivieren; er is geen wateraanvoer mogelijk. Droogte en wateroverlast zijn twee grote knelpunten. In de rest van het beheergebied is wateraanvoer wel mogelijk, maar als gevolg van klimaatverandering is die aanvoer niet oneindig. Met speerpunten als ‘herstel blauwe motor stuwwal’ en ‘agenda landelijk gebied’, zetten stakeholders de toon. Tijdens deze sessie behandelt waterschap Rivierenland de procesmatige aanpak (RAS-RUP-WUP-LUP) en de verschillende perspectieven. Ook zie je een aantal praktische voorbeelden van waterbuffers, waterbesparende maatregelen, LOP-stuwen met agrariërs en de aanpak van de Breedeweg met gemeente Berg en Dal. In het tweede deel van de sessie ligt de focus op subsidies voor waterbesparende maatregelen en klimaatactief. Deze subsidies lopen sinds 2018. De waterbesparende maatregelen zijn gericht op agrariërs (Deltaprogramma Zoetwater) en klimaatactief op bewoners (Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie). Wat is de overlap met betrekking tot de uitvoering tussen het DPRA en het DPZW? Wat is de opzet van de regelingen en de maatregelen die eronder vallen? In hoeverre zijn de maatregelen effectief voor waterbesparing en klimaatadaptatie? Wat is de toekomst van subsidies? Tot slot gaat het over de toekomst van subsidies. Wat zijn de ontwikkelingen en hoe zorg je voor meer efficiënte en effectieve  regelingen?

Begeleiding: Mireille Grobben en Coen van Dijk (Waterschap Rivierenland)

2E - Zoetwaterbeheer in de DNA-aanpak van Leiden

De ‘Omgevingsvisie Leiden 2040’ is gefundeerd op vier (beleids)keuzes. Deze keuzes geven de richting aan voor de toekomst van de stad. Twee van de vier keuzes geven invulling aan de synergie tussen zoetwaterbeheer en ruimtelijke adaptatie: ‘We realiseren een robuust groenblauw raamwerk voor klimaatadaptatie, mens en natuur’ en ‘We beschouwen bodem als fundament’. De zogenaamde ‘DNA-aanpak van de Stad & Omgeving’ koppelt de twee beleidskeuzes. Onder andere het ‘Ontwikkelperspectief Leiden Zuid-West’ brengt het beleid in de praktijk. Met de DNA-aanpak kunnen Leiden en andere steden beter invulling geven aan de doelstellingen op het gebied van zoetwater. Dat helpt bij het uitvoeren van de juiste adaptatiemaatregelen: op het goede moment en op de beste plek. Er wordt gebruik gemaakt van het unieke karakter en de eigenheid van bodem, ondergrond, landschap, water en cultuurhistorie.

Begeleiding: Werncke Husslage (provincie Zuid-Holland) en Jolanda de Schiffart (gemeente Leiden)

2F - Wateroverlast én droogte in Limburg; samen aanpakken!

Waterschap Limburg werkt samen met partijen in de omgeving aan een grote opgave: wateroverlast vanuit het regionale watersysteem (beken en droogdalen) beperken voor de bewoners van Limburg. Ook de droogteproblematiek is urgent, zowel voor de natuur en landbouw als voor bedrijven en burgers. Een klimaatrobuuste inrichting van het watersysteem én klimaatbewust handelen van overheden, bedrijven en burgers verhogen de weerbaarheid voor wateroverlast en droogte. Tijdens deze sessie deelt waterschap Limburg kennis en ervaringen, maar gaat ook graag in gesprek met de deelnemers. Hoe kan de aanpak verbeteren, intensiveren en versnellen? Hoe zorg je voor meer participatie vanuit de burger en de boer? Hoe krijgen beken meer ruimte? Hoe los je wateroverlast op in combinatie met de opgaven voor droogte, waterkwaliteit en natuurontwikkeling?

Begeleiding: Martijn Schraven en Marlie Berghs (Waterschap Limburg) Limburg)

2G - Effecten van water vasthouden Friese zandgronden

Hoe meet je de effecten van water vasthouden? Voor de Friese zandgronden gebeurt dat op een aantal manieren: het maken van modelberekeningen met een grondwatermodel, het meten en monitoren van de grond- en oppervlaktewaterstanden en gewasopbrengsten. De berekende hydrologische effecten zijn doorvertaald naar opbrengstdervingen met behulp van de Water Wijzer Landbouw.

Begeleiding: Johan Medenblik (Hogeschool van Hall Larenstein)

2H - Een goede waterhuishouding in de bebouwde omgeving

Het denkkader van de SFW is tot stand gekomen vanuit de praktische behoefte het watersysteem te vatten in sleutelfactoren. Die factoren zijn de voorwaarden voor een goede waterhuishouding. In elk watersysteem spelen meerdere factoren op elkaar in; de sleutelfactoren ondersteunen bij het krijgen van inzicht in het functioneren van het integrale systeem. De SFW zijn in ontwikkeling, maar de basis voor de set aan sleutelfactoren is afgelopen jaar gelegd. In deze interactieve sessie vertellen Bert Palsma (STOWA) en Bernardien Tiehatten (Ambient) wat je kan met de sleutelfactoren en hoe je deze kan toepassen. De opgedane kennis tijdens deze sessie is van belang voor de verdere ontwikkeling van de SFW.

Begeleiding: Bert Palsma (STOWA) en Bernardien Tiehatten (Ambient)