Stimuleren of verplichten: hoe krijgen we groenere tuinen met minder tegels?

Tuinen hard nodig

Gemeentes hebben een cruciale rol voor een duurzame waterketen, stelt de nieuwe Visie en Strategie op de Waterketen 2050. In ons waterland moeten gemeentes meer dan ooit aan de slag om te zorgen dat hun inwoners droge voeten houden bij hoosbuien. Ook kan er een tekort aan drinkwater ontstaan. Overal in Nederland werken ambtenaren aan het vergroenen van de openbare ruimte. Maar meer dan de helft van de grond in gemeentes is in particuliere handen. Van de 550 vierkante kilometer aan tuinen in Nederland (een gebied de helft zo groot als de Veluwe), is twee derde betegeld, onderzocht Deloitte met medewerking van Climate Adaptation Services. Op de Basiskaart Groen en Grijs van de Klimaateffectatlas is te zien hoe groen buurten van Nederland zijn en waar kansen liggen voor meer groen.

“We redden het niet in alleen openbaar gebied”

Gemeentes kunnen zelf beslissen of ze inwoners stimuleren of verplichten om klimaatadaptieve maatregelen te nemen. In Nederland is het sinds de invoering van de Waterwet in principe verplicht om bij nieuwbouw hemelwater op eigen terrein te infiltreren. Toch stellen steeds meer gemeentes extra regels op voor het opvangen van nog meer hemelwater, bijvoorbeeld door het vergroenen van tuinen. In de gemeente Groningen is het bijvoorbeeld sinds 2024 niet meer toegestaan om de tuin van je nieuwbouwhuis volledig te betegelen. Wethouder Mirjam Wijnja: “We verplichten in nieuw te bouwen gebied om een bepaalde hoeveelheid regenwater op te vangen en vast te houden, bij voorkeur met groene maatregelen. We kunnen dat in de toekomst ook in bestaand gebied doen. We redden het niet in alleen openbaar gebied.”

Vraagstuk is urgent

Groningen heeft voor Nederlandse begrippen unieke regels gesteld voor het nemen van groene maatregelen in tuinen. “Piekbuien komen vaker voor en ze worden extremer”, legt wethouder Wijnja uit. “We zijn al jaren bezig om de openbare ruimte klimaatadaptief te maken. We willen zoveel mogelijk regenwater opvangen en vasthouden. Je ziet het de afgelopen anderhalf jaar voor je ogen gebeuren: er lopen straten en kelders onder. Dat willen we voorkomen. We hebben particulier terrein hard nodig.” Ondanks stimuleringsmaatregelen en samenwerking met bedrijven, woningbouwcorporaties en inwoners, is het niet genoeg. “Het vraagstuk is zo urgent en heeft zoveel effect op al onze inwoners; die verplichting is noodzakelijk.”

Bewust niet verplichten en wel stimuleren

In Almere zijn extra verplichtingen niet aan de orde, maar maatregelen tegen wateroverlast en droogte zijn ook daar nog altijd nodig. Met onder andere het project Groene Buren hoopt de gemeente inwoners te enthousiasmeren om tuinen groener te maken. De gemeente Hilvarenbeek vertrouwt voorlopig op het stimuleren van maatregelen voor klimaatadaptatie, naast de bestaande regels. Met het project Klimaatmakers nodigt de gemeente inwoners uit om zelf met ideeën te komen, klimaatcoach te worden en tegels te vervangen door planten.

Arnhem gelooft niet in dwang

Ook in Arnhem zijn er regels voor het opvangen van hemelwater in nieuwbouwwijken, maar inwoners van de stad zijn niet verplicht om groene maatregelen te nemen in de tuin. Wel stimuleert de gemeente bewoners in samenwerking met het platform Arnhem Klimaatbestendig om bomen te planten, hemelwater van het riool af te koppelen en groene daken en geveltuinen aan te leggen. Ronald Bos, bestuursadviseur Water en Klimaatadaptatie bij de gemeente Arnhem is duidelijk: “Ik ben van mening dat we in bestaande wijken veel verder komen met stimuleren dan met dwang.” Bovendien is handhaving heel lastig, zegt hij. “Als mensen wel de meerwaarde van afkoppelen inzien, dan kunnen ze een beroep doen op onze subsidie.”

30% besparing van drinkwater in Vlaanderen

In Vlaanderen is het inmiddels normaal om regenwater op te vangen in waterputten en te gebruiken voor het doorspoelen van het toilet, in de wasmachine en voor het sproeien van de tuin. Op die manier is het drinkwatergebruik van onze zuiderburen met 30% teruggedrongen. “Het is een aanvaard proces geworden door de jaren heen”, zegt Martin Lelie, gemeenteambtenaar van de Vlaamse gemeente Sint-Gillis-Waas. “We zien er de resultaten van: het gemiddeld drinkwatergebruik is teruggebracht van 110 liter per persoon per dag naar ongeveer 75 liter.”

“Verplichten moet je durven”

“Het zou heel fijn zijn als de landelijke overheid hier strakker in optreedt en verplichtingen opstelt”, vindt Wijnja. “Dat zou heel erg helpen. Mijn advies voor andere gemeentes is: verplicht klimaatadaptieve maatregelen. We gaan er alles aan doen om het samen met inwoners te fixen, maar zonder de verplichting gaan we het gewoon niet redden. Het moet gewoon, want zo belangrijk is het. Je moet dat als overheid durven. We hebben zorg te dragen voor een goede leefomgeving voor ons allemaal. En iedereen weet dat klimaatverandering een enorme bedreiging is.”