Oorzaken en gevolgen

Waardoor daalt de bodem in Nederland?

De bodem is in Nederland voortdurend in beweging. Het oppervlak, ook wel het maaiveld, daalt en stijgt in veel gebieden mee met de grondwaterstand die stijgt en daalt door regen en verdamping. Op de langere termijn stijgt de bodem in enkele gebieden in Nederland, maar in grote delen daalt de bodem. Die daling kan verschillende oorzaken hebben:

• Ontwatering: De bodem daalt door ontwatering van slappe bodems, zoals veen en klei. Bodems worden vaak ontwaterd om ze geschikt te maken voor landbouw of woningen. Dit gebeurt al zo’n duizend jaar op grote schaal. Het grondwater wordt dan uit de bodem opgepompt of afgevoerd naar oppervlaktewater via bijvoorbeeld sloten of greppels. Veen- en kleigronden klinken door ontwatering in: ze krimpen waardoor de bodem daalt. Daarnaast komt veen door ontwatering in contact met zuurstof uit de lucht en gaat oxideren. Hierdoor verdwijnt een deel van het veen, waardoor de bodem nog verder daalt.
• Peilindexatie: Als ergens de bodem daalt, laten we ook al eeuwen het waterpeil van sloten en andere watergangen meedalen. Dat wordt gedaan om vernatting te voorkomen. Dit noemen we peilindexatie. Peilindexatie gebeurt vanwege eerder genoemde processen vooral in het veengebied, en zorgt ervoor dat de bodem blijft dalen.
• Winning delfstoffen: De bodem daalt door de winning van delfstoffen, zoals aardgas of zout. Deze delfstoffen worden uit gesteente diep in de bodem gehaald. Hierdoor daalt de bodem aan het oppervlak.
• Druk van ophoogmateriaal: De bodem daalt door druk van ophoogmateriaal. Dat heet ook wel ‘zetting’. Als slappe bodems gezakt zijn, worden ze vaak opgehoogd. Maar door de druk van het ophoogmateriaal wordt de bodem daaronder juist samengeperst, waardoor deze daalt.
• Droogte: Droogte versnelt het proces van bodemdaling bij klei- en veengronden. Als er een periode heel weinig regen valt, verdampt er veel water via planten. De plantenwortels kunnen de grond dan sterk uitdrogen. Uitdrogen kan ook gebeuren door ontwatering. Als klei- of veengrond uitdroogt, wordt de grond samengedrukt. Dat proces noemen we ‘krimp’. Een deel hiervan kan weer zwellen en een deel blijft samengedrukt. Dat laatste deel heet ‘klink’.

Wil je meer weten over de oorzaken van bodemdaling en je verder in dit onderwerp verdiepen? Lees dan de Deltafact Bodemdaling.

Welke gevolgen heeft bodemdaling?

Bodemdaling kan verschillende gevolgen hebben:

• Omdat ons land laag ligt, neemt door bodemdaling het risico op overstromingen toe. Daardoor stijgen de kosten om onszelf tegen hoogwater te beschermen. Het betekent ook dat het lastiger wordt om ons voor te bereiden op de toekomstige stijging van de zeespiegel.
• Als er een overstroming plaatsvindt in een gebied waarin de bodem is gedaald, is de waterdiepte groter. De overstroming duurt daar dan langer en de gevolgen en schade zijn ernstiger.
• Bodemdaling kan schade veroorzaken aan wegen, huizen, bruggen, riolering, kabels en leidingen. Schade treedt vooral op doordat de bodem niet overal even snel daalt, waardoor funderingen scheefzakken, spanning komt op kabels- en leidingen of er veiligheidsrisico’s optreden voor (weg)gebruikers. Bodemdaling kan bij verschillende funderingen tot schade leiden:
  • bij ondiepe funderingen ‘op staal’, door verschilzetting.
  • bij houten paalfunderingen, door paalrot.
• Als de bodem daalt door de onttrekking van water uit veengrond, komen er ook broeikasgassen vrij.
• Bodemdaling kan verzilting versterken doordat zout water makkelijker het zoetwatersysteem binnen kan dringen.

Hoeveel kost schade door bodemdaling?

De kosten voor schade als gevolg van bodemdaling kunnen hoog oplopen. Uit de studie ‘Dalende bodems, stijgende kosten’ uit 2016 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), blijkt dat de extra kosten voor gemeenten met een slappe bodem in stedelijk gebied kunnen oplopen tot 5,2 miljard euro in 2050. De Klimaatschadeschatter geeft onder het tabblad ‘Droogte’ onder meer een schatting van de kosten door schade aan funderingen, wegen en riolering tot en met 2050. Je kunt hier voor je eigen gemeente opzoeken wat de verwachte kosten zijn is als het klimaat onveranderd blijft en als het klimaat nog verder opwarmt volgens het WH-scenario. Daardoor zie je ook hoe sterk klimaatverandering de schade door bodemdaling kan verergeren.