Hoe kunnen boeren hun bedrijf klimaatbestendiger maken?

Pas als je als boer of tuinder weet wat voor risico’s je bedrijf loopt door klimaatverandering, kun je bepalen wat je moet doen om klimaatbestendiger te worden. Bovendien moet je genoeg kennis en mogelijkheden hebben om ook echt maatregelen te nemen. Ook op boeren en tuinders is dus de trits weten-willen-kunnen-werken van toepassing.

Wat doen boeren al om hun bedrijf klimaatbestendiger te maken?

Veel boeren en tuinders passen nu al hun bedrijfsvoering aan of nemen al maatregelen tegen weersextremen en verzilting. Ze nemen bijvoorbeeld maatregelen om het bodem- en watersysteem te verbeteren. Denk aan rustgewassen telen, gewasresten onderwerken om het organisch stofgehalte in de bodem te verhogen, lichtere machines gebruiken, stuwtjes plaatsen, de grondwaterstand (lokaal) aanpassen en anders beregenen tegen droogte. Verder plaatsen bijvoorbeeld fruittelers hagelnetten tegen hagelschade en sluiten boeren en tuinders verzekeringen af tegen schade door storm, hagel, droogte en intense neerslag.

Waar moet de sector rekening mee houden?

De verwachting is dat waterschappen in de toekomst vanwege droogte vaker of eerder een sproeiverbod opleggen. Ook verwachten we dat de premies van verzekeringen tegen schade door extreem weer duurder worden of dat verzekeringsmaatschappijen strengere voorwaarden doorvoeren. De kans op schade door extreem weer neemt door klimaatverandering namelijk toe. Meer hierover kun je lezen in het rapport 'Open teelten en klimaatadaptatie in relatie tot de financiële weerbaarheid' (pdf, 1.7 MB). Verder is het goed om te beseffen dat er bij adaptatiemaatregelen op regionaal niveau ook andere belangen meewegen. Provincies en waterschappen moeten bijvoorbeeld ook de belangen voor de natuur meewegen. Deze belangen kunnen in strijd zijn met de behoeftes bij boeren. Zo is het voor de agrarische sector in gebieden met (natte) natuur vaak een complexe regionale opgave om het waterbeheer aan te passen. Meer over de complexe opgaves van het landelijk gebied en het beleid om deze aan te pakken kun je lezen op de pagina van de Rijksoverheid over het Nationaal Programma Landelijk Gebied.

Welke maatregelen zijn er in de toekomst nodig?

Om de gevolgen van klimaatverandering ook in de toekomst te kunnen opvangen, zijn er op termijn ook ingrijpender adaptatiemaatregelen nodig. Denk aan het verkoelen van stallen, het planten van bomen voor meer schaduw in de wei en het verhogen van waterpeilen in het veenweidegebied. Ook zal het vaker nodig zijn om de bedrijfsvoering aan te passen. Boeren en tuinders kunnen dan kiezen voor aangepaste of nieuwe rassen en gewassen. Bijvoorbeeld rassen of gewassen die beter bestand zijn tegen nieuwe ziektes en plagen, droogte of zoute omstandigheden. Ook kunnen ze kiezen voor andere teelt- en veehouderijsystemen, efficiëntere irrigatiemethodes of regelbare, klimaatadaptieve drainage om wateroverlast beter op te vangen of om water vast te houden. Een andere mogelijkheid is om de bodemstructuur te verbeteren waardoor de bodem meer als een spons werkt. Boeren en tuinders kunnen ook besluiten om hun teeltplan aan te passen, bijvoorbeeld door twee of meer verschillende gewassen na of naast elkaar te verbouwen. Dat heet ook wel wissel- of mengteelt. Verder kunnen ze de tijdstippen van zaaien en oogsten aanpassen.

Meer weten over maatregelen in de land- of tuinbouw?

Wil je meer weten over maatregelen om de landbouw klimaatbestendiger te maken? Dan kunnen de volgende documenten interessant zijn om te lezen:

• In het rapport ‘De klimaatbestendigheid van rassen en gewassen in de open teelten’ (mei 2022) hebben onderzoekers vanuit verschillende invalshoeken verkend of en hoe andere rassen, gewassen of teeltmaatregelen de landbouw in de toekomst weerbaarder kunnen maken tegen klimaatverandering. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat bepaalde maatregelen in de aardappelteelt nuttig kunnen zijn om water beter vast te houden op het perceel. Een voorbeeld is drempels aanleggen tussen de aardappelruggen.
• De Factsheets over maatregelen klimaatadaptatie bij open teelten en de Factsheet rapport adaptatiemaatregelen (pdf, 23 MB) laten zien welke maatregelen je waar kunt nemen, hoe effectief elke maatregel is en hoeveel kennis er nodig is om de maatregel te nemen. Ook staan er positieve en negatieve neveneffecten bij en wordt er een schatting gegeven van de kosten.
• In de BOOT-lijst maatregelen agrarisch waterbeheer (pdf, 139 kB) staan 85 bovenwettelijke landbouwkundige maatregelen om de waterkwaliteit, waterkwantiteit en bodemkwaliteit te verbeteren.
• Op de pagina Klimaatadaptatie in de open teelten op het platform Groen Kennisnet vind je meer informatie over de trends, risico’s, maatregelen, perspectieven en onderzoek.
• Partijen in de Publiek Private Samenwerking (PPS) Klimaatadaptatie Open Teelten hebben voor akkerbouwers een overzichtelijke brochure gemaakt met praktische informatie.