Kennisdossier biedt inzicht in kansen van cultuurhistorie voor klimaatadaptatie

Erfgoed biedt inzicht in slim gebruik van water- en bodemsysteem

Sinds de jaren zestig lossen we ruimtelijke opgaven vaak op met technische en fysieke maatregelen, zonder daarbij veel rekening te houden met het onderliggende natuurlijke systeem van water en bodem. Klimaatverandering dwingt ons dat te veranderen. Om Nederland op langere termijn te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering, moeten we veel meer rekening houden met het water- en bodemsysteem. Cultureel erfgoed kan ons hierbij helpen. Vroegere generaties maakten bij hun ruimtelijke inrichting namelijk veel meer dan wij gebruik van het landschap en het natuurlijk systeem. Kennis over hoe zij dat deden, kan ons helpen bij klimaatadaptatie. Het kan ons inzicht bieden in slimme oplossingen die gebruikmaken van het water- en bodemsysteem.

Kaarten, handreikingen, artikelen en voorbeelden

Ga je aan de slag met een project klimaatadaptatie waarbij je cultureel erfgoed wilt inzetten? Dan vind je in het kennisdossier Cultureel Erfgoed een overzicht van hulpmiddelen die je daarbij kunt gebruiken. Het dossier wijst je de weg in de grote hoeveelheid kaarten die beschikbaar zijn, en presenteert ook een aantal handreikingen en wetenschappelijke artikelen. Verder beschrijft het kennisdossier een aantal mooie voorbeelden van hoe erfgoed is ingezet voor klimaatadaptatie, zoals de sprengenbeken rond Apeldoorn, de waterberging in polder Blokhoven en de historische dijk in Zoutkamp.

Concrete voorbeelden zijn belangrijk

Ellen Vreenegoor van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed merkt dat een concreet project vaak de ogen opent: 'In Zoutkamp verloor een zeedijk zijn functie toen daar in de jaren zestig een nieuwe dijk werd aangelegd. Deze nieuwe dijk liep dwars door het dorp en splitste het in tweeën. Nu de oude zeedijk opnieuw wordt ingezet, kan de modernere dijk tot vreugde van de bewoners weer worden weggehaald. Daarnaast blijkt de historische dijk ze ook nog ook nog beter te beschermen tegen hoogwater! Aan dit project werkten meerdere overheden mee. Sindsdien zien zij de meerwaarde van cultuurhistorische kennis en passen ze deze ook toe in andere projecten. Doel van dit kennisdossier is deze voorbeelden ook onder de aandacht van overheden te brengen die nog geen concrete voorbeelden kennen.'

Cultureel erfgoed als ‘missing link’

Ellen Vreenegoor is blij dat beleidsmakers en projectleiders steeds vaker de meerwaarde van cultuurhistorie zien: 'Als je ergens gaat bouwen of ontwikkelen, is het belangrijk dat eerst de basiskennis van een gebied op orde is. Hoe heeft een gebied zich door de tijd heen ontwikkeld? Cultuurhistorie kan als trigger werken om te begrijpen waarom het landschap of een stad er op een bepaalde manier uitziet. Zo kan het een belangrijke schakel vormen om te komen van een plan tot een onderbouwde uitvoering. Weet je bijvoorbeeld waar oude riviertakken liepen en hoe het watersysteem er vroeger uitzag? Dan kun je die kennis gebruiken om het plan beter af te stemmen op het water- en bodemsysteem, waarmee het plan vanzelf klimaatadaptiever wordt.'

'Cultuurhistorie kan als trigger werken om te begrijpen waarom het landschap of een stad er op een bepaalde manier uitziet. Zo kan het een belangrijke schakel vormen om te komen van een plan tot een onderbouwde uitvoering.'

Erfgoed leert ons anders kijken

Cultureel erfgoed kan ons ook leren om anders naar onze leefomgeving te kijken. Het kan ons helpen om onze mentaliteit te veranderen, vertelt Ellen: 'Sinds de vorige eeuw is er een groot geloof in de maakbaarheid van de wereld om ons heen, terwijl we nu overal om ons heen zien dat we de grenzen bereiken. Daarom is er een verandering nodig in hoe we naar onze leefomgeving kijken en ermee omgaan. Cultuurhistorie kan ons daarbij helpen. We kunnen er bijvoorbeeld van leren hoe we ons aan het water om ons heen kunnen aanpassen. De mens in de Nederlandse delta leefde immers eeuwenlang samen met het water.' De overstromingen van nu worden heviger onder invloed van de mens, door de uitstoot van broeikasgassen. Door klimaatverandering zullen extreme weersomstandigheden vaker voorkomen. Ellen: 'Vroeger accepteerden we dat natte voeten erbij hoorden, we pasten ons aan het water aan. Cultuurhistorie kan ons helpen om ons deze mentaliteit van aanpassen weer meer eigen te maken.'

'Cultuurhistorie kan ons leren hoe we ons aan het water om ons heen kunnen aanpassen.'

Erfgoed moet beschermd worden tegen klimaatdreigingen

Erfgoed biedt ons niet alleen kennis. Monumenten, zoals molens, kastelen, historische binnensteden en oude landschappen, vertellen ook verhalen over waar we vandaan komen. Deze verschillende waarden maken dat het belangrijk is om ons cultureel erfgoed te beschermen. De grootste klimaatdreigingen voor ons erfgoed zijn overstromingen en droogte. Om het daartegen te beschermen, is het belangrijk ook een adaptatiestrategie voor cultureel erfgoed te ontwikkelen. Dat begint bij het maken van beleid.

Tips om erfgoed mee te nemen in beleid

Maar hoe doe je dat: cultureel erfgoed integreren in beleid? Wat kun je vastleggen in beleid om ervoor te zorgen dat erfgoed beschermd wordt? En hoe kun je er via beleid voor zorgen dat cultuurhistorische kennis wordt ingezet voor klimaatadaptatie? Hiervoor kunnen gemeenten, waterschappen en provincies de instrumenten uit de Omgevingswet gebruiken. Denk aan de omgevingsvisie, het omgevingsplan en de waterschapsverordening. Het kennisdossier geeft hier meer informatie over. Ook kun je er lezen wie het nationaal beleid voor cultureel erfgoed uitvoert en welke wetten er op dat gebied zijn.