Doorgroeibare verharding wint steeds meer terrein

Wat is doorgroeibare verharding?

“Bij doorgroeibare verharding groeien er grassen of andere planten in open delen tussen de stenen door. Een andere naam is ook wel grasverharding. De verharding zelf kan van beton zijn, maar ook van kunststof. Doorgroeibare verharding is een waterdoorlatende verharding, waarbij regenwater in de bodem wegzakt. Naast doorgroeibare verharding zijn er nog drie andere soorten waterdoorlatende verharding:

1. Waterdoorlatende stenen: hierbij zakt regenwater weg door de stenen zelf. Buiten de stad is een bekend voorbeeld doorlatend asfalt op de snelwegen: dit heet ook wel ZOAB (Zeer Open Asfalt Beton).
2. Waterpasseerbare verharding: hierbij zakt het water weg tussen de stenen. De stenen zelf zijn niet doorlatend.
3. Halfverharding: dit bestaat uit onsamenhangend materiaal dat is verdicht, zoals grind- of schelpenpaden. Het water zakt tussen dit materiaal door de grond in.”

Waarin verschilt doorgroeibare verharding van de andere soorten?

“Een groot voordeel van doorgroeibare verharding is dat het multifunctioneel is. Het infiltreert niet alleen water, maar de beplanting werkt ook verkoelend en kan de biodiversiteit bevorderen. Daardoor kun je het breder inzetten dan de andere drie soorten. Bij doorgroeibare verharding is daarnaast minder materiaal nodig dan bij de andere soorten, waarmee het beter is voor het milieu. Je kunt ook makkelijk stenen hergebruiken. Ook is de maatregel populairder dan de andere, omdat de omgeving er zichtbaar groener door wordt. En groene buurten worden steeds populairder. Soms zijn bewoners zo enthousiast dat ze een stukje grond met doorgroeibare verharding adopteren of zelf met een initiatief komen. In het centrum van Amsterdam kwamen bewoners bijvoorbeeld zelf met het idee om doorgroeibare verharding aan te leggen.”

Hoe komt het dat doorgroeibare verharding zo populair aan het worden is?

“Daar zijn volgens mij twee redenen voor: klimaatadaptatie wordt minder vrijblijvend en er is meer vertrouwen. Eerst was er nog weinig bekend over doorgroeibare verharding. Maar inmiddels zijn er onderzoeksresultaten bekend op basis van diverse metingen. Ook is er pas geleden een brochure uitgekomen met aandachtspunten bij wadi's, raingardens en waterdoorlatende verharding. We moeten nu allemaal iets met klimaatadaptatie en biodiversiteit in bestaande wijken. Omdat er bovendien weinig ruimte is in het stedelijk gebied, is het daarbij het mooist als je de omgeving multifunctioneel kunt inrichten.”

En waarom is er nu meer vertrouwen in deze verharding?

“Zoals je op ClimateScan kunt zien, zijn er een aantal steden die al veel doorgroeibare verharding gebruiken in de openbare ruimte en in privaat gebied, zoals Almere, Rotterdam, Amsterdam, Groningen, Utrecht en Antwerpen. En in sommige kleinere gemeenten is het oppervlak procentueel zelfs veel hoger. Het begon met een aantal voorlopers die de koudwatervrees bij andere steden en dorpen hebben weggenomen. Maar ook midden- en kleinbedrijven hebben ervoor gezorgd dat het vertrouwen in doorgroeibare verharding is gegroeid. Veel bedrijven die deze verharding ontwikkelen, hebben meegedaan aan proeftuinen met innovaties en hun producten flink verbeterd. De stenen zijn bijvoorbeeld steeds vaker gemaakt van circulair materiaal en de vormen zijn creatiever en aantrekkelijker dan zo’n twintig jaar geleden. Verder krijgen gemeenten ook vaker enthousiaste reacties van bewoners. Dat komt onder meer doordat ze steeds vaker inzaaien met bloemen en kruiden in plaats van met gras. Dat maakt het mooier. Dat zal er allemaal aan bijdragen dat er tegenwoordig ook hele woonwijken mee worden ingericht. En dat vind ik waanzinnig om te zien. Het is echt iets nieuws.”

Welk groen kun je gebruiken bij doorgroeibare verharding?

“Bij doorgroeibare verharding groeit er vaak gras doorheen, maar soms ook andere planten, zoals klaver of sedum. Dat kan heel mooi bloeien. Bovendien infiltreert regenwater vaak beter als de beplanting uit meer bestaat dan alleen gras, net als bij wadi's en raingardens. Dat komt vooral door een goede combinatie van bodem, ondergrond en vegetatie. Dat geeft niet alleen een goede doorworteling, maar ook een hoge infiltratiesnelheid."

"Uit ons onderzoek blijkt dan ook dat doorgroeibare verharding vaak net zo goed of zelfs beter infiltreert dan de andere soorten waterdoorlatende verharding. De goede doorworteling zorgt ook voor meer bio-activiteit: er komt meer leven onder de grond, zoals regenwormen en insecten. Dat zie je ook terug bij doorgroeibare verharding: op sommige plekken komen er zelfs mollen doorheen. Hoewel dat meestal niet wenselijk is, laat het wel zien dat het bodemleven hier goed is. Dat zie je echt niet bij waterdoorlatende verharding met diverse lagen granulaat en geotextielen. Met doorgroeibare verharding kun je dus de ondergrondse natuur terugbrengen in de stad: urban nature-based solutions. Dit bleek ook uit een verkennend onderzoek met de universiteit van Leiden naar 46 parkeerplaatsen met doorgroeibare verharding. Hierover verscheen een artikel in het tijdschrift Straatgras (pdf, 11 MB). Op deze parkeerplaatsen bleken wel 117 verschillende plantensoorten te groeien. Doorgroeibare verharding kan de biodiversiteit dus zeker helpen vergroten. We gaan hier in de toekomst meer onderzoek naar doen, ook in relatie met de infiltratiecapaciteit en het verkoelend effect in steden.”

Waar kun je doorgroeibare verharding aanleggen?

“Vroeger werd doorgroeibare verharding vooral buiten de stadsranden aangelegd. Een bekend voorbeeld zijn parkeerplaatsen bij een recreatievijver, waar je je auto neerzet om te zwemmen. Dat waren veilige plekken om het uit te proberen. Maar doorgroeibare verhardingen worden steeds vaker ook in centra van steden toegepast. Sommige hiervan liggen er al meer dan twintig jaar. Op de linkerfoto hieronder zie je een voorbeeld van doorgroeibare verharding in het centrum van Antwerpen, in de Tuinstraat. Ook bij de jaarbeurs in Utrecht liggen hectares aan doorgroeibare verharding in het centrum. Je ziet het ook veel in nieuwe woonwijken. En in Leiden hebben ze het aangelegd in bestaand stedelijk gebied, onder fietsenrekken, zie de rechterfoto hieronder. Ze laten de begroeiing daar aan de natuur over zonder in te zaaien. Daar hebben we ook gemeten hoe snel het water infiltreert. Net als bij steekproeven met doorgroeibare verharding in andere grote steden bleek dat regenwater hier goed infiltreert.”

“Op ClimateScan staan inmiddels zo’n vijfhonderd locaties met doorgroeibare verharding. En van vijftig daarvan hebben we ook al de infiltratiesnelheid gemeten. Net als de andere soorten waterdoorlatende verharding is doorgroeibare verharding vooral geschikt voor pleinen, voetgangers- en fietsstraten, parkeerplaatsen en opritten. Maar laatst ging ik met Thomas Klomp van Samen Klimaatbestendig adaptatiemaatregelen bekijken in Noord-Holland. Daar zagen we toen een nieuwe woonwijk waar doorgroeibare verharding niet alleen op elke parkeerplaats was aangelegd, maar ook op een rijweg.”

Dus doorgroeibare verharding kan ook op een rijweg?

“Steeds meer grote steden stappen nu over op een 30-kilometerzone. Doorgroeibare verharding kan dan prima. En je neemt dan meteen ook een verkeersremmende maatregel. Je kunt er namelijk niet hard op rijden. Verder is het ook relatief makkelijk om een nieuwe weg aan te leggen met doorgroeibare verharding. Daarom zie je het ook steeds meer in nieuwbouwwijken met een 30-kilometerzone.”

Bijzonder! Doorgroeibare verharding kun je dus ook inzetten als verkeersremmer?

“Zeker. Er is trouwens nog een adaptatiemaatregel die verkeersremmend werkt: de omgekeerde verkeersdrempel. Dat is een soort kuil in de straat. Regenwater stroomt hiernaartoe en de kuil zorgt er ook voor dat verkeer langzamer rijdt. Deze maatregel zie je ook steeds meer in het straatbeeld, maar bestaat al best lang. In Enschede ligt er eentje van 25 jaar oud, zie de rechterfoto hieronder.”

Wat zijn tot nu toe de ervaringen met doorgroeibare verharding?

“De ervaringen met doorgroeibare verharding zijn vooral positief. Doorgroeibare verhardingen laten over het algemeen net zo goed of zelfs beter water door dan andere verhardingen. En doorgroeibare verharding kan ook goedkoper zijn dan andere soorten omdat je minder materiaal hoeft te gebruiken. Ik denk dat doorgroeibare verharding echt terrein wint, omdat bewoners het meer waarderen dan een grijze straat. Zeker als er ook bloemrijke mengsels worden gebruikt.”

Zijn er ook negatieve ervaringen?

“Ja, die zijn er ook maar eigenlijk alleen als er niet goed is nagedacht over de aanleg, het beheer of het gebruik ervan. Op de foto’s hieronder zie je twee voorbeelden van doorgroeibare verharding die niet goed gebruikt is. Het komt niet vaak voor, maar het is goed om hier bedacht op te zijn. De belangrijkste les: zorg altijd voor een goed ontwerp en een goede opbouw, en denk van tevoren na over het doel en het gebruik. Anders loop je het risico dat de beplanting niet goed aangroeit of dat er regenwater blijft staan op de verharding. Vooral een combinatie van beide ziet er erg onaantrekkelijk uit.”

Heb je tips voor het onderhoud?

“Als doorgroeibare verharding er volgens bewoners onverzorgd uitziet door onkruid, kun je de beplanting bijmaaien. Maar dat is meestal niet zoveel werk, omdat het al wat ‘gemaaid’ wordt door de auto’s die eroverheen rijden. Opvallend is dat de zes gemeenten die meededen in ons onderzoek allemaal hun eigen visie hebben op hoe je doorgroeibare verharding moet onderhouden. Het was heel leuk dat gemeenten hun ervaringen met doorgroeibare verharding met elkaar uitwisselden. Eindhoven had bijvoorbeeld delen van het onderhoud overgelaten aan bewoners. Het onderhoudsbeleid verschilt trouwens ook vaak per wijk, misschien meer dan per gemeente. Er is dus niet één duidelijk beheerprogramma.”