Gezondheidseffecten van toenemende hitte en droogte

Hitte is één van de duidelijkste effecten van klimaatverandering die gevolgen heeft voor de gezondheid. Doordat het aantal tropische dagen en warme nachten toeneemt, krijgen mensen vaker last van hittestress. Verder hebben we meer warme dagen, waardoor mensen vaker naar buiten gaan en er meer uv-straling op hun huid komt. Omdat de winters zachter worden en het groeiseizoen langer duurt, krijgen mensen daarnaast vaker last van hooikoortsklachten en van plaagdieren zoals de eikenprocessierups. Verder gaan hete en droge periodes vaak samen met een slechte luchtkwaliteit door ozon. Ook wordt het risico op een slechtere waterkwaliteit groter. De stijgende temperatuur kent ook een paar positieve effecten. Door de mildere winters is er bijvoorbeeld minder sterfte door kou, en warm weer vermindert de klachten bij aandoeningen aan gewrichten of spieren, zoals artrose en reuma.

Wat zijn de risico’s van hittestress?

Als het meerdere dagen achter elkaar warm is, kun je last krijgen van hittestress. Je kunt je dan moeilijker concentreren, krijgt sneller hoofdpijn en wordt eerder moe of duizelig. Door warme nachten kunnen mensen vaak ook minder goed slapen, waardoor ze minder alert zijn, de arbeidsproductiviteit minder wordt en mensen zelfs agressief kunnen worden. Hittestress kan in milde en ernstige vorm voorkomen. Vooral kwetsbare mensen, zoals ouderen, kunnen erg ziek worden van hittestress. Zij kunnen er zelfs aan overlijden. Opvallend daarbij is dat er meer oudere vrouwen aan hittestress overlijden dan oudere mannen. Naast ouderen kunnen ook andere kwetsbare groepen erg ziek worden van hittestress, zoals chronisch zieken, mensen met overgewicht, kinderen en mensen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Uit internationaal onderzoek blijkt dat zeker één derde van de Nederlandse hittedoden al het gevolg is van klimaatverandering. In het kennisdossier Hitte kun je meer lezen over de symptomen van hittestress, wie er het meest kwetsbaar voor zijn en wat er bekend is over sterfte door hitte. Ook op de website van het RIVM kun je meer lezen over de risico’s van hitte op de gezondheid.

Wat moet je doen bij hittestress?

Bij milde hittestress kun je last krijgen van concentratieproblemen, vermoeidheid, hoofdpijn en duizeligheid. Ook kun je huidproblemen krijgen, zoals jeuk en uitslag met blaasjes. Hittestress kan ook leiden tot oververhitting, hitte-uitputting en zelfs tot een hitteberoerte. Oververhitting betekent vooral dat je genoeg water moet drinken en het rustig aan moet doen. Bij hitte-uitputting moet je rust nemen, drinken en je lichaam koelen. En als iemand een hitteberoerte heeft, moet je 112 bellen. Wil je weten hoe je de verschillende symptomen van hittestress herkent en wat je precies moet doen? Bekijk dan de flyer Hitte en Gezondheid van het RIVM.

Hoe kun je hittestress tegengaan?

Tijdens hittegolven gaat het nationaal hitteplan in werking. Zorginstellingen hebben een hitteprotocol. En steeds meer gemeenten werken aan een lokaal hitteplan, waarin ze samen met verschillende partijen afspreken hoe ze de gevolgen van hitte in de gemeente aanpakken. In het kennisdossier Hitte staat meer informatie over de verschillende maatregelen die gemeenten en organisaties kunnen nemen om hittestress tegen te gaan. Je kunt hittestress tegengaan door aanpassingen te doen in een gebied, aan en in woningen en in gedrag:

• Gebied: Als gemeente kun je buurten bijvoorbeeld hittebestendiger maken door ze zoveel mogelijk te vergroenen. Parken, bomen, schaduwplekken, fonteinen en waterspeelplaatsen dragen bij aan verkoeling.
• Woningen: Woningcorporaties en huiseigenaren kunnen hitte tegengaan met verschillende groene maatregelen, zoals groene daken en gevels. Maar ook door bijvoorbeeld te zorgen voor een goede ventilatie en zonwering.
• Gedrag: Vermijd inspanning op het heetst van de dag. En zorg er tijdens hete dagen voor dat kwetsbare mensen zoveel mogelijk in koele ruimtes blijven en voldoende water drinken. Pas ook het gebruik aan van bepaalde medicijnen, zoals plastabletten. Tegelijk is het raadzaam om rustig te wennen aan hogere temperaturen. Dan loop je minder gezondheidsrisico’s dan wanneer je bij warm weer steeds binnen zit met de airco aan.

Wat zijn de risico’s van uv-straling?

De afgelopen decennia is in Nederland de hoeveelheid zonkracht, ook wel uv-straling, toegenomen. Ook is het aantal warme dagen toegenomen, met als gevolg dat mensen vaker naar buiten gaan. Dat maakt het waarschijnlijk dat er meer zon op onze huid komt. De hoeveelheid zonkracht noemen we ook wel uv-straling. Een beetje uv-straling op de huid is goed, want door uv-straling maakt de huid de nodige vitamine D aan. Maar een risico van te veel uv-straling is dat de huid verbrandt en sneller veroudert. Op de lange termijn is dit één van de belangrijkste oorzaken van huidkanker. Een ander negatief effect is dat het hoornvlies van je ogen kan verbranden door uv-straling. Op de lange termijn kan dat leiden tot staar. Meer over de gezondheidseffecten van uv-straling vind je op de website van het RIVM.

Hoe bescherm je je huid en ogen?

Je kunt de huid tegen uv-straling beschermen door bedekkende kleding en een pet of hoed te dragen en je goed in te smeren met zonnebrandcrème. Je ogen kun je beschermen door een goede zonnebril te dragen. Het RIVM adviseert om op zonnige dagen tussen 12.00 en 15.00 uur zoveel mogelijk uit de zon te blijven. Hoe sterk de zonkracht is, kun je dagelijks checken op de website van het RIVM. Vanaf zonkracht 5 moet je jezelf extra beschermen. Warmte heeft geen invloed op zonkracht: op een koele zonnige dag kan de zonkracht net zo sterk of zelfs sterker zijn dan op een warme dag.

Wat zijn de risico’s van luchtvervuiling?

Tijdens zonnige en droge periodes kan smog ontstaan en kan ook de hoeveelheid fijnstof toenemen. Smog is luchtvervuiling die bestaat uit een verhoogde hoeveelheid ozon in de lucht. Vooral mensen met long- en hartaandoeningen kunnen flink last hebben van smog. Het kan je slijmvliezen en longen irriteren en zorgen voor hoest, droge keel en benauwdheid. Als je gevoelig bent voor smog, kun je het op smogdagen het beste rustig aan doen en je niet inspannen in de buitenlucht. Ook natuurbranden kunnen leiden tot luchtvervuiling en daarmee tot luchtwegklachten en -aandoeningen. Experts verwachten dat natuurbranden in Nederland gaan toenemen en dat ze ook heftiger van aard worden. Maar hier is nog veel onzekerheid over. Meer over de gezondheidseffecten van luchtvervuiling en de relatie met klimaatverandering lees je op de website van het RIVM. Met de app Mijn luchtkwaliteit kun je de luchtkwaliteit in je eigen omgeving in de gaten houden.

Wat zijn de risico’s voor de waterkwaliteit?

Als het lange tijd warm en droog is, vergroot dat het risico op een slechtere waterkwaliteit:

• Er kunnen dan makkelijker ziekteverwekkers groeien in oppervlaktewater. In fonteinen komt dan bijvoorbeeld vaker de legionellabacterie voor. En in natuurlijk zwemwater komt steeds vaker en ook vroeger in het seizoen blauwalg
• In stadswateren waar vroeger industrie was kunnen in bepaalde omstandigheden giftige stoffen uit de bodem vrijkomen. Dat risico is het grootst als het warm is en het water langere tijd stilstaat door aanhoudende droogte.

Zie voor meer informatie over de relatie tussen klimaatverandering en waterkwaliteit het kennisdossier Stedelijke waterkwaliteit.

Welke allergieën en infecties komen vaker voor?

Door de toenemende warmte worden de winters milder en wordt het bloeiseizoen langer. Dat heeft verschillende gevolgen:

• De afgelopen decennia is de eikenprocessierups door klimaatverandering vanuit het zuiden Nederland binnengekomen. Inmiddels is deze rups over heel het land verspreid. De eikenprocessierups veroorzaakt irritatie van de huid, ogen en luchtwegen. Meer over de overlast door eikenprocessierupsen vind je op het Kennisplatform Processierups.
• Door de warmere winters zijn teken eerder en langer actief. Bij een tekenbeet bestaat het risico op de ziekte van Lyme. Een teek kan deze ziekte bij zich dragen en op mensen overbrengen. Meer over het risico op tekenbeten vind je op de website van het RIVM. Veel ziekteverwekkers en overbrengers van ziektes zijn klimaatgevoelig. Ook de overdracht van en blootstelling aan ziektes wordt beïnvloed door klimaatfactoren, zoals temperatuur en luchtvochtigheid. Door klimaatverandering zullen daarom de risico’s op en de effecten van infectieziektes veranderen. Hoe ze zullen veranderen, is nog niet duidelijk.
• Doordat planten eerder en langer bloeien, kunnen mensen langer last krijgen van hooikoorts. Op de website van het Rode Kruis vind je 10 tips om hooikoortsklachten te verminderen. Ook de toename van CO₂ in de lucht zorgt voor meer pollen en dus meer hooikoorts. Daarnaast kunnen sommige allergene soorten meer gaan voorkomen, zoals ambrosia en olijfbomen. Ook kunnen de klachten intenser worden als het plotseling extreem warm wordt en het daarna gaat onweren: het aantal pollen neemt dan door de warmte snel toe en door het onweer komen de zetmeelkorrels van de pollen los. Dat kan thunderstorm-astma veroorzaken. Dat zijn hevige astma-aanvallen, die worden veroorzaakt doordat de zetmeelkorrels van pollen diep in de longen kunnen doordringen. Het is nog onduidelijk of dit in Nederland voorkomt.
• Door hogere temperaturen in combinatie met een hoge luchtvochtigheid kunnen schimmels en huismijt zich beter ontwikkelen. Vocht en schimmels kunnen astma verergeren. Je kunt de ontwikkeling van schimmels tegengaan door je huis goed te ventileren. Goed ventileren helpt niet alleen tegen schimmels en huismijt, maar ook tegen hitte. De verduurzaming van woningen om ze CO₂-neutraal te maken, biedt een mooie kans om woningen meteen goed te ventileren.
• Als gemeente kun je rekening houden met hooikoortspatiënten door bij het aanplanten van bomen het Bomenkompas te gebruiken. Deze tool helpt je om zo weinig mogelijk bomen te planten die allergeen pollen in de lucht produceren.