Hitte

Klimaatverandering leidt in Nederland tot meer (periodes van aaneengesloten) zomerse en tropische dagen en nachten. Of zelfs tot periodes van ongekende hitte zoals in 2019 gebeurde, met diverse negatieve effecten als gevolg. Het Planbureau voor de Leefomgeving stelt dat hitte een van de gevaarlijkste klimaatrisico’s is. Het is ook het meest urgente klimaatrisico. Achtergrondinformatie over hitte en de negatieve effecten daarvan vind je in het kennisdossier Hitte.

Gebied, gebouw, gezondheid

Om beter voorbereid te zijn op een periode van hitte, hebben we in Nederland al verschillende plannen, zoals het Nationaal Hitteplan, hitteprotocollen of lokale hitteplannen. Deze plannen hebben als doel om de gezondheid van inwoners te beschermen, door bewustwording te creëren en maatregelen te nemen die gericht zijn op gedrag. Het Nationaal Hitteplan treedt in werking bij hittegolven. Zorginstellingen hebben een eigen hitteprotocol, en een kwart van de gemeenten heeft of werkt aan een lokaal hitteplan. Sinds 2023 hebben gemeenten de mogelijkheid om met behulp van de Menukaart Hitte een integraal actieplan hitte te ontwikkelen. Daarin spreken ze samen met verschillende partijen af hoe ze de gevolgen van hitte in de gemeente op integrale wijze aanpakken.

Om volledig ‘hitteproof’ te zijn, is een integrale hitteaanpak nodig. Daarin worden maatregelen en aanpassingen overwogen in de omgeving (gebied), in en rondom gebouwen (gebouw) en op het gebied van gedrag en gezondheid (gezondheid).

• Gebied: Gemeenten kunnen buurten hittebestendiger maken door ze zoveel mogelijk te vergroenen. Parken, bomen, schaduwplekken, fonteinen en waterspeelplaatsen dragen bij aan verkoeling.
• Gebouw: Woningcorporaties en huiseigenaren kunnen hitte in de woning beperken door zonwering te gebruiken. Dat gaat zoninstraling het beste tegen. Ook kunnen ze het gebouw koelen door middel van ‘doorluchten’ als het buiten koeler is dan binnen. Als aanvulling daarop dragen groene maatregelen, zoals groene daken en gevels, ook bij aan een koelere binnentemperatuur. Diezelfde maatregelen dragen overigens nog meer bij aan de verkoeling van het ‘gebied’.
• Gezondheid: Het is belangrijk dat (kwetsbare) inwoners zich er tijdens warme dagen bewust van zijn dat ze hun gedrag aanpassen aan de hitte. Dat betekent dat ze inspanning op het heetst van de dag vermijden, genoeg drinken, de woning op goede momenten doorluchten en rekening houden met kledingkeuze. Ook zouden ze zoveel mogelijk de koelte moeten opzoeken: de koelste plek in huis, een groene koele plek buiten of een koele ruimte in een ander koel gebouw, zoals een bibliotheek met airconditioning.

De Menukaart Hitte gaat verder op deze integrale hitteaanpak in, en kan helpen om inzichtelijk te maken welke stappen gemeenten kunnen nemen.

Gebruik basisinformatie

Het advies is om in de DPRA-stresstesten alvast voldoende informatie te verzamelen om in de dialoog- en uitvoeringsfase tot een integrale hitteaanpak te komen. Kijk daarbij ook verder dan de klassieke ruimtelijke adaptatiethema’s. De eerder genoemde Menukaart Hitte of de Mindmap Hitte,  helpen om de gevolgen van hitte of exceptionele hitte in het bebouwde gebied in beeld te brengen en om een overzicht te krijgen van de mogelijke gevolgen ervan. Het advies is om in de stresstesten hitte in ieder geval aandacht te besteden aan deze onderwerpen:

Gebied

1. Gevoelstemperatuur
2. Afstand tot koelte
3. Schaduw op wandel- en fietspaden

Gebouw (zie onderdeel ‘Bepalen van gevolgen’)

1. Schaduw op gebouw

Gezondheid (zie onderdeel ‘Bepalen van gevolgen’)

1. Gezondheidsmonitor
2. Sociale kwetsbaarheid hitte

Naast deze basisinformatie is het goed om inzicht te hebben in hoe heet het kan worden in de nabije toekomst. Die informatie kun je onder andere vinden op de volgende plaatsen:

• Klimaatscenario's: toont het aantal tropische dagen, tropische nachten, zomerse dagen en extreem warme dagen voor het huidige klimaat en voor klimaatscenario's in 2050 en 2100.
• Hittegolf kaart: toont de hittegolf van juli 2019  in een hetere toekomst en geeft daarmee inzicht in ongekende hitte. Het verhaal Ongekend heet illustreert wat voor gevolgen een ongekende hitte kan hebben.
• Nachthitte: vertelt waarom nachthitte steeds meer een probleem wordt en welke kaarten je in deze Klimaateffectatlas vindt over nachthitte.
• Informatie over het hitte-eilandeffect waardoor vooral de nachttemperatuur in steden hoger kan liggen.

Hieronder vind je de methode die we adviseren voor een stresstest voor deze onderwerpen. Deze methode staat ook beschreven in het onderdeel ‘Bepalen van gevolgen’.

Creëer informatie op maat

De kaarten in de Klimaateffectatlas zijn landelijk en bieden vaak een goed eerste beeld van de lokale situatie. Je kunt ze daarom ook gebruiken tijdens de risicodialoog. Het is wel mogelijk dat deze kaarten niet altijd gedetailleerd genoeg zijn voor specifieke vragen of dat de resultaten niet overeenkomen met ervaringen binnen de gemeente. Hoe toegankelijk wandel- en fietspaden zijn voor hittegevoelige mensen, die vaak een beperking hebben, heeft grote gevolgen voor het gebruik ervan. Denk aan scheve of losse stoeptegels. Deze informatie is niet generiek beschikbaar. Wil je bijvoorbeeld weten welk effect een maatregel heeft op de gevoelstemperatuur? Bijvoorbeeld het planten van bomen in een laan? Of voldoet de Afstand tot koeltekaart niet aan de richtlijnen van een koele plek zoals jullie gedefinieerd hebben binnen je gemeente? Dan kun je naast de landelijke kaarten een gedetailleerde kaart laten maken voor dat specifieke gebied.

Hittekaart Gevoelstemperatuur

Voor de stresstesten is er een gestandaardiseerde methode (pdf, 15 MB) (versie 19-02-2020) waarmee je een gevoelstemperatuurkaart kunt maken. De gevoelstemperatuurkaart in de Klimaateffectatlas is ontwikkeld op basis van deze methode. Het verschil met de standaard methode is dat de kaart in de Klimaateffectatlas overal in Nederland uitgaat van een windstille dag. In het kaartverhaal vind je de technische toelichting bij de kaart.

Wil je liever een gevoelstemperatuurkaart met een eigen gekozen maatgevende zomerse dag? Of met actuele data die bepalen of er schaduw op een plek zal zijn van bomen en/of gebouwen? Dan kun je het beste zelf een gedetailleerde gevoelstemperatuurkaart maken.

Informatie op maat met Mindmap Hitte

In het onderdeel 'Bepalen van gevolgen' staat het advies om de gevolgen van hitte voor de gezondheid (gezondheidsmonitor en kwetsbaarheid bij ouderen) en voor gebouwen (schaduw op gebouwen) in beeld te brengen. Het advies is om met behulp van de Mindmap Hitte en lokale kennis en ervaring te onderzoeken welke effecten en gevolgen van hitte je inzichtelijk wilt maken via een verdiepende stresstest. Denk hierbij niet alleen aan de effecten van hitte in de bebouwde omgeving, maar ook aan de effecten van hitte in het landelijk gebied.

De Mindmap Hitte is een interactieve tool die inzicht biedt in de verschillende gevolgen van extreme hitte in het bebouwde gebied. De mindmap legt het hitteprobleem niet alleen uit maar geeft ook een lijst met informatie en kaarten voor meer inzicht in het probleem. Ook reikt de mindmap mogelijke maatregelen en acties aan om het probleem te voorkomen of te verminderen. De gevolgen van hitte zijn onderverdeeld in de domeinen buitenruimte, water, leefbaarheid, netwerken en gezondheid. Op de pagina van de Mindmap Hitte vind je ook een mindmap voor exceptionele hitte. Deze mindmap laat zien wat er allemaal kan gebeuren als het een paar dagen achter elkaar 40 graden of heter is. Zo'n situatie noemen we ook wel Code Rood voor hitte. Deze mindmap toont welke problemen en kettingreacties exceptionele hitte in de stad kan veroorzaken.