Workshops in Brabant maken ‘water en bodem sturend’ concreet

Klimaatrobuuste Brabantse landschappen

Sinds twee jaar moeten provincies, waterschappen, gemeenten en bouwbedrijven het belang van water en bodem voorop stellen bij onder andere bouwprojecten van woonwijken en bedrijventerreinen. Maar hoe pak je dat in de praktijk aan? Waterschap Aa en Maas organiseert samen met de provincie Noord-Brabant en met subsidie van LIFE-IP Klimaatadaptatie workshops voor gemeenten om concrete oplossingen te vinden voor het klimaatrobuust maken van Brabantse landschappen. Er is ook een presentatie en handleiding beschikbaar voor gemeenten om zelf workshops te geven.

Voorbij de waan van de dag

“Met het principe ‘water en bodem sturend’ kijk je veertig jaar vooruit. Je gaat dus voorbij aan de waan van de dag,” legt Dingarten uit. “Je weet dat het klimaat verandert. Maar de spoorrail of de weg met talud die we nu bouwen, moet wel vijftig tot honderd jaar meegaan. We gebruiken daarom de klimaatscenario’s en onze kennis van de bodem en het watersysteem om de juiste, toekomstbestendige keuzes te maken.” Een van de uitgangspunten van ‘water en bodem sturend’ is: je mag niet afwentelen. “Dat betekent dat wat je nu bouwt, in de toekomst geen problemen mag veroorzaken in een ander gebied of voor generaties na ons. Daarin kunnen wij met onze kennis over het watersysteem en onze kaarten in een vroeg stadium goed meedenken.”

Workshops op maat voor gemeenten

Dingarten en Van Bost zijn beide beleidsadviseurs water en ruimte. “Waterexperts bij gemeenten snappen precies wat we bedoelen met ‘water en bodem sturend’”, vertelt Van Bost. “Maar hun collega’s van andere afdelingen weten vaak te weinig over dit onderwerp. Wat deze experts van de gemeente nodig hebben, zijn concrete instrumenten zoals kaarten en meetmodellen en kennis van de ondergrond. Daarmee kunnen hun collega-ambtenaren het water- en bodemsysteem meenemen in hun eigen projecten.” In een workshop op maat geven waterschap en provincie uitleg over het water- en bodemsysteem. Ook knelpunten in bestaande projecten komen aan bod en vragen over het watersysteem zelf, zoals droogte, waterveiligheid en het verbeteren van waterkwaliteit.

Gesprekken, kaarten en een handleiding helpen gemeenten op weg

Dingarten: “Het kan de wens van een gemeente zijn om regenpijpen van woningen af te koppelen van het riool. Wat zijn dan de beste plekken om het water te infiltreren en hoe zorg je ervoor dat deze ruimte er komt? Dat kan gaan om ruimte voor wadi’s, een ander type verharding of plekken die je vrijhoudt voor waterberging. Je kunt die elementen combineren met bijvoorbeeld een park. Door de ondergrond in kaart te brengen, komen de logische plekken vaak als vanzelf naar boven.”

Tijdens de gesprekken over verschillende thema’s, maken de deelnemers gebruik van hulpmiddelen als de klimaatonderlegger, de watersignaleringskaart, de klimaateffectatlas, hoogtekaarten en de Landelijke Maatlat Klimaatadaptief Bouwen. De Handleiding Workshops Klimaatrobuuste Landschappen is voor alle gemeenteambtenaren beschikbaar om het gesprek over water en bodem te voeren.

“Soms kan een workshop leiden tot radicale keuzes”

“Het is nog best een uitdaging om met elkaar te bepalen: wat is ‘water en bodem sturend’? Waterveiligheid is bijvoorbeeld iets anders dan wateroverlast,” zegt Dingarten. “Bij een nieuwbouwproject stel je vooraf al een vraag als: ‘willen we überhaupt op deze locatie gaan bouwen, is dat wel te verantwoorden?’. Het kan zijn dat een gemeente daarna concludeert: dit is niet de plaats waar deze woonwijk moet komen, omdat er een kans is op overstroming, omdat je het water niet kwijt kan, of omdat je te veel extra kosten moet maken. Dat staat dan niet in verhouding. Als waterschap beslissen we niet over de ruimtelijke ordening. Daarom gaan we in een vroeg stadium in gesprek. Soms kan dat tot radicale keuzes leiden.”

Het succes van de workshops Klimaatrobuuste beeklandschappen

Waar gemeenten voorheen rapporten maakten over een thema en daarover discussieerden binnen hun eigen afdeling, bieden de workshops een kans voor een breder perspectief. Andere gemeenteambtenaren van afdelingen als verkeer, sociaal, ruimtelijke ordening en groenbeheer doen namelijk ook mee. Van Bost ziet veel gemeenten terugkomen: “Er zijn gemeenten die eerst een workshop volgen waarin ze in hoofdlijnen leren over ‘water en bodem sturend’ en het water- en bodemsysteem. Daarna is er soms behoefte aan een verdiepingsworkshop om in te zoomen op knelpunten of concrete projecten. Dat laat zien dat gemeenten positief zijn over de workshops en de meerwaarde ervan inzien.”

Hoe ziet een klimaatrobuust landschap er in de toekomst uit?

Hoe zien de waterexperts het Brabantse landschap over vijftig jaar? “De stad is een spons,” zegt Dingarten meteen. “We houden al het water vast waar het valt. Dus: minder tegels en meer groen zodat het water de bodem in kan zakken en niet via het riool wegstroomt. Groene tuinen en groene daken vangen regenwater op, maar bieden ook verkoeling en biodiversiteit. Waterpleinen en groene schoolpleinen fungeren bij heftige, korte buien als wateropslag. Op alle andere momenten zit je daar met je kinderen en geven scholen buiten les in de schaduw.”

Ook het buitengebied verandert, zegt Van Bost: “Om snelle afwatering af te remmen en droogte te beperken, zijn beken ondieper en hebben zij hun natuurlijke, meanderende vorm terug. Met natuurlijke bouwstenen zoals hout in de beek is er meer stromingsdynamiek, wat goed is voor de ecologie en waterkwaliteit.

De reeks workshops Klimaatrobuuste Landschappen is een gezamenlijk project van Waterschap Aa en Maas en de provincie Noord-Brabant, met financiering van LIFE-IP Klimaatadaptatie. Meer informatie over de workshops krijg je bij Susan Dingarten via sdingarten@aaenmaas.nl.