Vraag en antwoord index

Wat zijn de grootste klimaatdreigingen?

De twee grootste klimaatdreigingen voor cultureel erfgoed zijn overstromingen en droogte. Van de dreiging van overstromingen zijn we ons al eeuwen bewust en daarop zijn we relatief goed voorbereid. Dat ligt anders voor de dreiging van droogte, waar we nog niet zo lang mee te maken hebben. Droogte vormt voor Nederland een relatief nieuwe bedreiging. Hieronder lees je per bedreiging welke schade deze kan veroorzaken bij cultureel erfgoed.

Wat zijn de dreigingen van droogte?

De grootste dreiging van droogte is dat het schade kan veroorzaken aan funderingen. Als de grondwaterstand te veel daalt, kan dit schade veroorzaken aan paalfunderingen en aan funderingen op staal. Het gevolg is dat gebouwen en infrastructuur kunnen scheefzakken en er scheuren ontstaan. Droogte kan ook veel natuurlijke kenmerken van een historisch landschap aantasten. Dijken kunnen bijvoorbeeld ook beschadigd raken. In onderstaande publicaties kun je meer lezen over hoe droogte cultureel erfgoed bedreigt.

Wat zijn de dreigingen van overstromingen en wateroverlast?

Als gevolg van een overstroming of van extreme neerslag kan cultureel erfgoed beschadigd raken. Waterschade kan objecten zelfs helemaal vernietigen. In Nederland zijn we goed voorbereid op mogelijke overstromingen of wateroverlast door extreme neerslag. Toch kunnen we deze bedreigingen niet helemaal voorkomen. Bovendien wordt de kans erop groter door klimaatverandering.

  • Wil je weten wat je tijdens een overstroming of extreme neerslag het beste kunt doen om cultureel erfgoed te beschermen? Volg dan de stappen van het Waterschadewiel van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE).
  • Hoosbuien veroorzaken niet alleen wateroverlast. Ze kunnen cultureel erfgoed nog op een andere manier bedreigen: door erosie te veroorzaken. Daardoor spoelen hele lagen grond weg, waardoor archeologisch materiaal wegrot en verdwijnt. Zie de alinea ‘Hoosbuien’ op de pagina ‘Droogte bedreigt archeologie’ van Nemo Kennislink.

Waarom is het belangrijk om erfgoed te beschermen?

Cultureel erfgoed is van grote waarde. Wat maakt het zo waardevol? Waarom is het belangrijk om te beschermen? Cultureel erfgoed heeft verschillende waarden die maken dat het belangrijk is om het te beschermen. Hieronder lichten we deze waarden toe. Meer hierover lees je ook in de beleidsbrief ‘Erfgoed telt’ van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Historische en esthetische waarde

Overal in Nederland zijn molens, kastelen, historische binnensteden, archeologische vindplaatsen, woonwijken en landschappen die de geschiedenis actueel houden. Dit cultureel erfgoed heeft in de eerste plaats een waarde in zichzelf: het zijn de dragers van het verleden die we koesteren om hun eigen betekenis en schoonheid. Alleen al om die reden geven we ze graag door aan toekomstige generaties.

Culturele en verbindende waarde

Cultureel erfgoed vertelt verhalen over waar we vandaan komen, wie wij zijn en hoe we ons ontwikkelen. Bij grote veranderingen in onze leefomgeving biedt erfgoed herkenning en geeft het houvast en identiteit. Cultureel erfgoed kan een belangrijke drager van herinneringen zijn. Daarmee werkt erfgoed verbindend: het heeft betekenis voor de samenleving van nu en is er voor iedereen. Dit geldt ook voor immaterieel erfgoed zoals verhalen, oude gebruiken en ambachten. Ook religieus erfgoed en erfgoed van verschillende bevolkingsgroepen met hun eigen geschiedenis zijn belangrijk om te bewaren. Denk bijvoorbeeld aan Joods erfgoed en de verschillende kerkgebouwen die steeds vaker een andere functie krijgen.

Erfgoed biedt kennis

Een heel belangrijke waarde van cultureel erfgoed is dat het ons kennis biedt. We kunnen ervan leren. Het kan ons helpen bij de ruimtelijke opgaven van nu, zoals klimaatadaptatie, de energietransitie en de bouw van nieuwe woningen in steden en krimpgebieden. Meer over de waarde die kennis van erfgoed biedt voor klimaatadaptatie lees je op de pagina ‘Kansen die erfgoed biedt voor klimaatadaptatie’ en in het interview ‘Als je erfgoed verliest, is het voor altijd weg’.

Hoe kun je erfgoed tegen klimaatdreigingen beschermen?

Om cultureel erfgoed te beschermen tegen klimaatdreigingen, is het belangrijk om een adaptatiestrategie voor cultureel erfgoed te ontwikkelen. Sandra Fatorić, die zich gespecialiseerd heeft in de risico’s van klimaatverandering voor cultureel erfgoed, pleit voor een nationaal adaptiebeleid. Daarvoor moet je wel eerst weten wat precies de dreigingen en mogelijke impacts voor de verschillende monumenten en andere vormen van cultureel erfgoed zijn. Hieronder lees je hoe je de dreigingen en mogelijke impacts in beeld kunt brengen.

Hoe breng je de dreigingen in beeld?

Eén van de handigste hulpmiddelen die je kunt gebruiken om klimaatdreigingen en mogelijke impacts hiervan in beeld te brengen, is de Klimaateffectatlas. Je kunt de kaarten uit de atlas gebruiken om per gebied een beeld te krijgen van de fysieke gevolgen van klimaatverandering en de impact ervan op mens en leefomgeving. Zo heeft de provincie Noord-Holland met behulp van data uit de Klimaateffectatlas een quickscan uitgevoerd: deze geeft een eerste overzicht van de risico’s van klimaatverandering op het erfgoed in Noord-Holland.

Welke kaarten vind je in de Klimaateffectatlas?

Je kunt onder andere de volgende kaarten uit de Klimaateffectatlas gebruiken om de klimaatdreigingen voor cultureel erfgoed in beeld te brengen:

  • Waterdiepte bij kortdurende hevige neerslag: Deze kaart geeft op landelijke schaal een eerste beeld van de gevolgen van hevige neerslag.
  • Grondwateroverlast: Deze kaart laat per gemeente zien waar de kans op grondwateroverlast door klimaatverandering de komende decennia groter wordt.
  • Risicokaarten funderingen: Deze kaarten laten per buurt zien hoe kwetsbaar de gebouwen kunnen zijn voor funderingsschade als gevolg van droogte.
  • Natuurbrand: De natuurbrandgevoeligheidskaart geeft een beeld van de locaties in Nederland die nu en in 2050 gevoelig zijn voor het ontstaan van een brand. Daarnaast vind je hier ook een kaart die laat zien of er in de hooggevoelige gebieden ook verblijfsobjecten liggen.
  • Hittekaart gevoelstemperatuur:
  • Plaatsgebonden overstromingskans: Deze kaart laat voor elk gebied zien hoe groot de kans is dat daar een bepaalde overstromingsdiepte voorkomt. Dit geeft eerste aanknopingspunten voor de haalbaarheid en betaalbaarheid van maatregelen.

Let op! De meeste kaarten uit de Klimaateffectatlas zijn gebaseerd op landelijke gegevens. Om de kwetsbaarheid van cultureel erfgoed te kunnen beoordelen, moet je ook altijd nog nader onderzoek doen op de locatie zelf.

Naast kaarten om de klimaatdreigingen voor cultureel erfgoed in beeld te brengen, bevat de Klimaateffectatlas ook kaarten die je kunt gebruiken om cultureel erfgoed in te zetten voor klimaatadaptatie. Zie daarvoor de pagina ‘Hulp bij het gebruik van cultuurhistorische kennis’.

Kaart overstroming en cultureel erfgoed

Een ander hulpmiddel is de Kaart overstroming en cultureel erfgoed van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Hierop kun je zien of een rijksmonument, museum, archiefinstelling of werelderfgoed in een overstroombaar gebied ligt. Op de kaart zijn erfgoedlocaties gecombineerd met de overstromingskaarten van Rijkswaterstaat. Deze gegevens kunnen je helpen om te besluiten of het nodig is om maatregelen te nemen. Je kunt de erfgoedlocaties daarnaast ook combineren met de volgende kaartlagen: gebouwen met droge verdiepingen, droge verdiepingen per buurt, overstromingskans per dijkvak (2019), waarschuwingstijd, geschatte aankomsttijden overstroming en overstromingsduur.

Delen