Infrastructuur

Onze wegen, spoorwegen, vaarwegen, luchthavens, zeehavens en buisleidingen worden dagelijks intensief gebruikt en zijn onmisbaar voor onze welvaart en economie. Klimaatverandering vormt een bedreiging voor het gebruik en de veiligheid van deze vormen van infrastructuur, die deel uitmaken van de vitale en kwetsbare functies in ons land. Een brug kan bijvoorbeeld uitzetten door hitte en daardoor vast komen te zitten. Of een weg kan door plasvorming bij extreme regenval geblokkeerd raken. Om het gebruik en de veiligheid van onze infrastructuur in de toekomst te garanderen, is het belangrijk om in beleid en uitvoering rekening te houden met dit soort effecten van klimaatverandering.

In het Nationaal Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie (NUP KA) vind je informatie over klimaatbestendige infrastructuur. In het hoofdstuk Wonen en Werken vind je informatie over een sterke, weerbare infrastructuur en vaarwegen die bestand zijn tegen hitte, en hoge en lage waterstanden.

Wat vind je op deze pagina?

Het NAS-bollenschema ‘Infrastructuur’ geeft een visueel overzicht van de gevolgen van klimaatverandering voor de infrastructuur van transport. Hieronder leggen we uit wat je met dit bollenschema kunt. Daarna gaan we in op het belang van een integrale aanpak voor infrastructuur. Ook vertellen we hoe je de infrastructuur kunt aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering en van welke factoren de keuze voor maatregelen afhangt. Verder vind je onderaan deze sectorpagina tegels die linken naar de verschillende typen infrastructuur. Zo kun je per type lezen welke impact klimaatverandering erop heeft. Ook lees je per type wat er nodig is om het aan te passen aan klimaatverandering en hoe dat nu al wordt gedaan.

Wat kun je met het bollenschema?

Op deze pagina vind je het NAS-bollenschema voor infrastructuur. Dit bollenschema geeft een duidelijk overzicht van de effecten en gevolgen van klimaatverandering voor de sector. Er is een interactief en een statisch bollenschema, en een document met een toelichting van de gevolgen:

• Statisch bollenschema: Deze versie geeft een overzicht voor je sector van de effecten en gevolgen van klimaatverandering. Deze versie kun je printen. Er is een statisch bollenschema uit 2016 (pdf, 151 kB) en een geüpdatete versie uit 2020 (pdf, 154 kB).
• Interactief bollenschema: Deze versie is geschikt om te verkennen wat de kansen en risico’s van klimaatverandering zijn voor de sector. Je kunt in- en uitzoomen met het vergrootglas onder het schema, en je kunt klikken op een gevolgbol voor toelichting. Daarin staat wat het gevolg inhoudt, wat de relatie is met andere sectoren en welke maatregelen het gevolg kunnen beperken. De toelichtingen kun je ook weer wegklikken.
• Toelichting gevolgen (docx, 652 kB): In dit word-document vind je alle toelichtingen die ook in het interactieve bollenschema staan. Dit document is bijvoorbeeld handig als je bepaalde toelichtingen wilt gebruiken.

Hoe kun je infrastructuur aanpassen aan klimaatverandering?

De infrastructuursector houdt nu impliciet en soms al expliciet rekening met extreem weer, vooral in de ontwerpfase van projecten. Omdat extreem weer door klimaatverandering toeneemt, zijn er ook andere of extra acties nodig om de prestaties van de infrastructuur in de toekomst te kunnen garanderen. Dat kan op verschillende niveaus:

• Je kunt een klimaatbestendig ontwerp maken voor nieuwe infrastructuur of voor de vervanging of renovatie van bestaande infrastructuur. Je kunt bijvoorbeeld bermen en taluds hittebestendig maken door die anders te ontwerpen en het maaibeheer aan te passen. Of je kunt het ontwerp van objecten en kunstwerken aanpassen aan de veranderende weersextremen door klimaatverandering.
• Infrastructuur kan alleen goed blijven functioneren als je deze goed beheert en onderhoudt. Het is daarbij vaak mogelijk en wenselijk om adaptatiemaatregelen te nemen. Om extreme regenbuien te kunnen opvangen, helpt het bijvoorbeeld om de kolken vaker leeg te maken.
• Klimaatadaptatie kan daarnaast worden meegenomen in wettelijke normen of richtlijnen. Door klimaatverandering krijgen we bijvoorbeeld vaker te maken met intense piekbuien. Als we de normen voor hemelwaterafvoer daarop aanpassen, draagt dat bij aan het tegengaan van wateroverlast.

Wat zijn belangrijke aandachtspunten?

Als je infrastructuur voor transport wilt aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, moet je met verschillende factoren rekening houden:

• Hoe snel en hoe sterk gaat het klimaat in de toekomst veranderen? Dat is een onzekere factor. Om met deze onzekerheid om te gaan, is het raadzaam om de KNMI-klimaatscenario’s te gebruiken. Zo kun je rekening houden met verschillende uitkomsten. Deze onzekerheid van klimaatverandering is een belangrijk bespreekpunt in de risicodialogen. Deze dialogen, die deel uitmaken van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie, voer je samen met verschillende netwerken en belanghebbenden. Door vanuit verschillende invalshoeken naar de mogelijke klimaatgevolgen voor infrastructuur te kijken, kun je de risico’s ervan beter inschatten en tot een meer gedegen verkenning komen van mogelijke adaptiemaatregelen.
• Om te meten of er extra maatregelen nodig zijn, is het belangrijk om de werking van maatregelen te monitoren.
• Besteed zorgvuldig aandacht aan de kosten-baten-afwegingen. Infrastructuur wordt namelijk aangelegd voor een langere periode, vaak van vijftig tot honderd jaar. Zowel te vroeg als te laat investeren in klimaatadaptatie kan leiden tot kapitaalvernietiging of kostenineffectiviteit. Vaak wordt in de praktijk daarom zoveel mogelijk gestreefd naar ‘flexibele’ adaptatiemaatregelen, die je naar aanleiding van een gebeurtenis of nieuwe klimaatinzichten kunt aanpassen of opschalen.

Waarom heeft infrastructuur een integrale aanpak nodig?

De infrastructuur in Nederland hangt nauw samen met het lokale elektriciteitsnet, de waterhuishouding en ICT-voorzieningen. Treinen rijden bijvoorbeeld niet als de stroom uitvalt, en een weg kan overstromen als de hemelwaterafvoer in de omgeving niet goed is geregeld. En als internet of andere ICT uitvalt, beperkt dat de aansturings- en regelmogelijkheden van veel vormen van transport, zoals op vliegvelden. Door deze afhankelijkheid van andere netwerken is het nodig om klimaatadaptatie van infrastructuur integraal aan te pakken.

Hoe pak je klimaatadaptatie van infrastructuur integraal aan?

De gebiedsaanpak is een benadering die goed werkt voor infrastructuur. De Rijkswaterstaat Klimaateffectatlas kan daarbij helpen. Met deze atlas kun je een beeld krijgen van de klimaateffecten op infrastructuur in de verschillende gebieden van Nederland. Met de gebiedsaanpak breng je niet alleen de klimaateffecten op de infrastructuur in samenhang met andere netwerken in beeld. Met deze aanpak kijk je ook naar de klimaatopgave voor het omliggende gebied. Zo’n gebiedsaanpak stel je samen op met de andere netwerken en met de omgeving. De aanpak helpt de beheerders van infrastructuur om hun klimaatambities te realiseren én helpt om de klimaatopgave in het omliggende gebied aan te pakken. Daarnaast biedt de gebiedsaanpak kansen om de maatregelen mee te koppelen met andere opgaven, zoals biodiversiteit en de energietransitie.

Hoe kies je de juiste maatregelen in een integrale aanpak?

Zijn de klimaateffecten op de infrastructuur en de effecten op het omliggende gebied in beeld gebracht? Dan kun je onderzoeken en bepalen welke adaptiemaatregelen er nodig en mogelijk zijn. Dit doe je samen met de relevante gebiedspartners, zoals Rijkswaterstaat, ProRail, de waterschappen, gemeenten en provincies:

• Met hen bespreek je de risico’s en kansen in risicodialogen. Bij zo’n risicodialoog kun je ook hulpmiddelen inzetten, zoals de Omgevingswijzer en het Ambitieweb. Mede afhankelijk van de klimaatambities van het ministerie leg je met behulp van de risicodialogen vast wat jullie ambitieniveau is. Ook stel je vast hoe jullie ambitieniveau zich verhoudt tot de kosten en gewenste prestaties van de infrastructuur. Je stelt daarbij vragen zoals: Tot hoever wil je gaan om je infrastructuur klimaatbestendig te maken? Tot welke grens accepteert de maatschappij dat infrastructuur uitvalt? En tegen welke kosten? Kan een infrastructuurbeheerder imagoschade oplopen?
• Op basis van de risicodialogen bepaal je samen welke adaptatiemaatregelen je gaat nemen en wie wat gaat doen. Wat doe je samen, wat doet ieder voor zich? Deze beslissingen leg je vast in een uitvoeringsagenda, zoals ook is afgesproken in het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie.

Gevolgen en oplossingen per type infrastructuur