Wat zijn de belangrijkste instrumenten van de Omgevingswet?

Het Rijk, de provincies en de gemeenten zijn op 1 januari 2024 oversgestapt naar de Omgevingswet. Waterschappen vallen niet onder de Omgevingswet, maar leveren wel een bijdrage aan de zes instrumenten van deze nieuwe wet. Drie van deze instrumenten spelen een belangrijke rol in het beleid over klimaatadaptatie: de omgevingsvisie, het omgevingsplan en de omgevingsprogramma's. Op deze pagina kun je hier meer over lezen.

Ben je benieuwd naar alle zes instrumenten van de Omgevingswet? Of wil je je nog meer in de instrumenten verdiepen? Ga dan naar de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO).

De omgevingsvisie

In de gemeentelijke omgevingsvisie staat de visie van een gemeente voor de lange termijn: aan welke maatschappelijke opgaven wil de gemeente voor de lange termijn werken? Je kunt de omgevingsvisie zien als opvolger van de structuurvisie. Provincies maken een provinciale omgevingsvisie en die van het Rijk heet de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). In de omgevingsvisie kun je een visie, strategieën en ambities voor klimaatadaptatie opnemen. Vragen die de omgevingsvisie kan beantwoorden zijn: Welke schade of overlast accepteren we bij extreem weer? En wie doet wat? Bij het opstellen van de visie zijn ook burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties betrokken. Verder is de omgevingsvisie integraal en gebiedsgericht. Dit sluit goed aan bij de opgave van klimaatadaptatie. Klimaatadaptatie raakt namelijk aan veel andere sectoren, zoals infrastructuur en gezondheid. Ook kan de opgave verschillen per gebied en is het belangrijk dat niet alleen de overheden, maar ook bedrijven en inwoners maatregelen nemen. De webinar Omgevingsvisie en klimaatadaptatie laat met voorbeelden zien hoe je klimaatadaptatie integraal kunt opnemen in een omgevingsvisie.

Het omgevingsplan

In het omgevingsplan staan alle regels over de fysieke leefomgeving die een gemeente heeft opgesteld binnen haar grondgebied. Per gemeente is er één omgevingsplan, dat je kunt zien als opvolger van het bestemmingsplan. Het omgevingsplan geeft invulling aan de maatschappelijke opgaven uit de gemeentelijke omgevingsvisie. Op provinciaal niveau komen de decentrale regels terecht in de provinciale omgevingsverordening en voor het waterschap in de waterschapsverordening.

De omgevingsprogramma’s

Een omgevingsprogramma richt zich op een onderwerp, een bepaalde bedrijfssector of een gebied en bevat maatregelen om de leefomgeving te beschermen, te beheren, te gebruiken en te ontwikkelen. Voor sommige onderwerpen is een programma verplicht, maar voor klimaatadaptatie zijn programma’s vaak vrijwillig. Dat geldt in ieder geval voor gemeenten. Een voorbeeld van een vrijwillig omgevingsprogramma is een gemeentelijk rioleringsprogramma. Op regionaal niveau zijn er wel een aantal verplichte programma’s op het gebied van water. Provincies zijn namelijk verplicht om een regionaal waterprogramma op te stellen en waterschappen moeten een waterbeheerprogramma opstellen voor de watersystemen die het waterschap beheert. Verschillende overheden kunnen ook samen een programma opstellen.