Vragen
Op de korte termijn is een risicodialoog afgerond als:
- De relevante betrokken partijen de kwetsbaarheden en kansen bij klimaateffecten (h)erkennen.
- Gezamenlijk is vastgesteld welke schade en overlast (on)acceptabel is.
- Op hoofdlijnen is afgesproken wie maatregelen kan en wil nemen om de schade en overlast te voorkomen (ambities en handelingsperspectief).
Naast fysieke maatregelen kunnen dit ook afspraken zijn voor het doen van nader onderzoek, het starten van een specifieke uitwerking, het opzetten van een bewustwordings-/communicatiecampagnes, het ontwikkelen van regelgeving of het maken van procesafspraken. Belangrijk is dat je in ieder geval vastlegt waarover je het eens bent, afspraken maakt over het vervolgproces en wie dit proces trekt, en welke rol iedereen kan en wil nemen. De belanghebbenden voelen zich extra betrokken en zijn eerder bereid om mee te als er een handelingsperspectief voor hen is, zo is in de praktijk gebleken (Zwolle). Indien dit er niet is, is het risico dat ze afhaken groter. Het is dan ook een goed idee om concrete (geen-spijt)maatregelen te formuleren, waarmee de verschillende partijen al aan de slag kunnen.
“Over klimaatadaptatie is in de gemeenteraad geen discussie; het is één van de topprioriteiten in Zwolle” – wethouder Ed Anker
Het dialoogproces afronden met een feestelijk (bestuurlijk) moment helpt om de energie en betrokkenheid vast te houden.
Voorbeeld
De risicodialoog over Vitale en Kwetsbare functies in het westelijk havengebied Amsterdam heeft geresulteerd in een concrete adaptatiestrategie Waterbestendig Westpoort.
Tips
Zorg ervoor dat (geen-spijt)maatregelen waarover je het eens bent, direct uitgevoerd worden. Wacht niet tot de hele uitvoeringsagenda klaar is. Zo maak je voortgang, valt er af en toe wat te vieren en heeft het proces zichtbaar resultaat.
Spreek een heldere ambitie uit, zoals hier: klimaatbestendig ingericht in 2035.
Afhankelijk van de aanleiding, het doel en het schaalniveau (intern/ extern, wijk/stad/regio) van de risicodialogen kunnen de uitkomsten variëren van afspraken over te nemen (geen-spijt)maatregelen tot een (adaptatie)strategie.
Denk aan afspraken over:
- Gezamenlijke beelden van urgentie en kwetsbaarheden.
- Welke kwetsbaarheden/risico’s worden geaccepteerd en welke je wilt aanpakken.
- Wie welke rol heeft bij de aanpak.
- Hoe de uitvoering eruitziet en op welke termijn de uitvoering plaatsvindt.
- Op welk onderdeel meer onderzoek nodig is.
- Welke meekoppelkansen er zijn, welke je wil benutten en wie daarbij betrokken is.
- De kosten(verdeling) voor maatregelen op hoofdlijnen.
- Het vervolgproces en de rol- en verantwoordelijkheidsverdeling.
Het doel van je risicodialoog (bijvoorbeeld het creëren van bewustwording, het bepalen van een specifieke wijkaanpak of het maken van een regionale strategie) is bepalend voor de concreetheid van het product of resultaat. Op wijk- of straatniveau kan je al snel heel concreet afspraken maken over maatregelen of projecten (verantwoordelijkheden, financiering en planning). Bij een strategie voor klimaatadaptatie in de regio gaat het vaak om lange termijn-oplossingsrichtingen, in combinatie met geen-spijt-maatregelen op de korte termijn. De uitkomst kan ook bestaan uit afspraken die meer procesmatig zijn, zoals in de regionale Adaptatiestrategie Rijk van Maas en Waal. Daarin is afgesproken dat de individuele overheden op basis van deze regionale strategie risicodialogen in het eigen gebied gaan voeren, en een eigen uitvoeringsprogramma gaan opstellen. Bekijk en luister naar het verhaal van de gemeente West Maas en Waal in de video hieronder.
Voorbeelden
In Waterbestendig Westpoort heeft de risicodialoog geleid tot een concrete adaptatiestrategie voor Vitale en Kwetsbare functies in het westelijk havengebied Amsterdam.
Vaak zijn de uitkomsten van een eerste risicodialoog met bewoners geen concrete maatregelen maar een duiding van wensen en ambities van de bewoners. Dan is de gemeente aan zet om dit te vertalen naar concrete ambities. Dit is de ervaring uit verschillende impactprojecten, zoals Gouda, Design Thinking en Borsele.
In 2019 is het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA) van start gegaan. OSKA registreert wat er speelt in de markt en zet de ontwikkeling van standaarden in gang. Denk aan: normen, leidraden, handreikingen, checklisten, praktijkrichtlijnen en protocollen. Zodat het voor iedereen makkelijker wordt om klimaatadaptieve oplossingen en aanpassingen uit te voeren in de praktijk.
Wil je bewoners via de rioolbelasting stimuleren om adaptatiemaatregelen te nemen? Dan kan de beslisboom rioolheffing van de gemeente Enschede helpen om in een interne risicodialoog te bepalen hoe je deze belasting vormgeeft.
De uitkomsten van iedere dialoog leg je in ieder geval vast. De vorm waarin is van ondergeschikt belang. Voorbeelden zijn een actieagenda, (adaptatie)strategie, visie, gemeentelijk rioleringsplan (GRP), milieueffectrapportage (m.e.r.), omgevingsvisie, groslijst en een bespreeknotitie. Leg de uitkomsten zo concreet als mogelijk vast en maak afspraken over het vervolgproces en de rolverdeling van de belanghebbenden daarin.
Leg ook vast waarover jullie het niet eens zijn geworden in de dialoog of de dilemma’s waar je tegenaan liep, en wat dit voor gevolg heeft of wat ermee gedaan moet worden. Voor je bestuurder kan dit bijvoorbeeld aanleiding zijn om contact op te nemen met collega-bestuurders.
En communiceer over de uitkomsten van een risicodialoog!
Voorbeelden
In Zwolle vonden de risicodialogen plaats op stadsniveau. De resultaten zijn vastgelegd in verschillende deelproducten van de Zwolse Adaptatiestrategie (juli 2019), passend bij de doelgroep en het type afspraken. De deelproducten zijn samengevat in de gezamenlijke visie ‘groenblauw Zwolle’, afspraken voor klimaatbestendig handelen (nieuwe normaal) en een voorstel voor nieuw beleid (regels). Ook in Delft zijn de resultaten van de risicodialogen vastgelegd in de adaptatiestrategie.
In de gemeente Eindhoven is in 2018 een nieuw Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) door de gemeenteraad vastgesteld. In dit GRP zijn afspraken over ruimtelijke adaptatie opgenomen en is de ambitie ‘klimaatrobuust’ concreet benoemd. De ‘Staat van je straat’ gaat ervan uit dat elke straat (openbare ruimte) en alle eigen terreinen klimaatrobuust worden ingericht wanneer er een herinrichting plaatsvindt.
In de gemeente Laren wordt het klimaatbeleid en rioolbeleid ontwikkeld als één geheel.
In de regio’s Rijk van Nijmegen en Noordoost-Brabant zijn met de GGD lokale hitteplannen opgesteld. Een tastbaar begin dat niet vraagt om een grote investering.
In een milieueffectrapportage (m.e.r.) staan vaak vragen centraal die ook in de risicodialoog centraal staan. Een risicodialoog kan daarom, samen met de stresstest, voor de m.e.r. belangrijke resultaten opleveren. En andersom kan een m.e.r. informatie opleveren die van belang is voor de dialoog/discussie over maatregelen en het maken van keuzes.
Ruimtelijke maatregelen en acties op het gebied van klimaatadaptatie kunnen beter worden geregeld en geborgd in het omgevingsplan dan in het huidige systeem van bestemmingsplannen. En de vastlegging van resultaten middels een digitale doorkijk naar 2050 helpt bij het voorsorteren op de Omgevingswet (-visie & -plan). Daarmee is er een duidelijk anker voor klimaatadaptatie in de regio, dat vervolgens zijn doorwerking kan krijgen in omgevingsprogramma’s en het omgevingsplan.
Verschillende onderwerpen uit de risicodialoog zijn belangrijk om in de adaptatiestrategie te verwerken. De gemeente Goeree-Overflakkee geeft hier een aantal suggesties voor.
Tips
De vorm waarin je de uitkomsten wil vastleggen kan ook helpen bij de focus. Bijvoorbeeld: het nieuwe Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) komt eraan, daar moeten afspraken in landen.
Zet een professional in voor de externe communicatie.
Verzin een ludieke actie die aansluit bij de doelgroep om de boodschap te versterken.
De risicodialoog is een iteratief (zich herhalend) proces. Verschillende dialogen kunnen naast elkaar lopen. Niet alle (deel)gebieden hebben dezelfde klimaatopgaven, of hebben projecten die een aanleiding vormen voor een dialoog. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie is afgesproken dat overheden tenminste eens per zes jaar de klimaatstresstest en resultaten van de risicodialogen herijken. Zo blijven de inzichten en de acties actueel.
“Klimaatbestendig en waterrobuust bouwen moet het nieuwe normaal worden” – Deltacommissaris Peter Glas
Deel de uitkomsten tenminste met je bestuurder(s) en eigen organisaties. Vraag zo nodig om instemming en/of organiseer (interne) betrokkenheid, bijvoorbeeld door het versturen van een nieuwsbrief of het houden van een lunchlezing. Wanneer verschillende organisaties betrokken zijn bij de risicodialoog: formuleer een gezamenlijke boodschap. Zo benadruk je de eenheid tussen de organisaties.
Tip
Vat de uitkomsten van een dialoog samen in een leus of kernboodschap. Zwolle en Hilvarenbeek hanteren bijvoorbeeld ‘klimaatmakers’; Amsterdam en andere gemeenten in het beheersgebied waterschap Amstel, Gooi en Vecht zijn in de ban van ‘Rainproof’.
De manier waarop je communiceert is afhankelijk van de boodschap en je doelgroep. Vraag je collega van de afdeling communicatie je te helpen en mee te denken! Bespreek het nut en de noodzaak van de communicatie ook met de verschillende belanghebbenden, evenals de manier waarop gecommuniceerd moet worden. Maak afspraken over wie welke taak op zich neemt. Een concreet beeld voor de doelgroep waarin je duidelijk maakt ‘wat kan jij doen’ is essentieel voor het behouden van betrokkenheid en energie.
Zeker wanneer uitkomsten externe partijen raken of vragen om concrete actie, is het gewenst hierover te communiceren naar alle belanghebbenden (bewoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties, andere overheden, etc.). Wees in concreet in de communicatie en ga in op:
- Wat verandert er voor de belanghebbenden?
- Wat kunnen ze zelf doen of wordt er van hen verwacht?
- Wat mogen ze van jou verwachten?
Gebruik diverse communicatiemiddelen om de uiteenlopende doelgroepen te bereiken. Dus benut én het huis-aan-huisblad én sociale media.
Je kunt het resultaat van de risicodialoog ook communiceren tijdens een evenement, waarbij je een (bestuurlijk) ondertekeningmoment organiseert. Dit zorgt voor behoud van energie en voor bestuurlijke betrokkenheid.
Voorbeelden
De gemeente Zwolle heeft haar Adaptatiestrategie (ZAS, juli 2019) opgeleverd in verschillende producten met dezelfde boodschap. Daarbij heeft men ervoor gekozen om bij het communiceren over de uitkomsten onderscheid te maken tussen verschillende doelgroepen: professionals, bestuurders, en bedrijven en bewoners. Zo is de klimaatatlas beschikbaar in twee versies: voor het publiek en als geoportaal voor professionals. Naast het hoofdrapport is ook een beknopte brochure beschikbaar. En Zwolle heeft een video laten maken.
De gemeente Goeree-Overflakkee heeft een mooi filmpje gemaakt over de ambitie om ons aan te passen aan het klimaat. Het filmpje vertelt ook over de risicodialogen en roept iedereen op om mee te helpen de ambities waar te maken.
Gemeente Ede heeft met een eigen klimaatschadeschatter een schatting laten doen van de extra kosten die klimaatverandering tot 2050 kan opleveren. De uitkomsten staan in een infographic. Deze infographic laat duidelijk zien wat de impact van klimaatverandering is en wat voor extra kosten je bij verschillende gevolgen kunt verwachten.
Tip
Koppel handelingsperspectief voor bewoners aan een ludieke actie of kortingsactie bij tuincentra.
Afhankelijk van de uitkomst van de risicodialoog maak je afspraken over het vervolgproces om te komen tot een uitvoeringsagenda. Evenals de risicodialoog is deze uitvoeringsagenda maatwerk. De ambities en doelen uit de risicodialoog vormen de basis voor een uitwerking in maatregelen op korte termijn en oplossingsrichtingen op lange termijn. Deze kunnen worden opgenomen in de uitvoeringsagenda, samen met een planning en een investeringsagenda. Het is van belang om in ieder afspraken te maken over het proces en de rol- en verantwoordelijkheidsverdeling. Ook bestuurlijk commitment is noodzakelijk.
Voorbeelden
De Klimaatadaptatiestrategie Delft (pdf, 13 MB) (april 2019) gaat vergezeld van de Agenda Klimaatadaptatie die invulling geeft aan drie bestaande moties met betrekking tot (1) watergerelateerde belastingheffing, (2) klimaattoets voor ruimtelijke plannen, en (3) Samen maken we Delft groen.
De Zwolse Adaptatiestrategie laat zien voor welke opgaven de gemeente Zwolle staat en wie waarvoor aan de lat staat.
Op basis van de prioriteiten die volgden uit een 'prioriteitenladder' kon de gemeente Groningen makkelijk bepalen welke doelstellingen ze moest formuleren om klimaatbestendig te worden. Deze doelstellingen heeft ze gebruikt als basis voor de adaptatiestrategie. De plannen in deze strategie worden concreter uitgewerkt in de uitvoeringsagenda.
Met het project Almelo's Klimaat in Stroomversnelling wil Almelo de binnenstad in 2021 klimaatbestendig maken. In dat project heeft ze veel ervaringen opgedaan op het gebied van klimaatadaptatie. In een video deelt ze 6 tips om tot een succesvolle uitvoeringsagenda te komen.
Gemeente Heerenveen wil in 2050 klimaatneutraal zijn en combineert klimaatadaptatie daarom met biodiversiteitsherstel. Om haar ambities concreter te maken, heeft ze een uitvoeringsagenda klimaatadaptatie en biodiversiteit 2020-2022 opgesteld. Daarbij heeft ze onder andere gebruikgemaakt van de Friese Klimaatatlas, die intussen ook ontwikkeld is tot Friese klimaatadaptatiestrategie.
Gemeente Nederweert beschrijft in haar klimaatadaptatieplan niet alleen haar visie, ambities en plannen. Ze presenteert daarin ook een uitvoeringsprogramma voor de korte en lange termijn.
Een mooi voorbeeld van een uitvoeringsagenda is de uitvoeringsagenda van Rotterdam.
Benieuwd hoe je als provincie de stap kunt maken naar een uitvoeringsagenda? Op deze pagina lees je hoe de provincie Zuid-Holland het heeft aangepakt.
Tip
Start zo mogelijk al met het vullen van de uitvoeringsagenda gedurende het proces van de risicodialoog, omdat volgens de planning van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie de nieuwe impulsregeling mogelijk al in de eerste helft 2021 wordt opengesteld.