Gezondheid centraal op symposium lokale hitteplannen
Het symposium over lokale hitteplannen op 8 oktober 2019, trok ruim negentig deelnemers naar Amersfoort. Het was een gemêleerd gezelschap, bestaande uit medewerkers van gemeenten, provincies, rijksoverheid, GGD-en, Rode Kruis, ouderenbonden, waterschappen, kennisinstituten, verzekeraars en adviesbureaus. Ze staken veel op over hitte en gezondheid, de rol van groen in de stad en over een nieuw instrument voor gemeenten: de hitte- en eenzaamheidskaart.
Panelgesprek: Te weinig aandacht voor doden door hitte
Het symposium was een initiatief van het NAS-team (Nationale klimaatadaptatiestrategie). Onder leiding van dagvoorzitter Margot Ribberink spraken drie deskundigen over de gevolgen van hitte in Nederland. Marcel Olderikkert, hoofd geriatrie van de Radboud Universiteit Nijmegen, zei dat hittestress kan leiden tot een levensgevaarlijke hitteberoerte. “Dit komt weinig voor. We zien wel een toename van hartfalen, benauwdheid en uitdroging.” Oudere mensen zijn het kwetsbaarst, maar het gaat vooral om de combinatie van ziektelast en functiebeperking, zei Olderikkert. “Dat maakt mensen heel kwetsbaar.” Iemand die een beetje is uitgedroogd, is minder alert. “En ouderen hebben een zwakke dorstprikkel.” Dat kan overigens ook komen door medicijnen tegen hart- en vaatziekten. Werner Hagens van het RIVM ging in op het Nationaal Hitteplan, dat voor het eerst drie keer in één jaar werd geactiveerd. “De hete zomer heeft geleid tot 400 extra doden, dat geeft aan dat we blijvend aandacht moeten besteden aan de gevolgen van hitte.” Olderikkert voegde eraan toe: “Wij kunnen leren van de Spanjaarden: in Spanje is geen oversterfte door hitte. Ze zijn daar veel verder met airco en er zijn goede hitteplannen. Gedrag – zoals het houden van een siësta – speelt mogelijk ook een rol.”
Lisette Klok van de Hogeschool van Amsterdam zei dat uit onderzoek blijkt dat groen niet altijd meer helpt als het heel heet is. “Dan kun je beter binnen blijven.” Ze vroeg zich af of er niet een nieuw Hitteplan moet komen waarin ook aandacht is voor extreme temperaturen en misschien ook wel koele schuilplekken worden aangegeven. “Afgelopen zomer werd het 40 graden, dan heb je echt een andere situatie dan bij 30 graden.” Olderikkert gaf aan dat ook warme nachten een groot probleem vormen. Volgens hem wordt nog te weinig aandacht besteed aan het aantal doden door hitte. “Als wij een geneesmiddel introduceren dat 400 extra doden oplevert, zou heel Nederland over ons heen vallen.”
Stef Meijs (programmamanager NAS) vroeg zich af of het Nationaal Hitteplan eerder zou worden geactiveerd als rekening zou worden gehouden met het hitte-eilandeffect. Hagens gaf aan dat niet te weten: “Binnen één stad kunnen de temperaturen al erg uiteenlopen. Dit is dus een uitdaging.”
Hitte in top-tien van doodsoorzaken?
Bas Kolen van adviesbureau HKV vertelde over een onderzoek naar de rol van hitte bij doodsoorzaken, dat zijn bureau uitvoerde samen met Tauw, de Hogeschool van Amsterdam, Climate Adaptation Services (CAS) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). “Per graad dat het gemiddeld warmer is, vallen er 8 doden meer dan normaal”, zei hij. Dit gaat op voor gemiddelde dagtemperaturen die hoger liggen dan 20 graden Celsius. Ouderen zijn het meest kwetsbaar, bleek uit het onderzoek. Kolen liet een paar prognoses zien, gebaseerd op een toename van het aantal hittedagen in 2050. Bij een onveranderde leeftijdsopbouw van de bevolking zou het aantal extra doden door hitte stijgen van gemiddeld 300 naar 1000 per jaar, bij verdere vergrijzing kan dit aantal oplopen tot 3000 extra doden. Forse aantallen, benadrukte Kolen. “Er vallen in Nederland meer doden door hitte dan door geweld. In 2050 kan hitte in de top-tien terecht komen van doodsoorzaken in Nederland. Hitte doet ertoe.”
Groen als nutsvoorziening
Harry Boeschoten van Staatsbosbeheer hield een warm pleidooi voor meer groen in de stad. “Groen in de wijk heeft enorm veel voordelen”, zei hij. “Je zou veel meer moeten nadenken over het verbinden van groen in en buiten de stad tot een samenhangend systeem. Zodat groen bij de voordeur begint. Helaas denken veel bewoners en ook professionals niet verder dan hun eigen grens. Mijn tip is deze: dans door de schalen! Wat je op straatniveau doet aan groen, heeft betekenis voor wijk- en provinciaal niveau. Groen zou eigenlijk als nutsvoorziening moeten worden gezien, zodat iedereen wordt aangesloten op groen, net als op elektriciteit.”
Nieuwe woonvormen voor ouderen
Manon Vanderkaa, directeur seniorenorganisatie KBO-PCOB, vertelde over een onderzoek dat is uitgevoerd naar zomereenzaamheid. Dat leidde tot schokkende cijfers, zei ze: “Er zijn mensen die acht dagen lang niemand spreken. Bijvoorbeeld omdat familieleden op vakantie zijn. Ze doen geen boodschappen, hebben te weinig energie om de zonwering naar beneden te laten, denken er niet aan om te drinken. Hitte en eenzaamheid hebben gevolgen voor de gezondheid, de veiligheid en de kwaliteit van leven.” Een oplossing zou volgens Vanderkaa kunnen zijn dat er nieuwe woonvormen komen voor senioren, waarbij rekening wordt gehouden met het klimaat. “Betrek dan wel de ouderen bij het maken van plannen! En maak gebruik van nieuwe technologie, zoals apps voor het onderhouden van sociale contacten, of een automatische zonwering die omlaag gaat bij een bepaalde temperatuur.” In de stad zouden groene en koele oases moeten komen, meent Vanderkaa, waar mensen kunnen schuilen als het in de woning te heet wordt.
Veel invloed op gezondheid
Jan Woldman, directeur van de GGD Amsterdam en portefeuillehouder Gezondheid en Milieu voor GGD GHOR Nederland, haakte in op de presentatie van Vanderkaa: “Eenzame ouderen vormen inderdaad een kwetsbare groep bij hitte, maar het gaat in het algemeen om mensen die op dat moment niet op een adequate manier kunnen omgaan met hittestress. Dat kunnen ook daklozen zijn. We hebben wel een winterkouderegeling voor deze groep, maar geen hitteopvang.” Woldman benadrukte dat snel handelen van belang is bij extreme hitte, ook als dat veel gevolgen heeft. “Zoals bij de Dam tot Damloop in september, waar de laatste twee groepen niet meer mochten starten vanwege de hitte.”
De GGD-en maken zich ook zorgen om de UV-straling, die sinds de vorige eeuw verantwoordelijk is voor een verviervoudiging van het aantal mensen met huidkanker. Andere punten van aandacht zijn de toename van pollen en insecten, infectieziekten door een slechte waterkwaliteit, zomersmog en fijnstof.
Hitte- en eenzaamheidskaart
Hoogtepunt van het plenaire deel van het symposium was de presentatie van de hitte- en eenzaamheidskaart, een nieuw instrument dat is gemaakt door het Klimaatverbond, Tauw en Climate Adaptation Services (CAS), in opdracht van het NAS-team. Deze nieuwe kaart maakt in één oogopslag duidelijk in welke stadswijken eenzame ouderen risico lopen voor hitte. De kaart is een combinatie van hittekaarten uit de Klimaateffectatlas en eenzaamheidskaarten van het RIVM. Voor veertig gemeenten, uit het samenwerkingsverband G40, zijn inmiddels kaarten gemaakt. Lees hier het nieuwsbericht over de presentatie van de hitte- en eenzaamheidskaart.
Na het plenaire deel konden de deelnemers kiezen voor een van de drie werksessies. Klik op de titel voor het lezen van de verslagen:
