Wat is het nationaal beleid voor cultureel erfgoed?

Wie voert het nationaal erfgoedbeleid uit?

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) voert de nationale wet- en regelgeving en het erfgoedbeleid uit. Dit beleid maakt de RCE samen met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, waar ze onderdeel van is. Ook ontwikkelt de RCE kennis die kan worden toegepast in de praktijk en geeft ze advies over rijksmonumenten, landschap en omgeving, archeologie en roerend erfgoed. Roerend erfgoed is tastbaar en verplaatsbaar erfgoed, zoals museumcollecties, historische werktuigen, vliegtuigen, maar ook historisch waardevolle dierenrassen.

Welke wetten gaan over cultureel erfgoed?

Het nationaal beleid voor cultureel erfgoed staat sinds 1 juli 2016 in de Erfgoedwet. Volgend jaar zal een deel van het erfgoedbeleid worden ondergebracht in de Omgevingswet. Deze wet moet op 1 juli 2022 ingaan. Met deze nieuwe wet wil de overheid de regels voor ruimtelijke ontwikkeling vereenvoudigen en samenvoegen.

Wat staat er in de Erfgoedwet en wat in de Omgevingswet?

In de Erfgoedwet is vastgelegd hoe we met ons erfgoed omgaan, wie daarbij welke verantwoordelijkheden heeft en hoe het Rijk daar toezicht op houdt. Als de Omgevingswet ingaat, ziet de verdeling tussen de Erfgoed wet en de Omgevingswet er zo uit:

• In de Omgevingswet staat hoe we omgaan met ons cultureel erfgoed in de fysieke leefomgeving.
• In de Erfgoedwet staat wanneer iets cultureel erfgoed is en hoe we zorgen voor het erfgoed dat in bezit is van de overheid.

Wat zegt de Omgevingswet over cultureel erfgoed?

De Omgevingswet bundelt en moderniseert de bestaande wetten voor de leefomgeving. Hierbij kijkt de Omgevingswet naast cultureel erfgoed ook naar luchtkwaliteit, geluid, bodem, water, externe veiligheid, natuur, de energietransitie, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Er zijn zes instrumenten om het beleid uit de Omgevingswet vorm te geven.

Wat kun je nu al met de Omgevingswet?

De Omgevingswet is op dit moment nog niet in werking. De wet biedt al wel veel ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Het gaat dan vooral om ontwikkelingen waarbij de kans bestaat dat onder de huidige wetgeving de andere stakeholders niet of te laat in het proces betrokken worden. Het college kan nu namelijk nog zonder overleg met de raad een vergunning verlenen voor een activiteit die eigenlijk niet past in de omgevingsvisie of het omgevingsplan. Let op dat er wel een risico bestaat dat een ontwikkeling aan het eind toch stil komt te liggen als het proces niet goed doorlopen wordt.

Welke instrumenten zijn relevant voor cultureel erfgoed en klimaatadaptatie?

Van de zes instrumenten van de Omgevingswet zijn er vier belangrijk voor cultureel erfgoed in relatie tot klimaatadaptatie: de omgevingsvisie, de algemene rijksregels, de decentrale regels en de omgevingsvergunning. De andere twee instrumenten, programma’s en projectbesluit, zijn minder relevant. De figuur hieronder toont de zes instrumenten uit de Omgevingswet. Als je meer uitleg wilt over de zes instrumenten, kun je het webcollege van Katja Stribos bekijken.

Wat is een omgevingsvisie?

Een omgevingsvisie beschrijft de langetermijnvisie op de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving. Het is een samenhangend en strategisch plan en houdt rekening met alle ontwikkelingen in een gebied. Het richt zich op de samenhang tussen ruimte, water, milieu, natuur, landschap, cultuur, infrastructuur, verkeer en vervoer. Klimaatadaptatie en cultureel erfgoed spelen hierin dus ook een rol. Zowel gemeenten als provincies stellen een omgevingsvisie op. Ook het Rijk heeft een omgevingsvisie: de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Waterschappen hebben geen eigen omgevingsvisie, maar zij spelen wel een belangrijke rol in de omgevingsvisies van gemeenten en provincies.

Wat zijn algemene rijksregels?

Een deel van de algemene Rijksregels bestaat uit regels die nodig zijn voor de werking van het stelsel van de Omgevingswet. Het andere deel bestaat uit regels die van invloed zijn op het beleid van de decentrale overheden. Zoals regels die iets zeggen over gebouwde en archeologische rijksmonumenten, archeologische waarden en beschermde stads- en dorpsgezichten. De gemeente of provincie kan weinig aan deze regels veranderen.

Wat zijn decentrale regels?

Gemeenten, waterschappen en provincies stellen als aanvulling op de algemene rijksregels ook eigen regels op. Dit noemen we de decentrale regels. De regels van een gemeente staan in het gemeentelijk omgevingsplan, de regels van een provincie in de provinciale omgevingsverordening en de regels van een waterschap in de waterschapsverordening. Als decentrale overheid kun je deze regels gebruiken om ontwerpcriteria voor bepaalde gebieden te definiëren. Je kunt daarin bijvoorbeeld eisen stellen voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van wateroverlast, hittestress, droogte of bodemdaling. Ook kun je erin vastleggen welke cultuurhistorische elementen beschermd zijn en op welke manier. En je kunt de eis stellen dat er bij nieuwe ontwikkelingen in een gebied eerst cultuurhistorisch onderzoek wordt gedaan.

Wat is een omgevingsvergunning?

Je moet een omgevingsvergunning aanvragen als je iets wilt doen in of veranderen aan de fysieke leefomgeving dat niet voldoet aan de algemene rijksregels. Het plan dat je indient wordt dan getoetst aan de omgevingsvisie, de algemene rijksregels en aan de decentrale regels in het gemeentelijk omgevingsplan, en in de waterschapsverordening of provinciale omgevingsverordening. Het getoetste plan kan aanleiding zijn om de omgevingsvisie of decentrale regels en in sommige gevallen zelfs algemene rijksregels te veranderen. Daar is dan wel nieuwe besluitvorming voor nodig.

Meer weten?

Meer informatie over cultureel erfgoed en de omgevingswet staat op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hier vind je ook een handreiking over het begrippenkader voor cultureel erfgoed en wat gemeenten minimaal moeten regelen voor cultureel erfgoed voordat de Omgevingswet ingaat. Tot slot kun je bij de Erfgoedacademie ook cursussen volgen over cultureel erfgoed en de Omgevingswet.