Kansen van cultureel erfgoed voor klimaatadaptatie

Hoe kan cultureel erfgoed bijdragen aan klimaatadaptatie?

Cultureel erfgoed of cultuurhistorische kennis kan op verschillende manieren bijdragen aan het klimaatbestendig inrichten en beheren van onze leefomgeving. Denk bijvoorbeeld aan watermolens en stuwen, waarmee we vroeger het watersysteem aanpasten om te zorgen voor voldoende water in tijden van droogte. Oude oplossingen zoals deze kunnen we opnieuw inzetten. Bijvoorbeeld om water te bergen, de waterkwaliteit en biodiversiteit te verbeteren en hittestress in de binnenstad te voorkomen. Een mooi voorbeeld is het Brabantse project van historische watermolens die worden ingezet voor klimaatadaptatie. Ook kun je cultuurhistorische kennis gebruiken voor de stresstest van een gemeente of regio.

Waarom zou je oude kennis inzetten voor nieuwe oplossingen?

Cultuurhistorische kennis kan ons vooral helpen om bij klimaatadaptatie gebruik te maken van het landschap en het natuurlijk systeem, net als vroegere generaties dat deden. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw doen we dat namelijk nauwelijks nog. We gaan er vooral van uit dat het landschap maakbaar is. Als er ergens behoefte is aan meer woningen, kijken we niet eerst naar het landschap. We gaan gewoon bouwen, omdat we dat nodig vinden. En als het bodem- en watersysteem daar niet goed op is ingericht, passen we dat aan. Dit principe noemen we ook wel ‘peil volgt functie’. Het heeft ons ver gebracht, maar klimaatverandering maakt het moeilijk om dat principe vol te houden. In plaats van steeds tegen het water- en bodemsysteem in te bouwen, kunnen we er beter rekening mee houden. Of het water- en bodemsysteem gebruiken als sturend principe, zoals vroegere generaties. Hoe deden zij dat? Wat deden ze bijvoorbeeld om droogte of wateroverlast tegen te gaan? Vaak zijn daar nog sporen van terug te vinden in ons cultureel erfgoed en die kennis kan nuttig zijn om opnieuw te gebruiken.

Klimaatadaptatie is ook acceptatie

Door klimaatverandering wordt het weer extremer. Vroeger waren mensen meer gewend dan nu om met de onzekerheden van het weer om te gaan. Nu zijn we het gewend dat we overal technische oplossingen voor hebben. Maar door klimaatverandering kunnen we niet alles meer technisch oplossen. Voor de toekomst is het verstandiger om meer met het natuurlijk systeem mee te bewegen. Zoals mensen dat vroeger ook deden. Zij accepteerden bijvoorbeeld dat ze soms last hadden van water. Mensen die buitendijks woonden hadden bijvoorbeeld vloedplanken in huis. Dat was normaal. Van die houding kunnen we leren. Soms zal er water in onze kelder of tuin staan, soms zal het lange tijd droog zijn, het wordt vaker extreem heet. Klimaatadaptatie is dus voor een deel ook acceptatie.

Hoe kan cultuurhistorische kennis helpen bij de stresstest?

De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) heeft een stappenplan ontwikkeld dat helpt om cultuurhistorische kennis te gebruiken voor de stresstest. Een stresstest brengt in beeld hoe kwetsbaar een gebied is voor droogte, hitte, wateroverlast en overstroming. Nederlandse overheden hebben met elkaar afgesproken dat ze eens in de zes jaar zo’n stresstest uitvoeren om zich voor te bereiden op de effecten van klimaatverandering. De knelpunten die uit een stresstest naar voren komen, kun je vaak beter begrijpen als je inzicht hebt in de historische inrichting en watersystemen van een gebied. Van oudsher speelden bodem en water een grote rol in de inrichting van steden. Deze oude systemen hebben nog steeds betekenis, en bieden aanknopingspunten voor mogelijke adaptatiemaatregelen. De video hieronder laat zien waarom cultuurhistorische kennis helpt om een gebied beter te begrijpen.