Hulpmiddelen

Kaarten zijn een belangrijk hulpmiddel als je cultureel erfgoed wilt inzetten voor klimaatadaptatie. Door oude en nieuwe kaarten met elkaar te vergelijken kun je de ontwikkeling van landschappen en hun watersystemen heel nauwkeurig in beeld brengen. We geven hieronder handige overzichten van kaartmateriaal. Daarnaast lichten we een aantal kaarten uit die je als hulpmiddel kunt gebruiken. De kaarten die we noemen zijn allemaal gratis digitaal beschikbaar.

Overzichten van kaarten

Handige overzichten van kaarten vind je op de volgende websites:

• Overzicht bronnen & kaarten van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE): In dit overzicht vind je bronnen, databases en kaarten over landschap, erfgoed en archeologie. Het overzicht wordt regelmatig met relevante bronnen en kaarten aangevuld.
• Atlas Natuurlijk Kapitaal: De kaarten in deze atlas helpen om zo goed mogelijk gebruik te maken van ons natuurlijk kapitaal: de diensten en voorraden die de natuur ons levert. Hier vind je bijvoorbeeld een kaart die het waterbergend vermogen van de ondergrond toont en een kaart die laat zien waar maatregelen kansrijk zijn om de bergingscapaciteit van de ondergrond te gebruiken (Waterregulering Ondergrond). Verder vind je er kaarten over archeologische monumenten en een indicatieve kaart over de kans op archeologische vondsten in een gebied. Ook vind je er een kaart met daarop alle beschermde natuurmonumenten die niet onder de Natura 2000-gebieden vallen.
• Atlas Leefomgeving: De kaarten in deze atlas bieden informatie over de leefomgeving. Naast algemene kaarten, zoals topografische kaarten en bodemkaarten, vind je hier ook historische en cultuurhistorische kaarten. Voorbeelden zijn de Topografische Militaire Kaart 1850, de Topografische kaart 1900 (Bonnebladen), kaarten over aardkundige waarden, groene rijksmonumenten, kastelen, molens en monumentale bomen.
• Klimaateffectatlas: In deze landelijke atlas vind je verschillende kaarten die je kunt gebruiken als je cultureel erfgoed wilt inzetten voor klimaatadaptatie. Je vindt hier bijvoorbeeld de Basiskaart Natuurlijk Systeem, Kansenkaart gevolgbeperking, Stedelijke infiltratiekansen en binnenkort ook de Kaart klimaatbuffers.

Kaart Leven met water

De kaart Leven met Water biedt inspiratie voor veel ruimtelijke wateropgaven in ons land. Zo zie je op de kaart bijvoorbeeld de (historische) dijken, droogmakerijen en een historische rivierenkaart.

Archeologische landschappenkaart

De Archeologische Landschappenkaart geeft inzicht in de samenhang tussen gegevens over landschap en archeologie op landelijk niveau.

BRO-loket (Basisregistratie Ondergrond)

De bodem vormt samen met water en groen de sleutel voor ruimtelijke planvorming. Om klimaatadaptatie op een goede manier aan te pakken, is het slim om deze drie systemen in een vroeg stadium in beleid te integreren. De kaarten uit het BRO-loket (Basisregistratie Ondergrond) kunnen je daarbij van nut zijn. Er is ook een handreiking die je helpt om gegevens uit de BRO te vinden en ze toe te passen bij klimaatadaptatie.

HisGIS

Met de kaart HisGIS kun je door het verleden reizen. His staat voor historisch en GIS voor Geografisch Informatiesysteem.. De kaart is gebaseerd op het gedigitaliseerde oudste kadaster, dat in 1832 in werking trad. Op die basiskaart van 1832 sluiten chronologische en thematische kaartlagen aan, van luchtfoto’s tot vroegmoderne landmetersopnamen. Je kunt deze kaartlagen ook met elkaar combineren.

Kaart van de verstedelijking

De Kaart van de verstedelijking laat zien hoe steden in Nederland zich hebben ontwikkeld van compacte bewoningskernen tot uitgestrekte gesuburbaniseerde gebieden. De verschillende kaartlagen tonen hoe Nederlandse steden zich de afgelopen duizend jaar hebben ontwikkeld en bieden de mogelijkheid om steden met elkaar te vergelijken.

Paleogeografische kaarten

De Paleogeografische kaarten van de RCE maken inzichtelijk hoe het Nederlandse landschap sinds het einde van de laatste ijstijd, bijna 12.000 jaar geleden, steeds is veranderd.

Topotijdreis: topografie van Nederland sinds 1800

Op de website topotijdreis.nl kun je 200 jaar aan Nederlands topografisch kaartmateriaal bekijken en vergelijken.

Wil je cultuurhistorische kennis inzetten bij klimaatadaptatie maar weet je niet waar je moet beginnen? Zoek je een stappenplan of leidraad? Dan kunnen de volgende handreikingen je helpen:

• De handreiking van Stichting Het Oversticht. Aan de hand van acht tips of ‘sleutels’ leert deze handreiking je om cultuurhistorische kennis te gebruiken voor klimaatadaptatie.
• De stadsgenese. In dit boek lees je over de ontstaansgeschiedenis van acht Nederlandse steden en de directe samenhang tussen stedelijke ontwikkeling en bodem en water. Het boek biedt ook een methode die je helpt om een beter begrip te krijgen van de bodem, de ondergrond en het watersysteem. De kennis kan je helpen bij het zoeken naar klimaatadaptieve oplossingen in de stedelijke omgeving. Je vindt de methode ook op de website stadsgenese.nl.
• Het Handboek beken en erfgoed. Ga je aan de slag met het herstel van beken en beekdalen? Dit handboek geeft handvatten om daarbij gebruik te maken van kennis over de geschiedenis van de beken en het landschap. Zo groeit het begrip van het systeem en kunnen er creatieve oplossingen ontstaan.

Naast handreikingen en kaarten kunnen ook inzichten uit wetenschappelijke onderzoeken en artikelen helpen om cultuurhistorische kennis in te zetten bij klimaatadaptatie. Een paar voorbeelden van relevante artikelen:

• In het artikel Cultuurerfgoed als katalysator bij klimaatopgaven kun je lezen welke informatie en kaarten uit onze archieven we kunnen gebruiken bij klimaatadaptatie. Deze informatie kan helpen om te begrijpen hoe de watersystemen van vroeger eruitzagen en hoe ze door de tijd heen zijn aangepast. Sommige historische stadskaarten tonen bijvoorbeeld heel nauwkeurig de stadspoorten, wegen, grachten en bodemsoorten.
• Het artikel Cultuur en erfgoed bij klimaatadaptatie presenteert vier voorbeelden uit de praktijk waarbij cultuur en erfgoed zijn ingezet als hulpmiddel bij klimaatadaptatie.
• In het artikel Changing minds, not the climate pleit de Nederlandse Unesco Commissie ervoor om klimaatadaptatie te beschouwen als een menselijk proces, dat in een culturele context plaatsvindt, en om een verandering in de manier van denken vraagt. Het gebruik van historische kennis, erfgoed en gebruiken, en de participatie van lokale gemeenschappen moeten meer onderdeel gaan uitmaken van klimaatbeleid en klimaatactie.