Hoe neemt de kans op een overstroming toe?

De kans op een overstroming neemt vooral toe doordat de zeespiegel stijgt en de rivieren meer water afvoeren. Zeespiegelstijging en grotere rivierafvoeren zorgen samen voor hogere waterstanden in de rivieren. Hogere waterstanden vergroten de kans op overstromingen vanuit de binnenwateren, zoals zijrivieren en beken. Deze kans is het grootst in de winter, omdat de rivierafvoeren in de winter zullen toenemen. Hieronder lees je meer over hoe sterk de zeespiegel stijgt, wat de oorzaken daarvan zijn en waardoor de afvoer van rivieren toeneemt.

Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging onderzoekt wat de gevolgen van zeespiegelstijging voor Nederland kunnen zijn. In dit programma werken overheden, kennisinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties samen. Ze onderzoeken verschillende scenario’s voor het tempo en de omvang van de zeespiegelstijging. Ook bekijken ze wat de mogelijke gevolgen zijn voor ons land. Het programma levert kennis op waarmee we keuzes kunnen maken voor de bescherming en inrichting van Nederland.

Kans op overstroming vanuit zee of grote rivier klein

In beschermde gebieden blijft de kans op overstromingen  klein, omdat de veiligheidsnormen voor de primaire waterkeringen zijn aangescherpt. Primaire waterkeringen beschermen ons land tegen buitenwater uit de Noordzee, de Waddenzee, de grote rivieren en het IJssel- en Markermeer. Tot 2050 worden deze waterkeringen versterkt om aan deze normen te voldoen. Maar als er toch een primaire waterkering doorbreekt, kunnen de gevolgen enorm zijn, zoals de diagram hieronder laat zien.

Hoe sterk stijgt de zeespiegel?

Door de uitstoot van koolstofdioxide (CO₂) warmt de aarde op. De opwarming zorgt ervoor dat het water in de oceanen uitzet en ijskappen smelten. Dit veroorzaakt een stijging van de zeespiegel. We zien nu al een stijging en die zal in de toekomst verder toenemen. Wil je weten hoe sterk de zeespiegel voor de Nederlandse kust is gestegen? En hoe die stijging zich verhoudt tot de stijging wereldwijd? Of wil je weten wat de scenario’s voor de zeespiegel zijn in de toekomst? Die informatie kun je nu vinden in het klimaatdashboard van het KNMI. In het  dashboard vind je twee grafieken: een landelijke grafiek en een grafiek die de zeespiegel voor de Nederlandse kust vergelijkt met de zeespiegel wereldwijd.

Hoe sterk is de zeespiegel al gestegen?

Volgens het KNMI is de zeespiegel wereldwijd tussen 1901 en 2018 gemiddeld 20 centimeter gestegen. Gemiddeld steeg de zeespiegel wereldwijd dus met 1,7 mm per jaar. Maar sinds eind jaren zestig is deze snelheid wereldwijd flink toegenomen, naar 3,7 mm per jaar tussen 2006 en 2018. Voor de Nederlandse kust steeg de zeespiegel sinds 1901 met ongeveer 22 centimeter. Bodemdaling is hierin ook meegenomen, waardoor de daadwerkelijke zeespiegelstijging lager is dan het wereldwijd gemiddelde. Wetenschappers van de TU Delft hebben in recent onderzoek geconcludeerd dat de zeespiegel voor de Nederlandse kust sinds begin jaren negentig ook sneller stijgt: met 2,7 millimeter per jaar in plaats van met 1,7 millimeter per jaar voor die tijd.

Hoe sterk gaat de zeespiegel deze eeuw nog stijgen?

Blijven we de komende jaren veel CO₂ uitstoten? Dan kan de zeespiegel voor de Nederlandse kust tot 2100 met 1,2 meter stijgen ten opzichte van begin deze eeuw. Stoten we de komende jaren minder CO₂ uit? Dan ligt die stijging tussen de 30 en 80 centimeter. Meer hierover lees je in het Klimaatsignaal’21. Naast de uitstoot van CO₂ zijn er nog processen die onzeker zijn en voor extra zeespiegelstijging kunnen zorgen. Bijvoorbeeld als delen van de ijskap op Antarctica instabiel worden en de ijskap snel smelt. Dit kan ertoe leiden dat de zeespiegel in 2100 zelfs 2 meter stijgt.

De Caribisch Nederlandse eilanden Bonaire, Saba en Sint Eustatius kunnen in de toekomst te maken krijgen met een sterker stijgende zeespiegel, blijkt uit onderzoek van het KNMI. Tot nu toe volgt Caribisch Nederland de wereldgemiddelde zeespiegelstijging, maar in de toekomst kan de zeespiegel sterker stijgen dan het wereldgemiddelde. De eilanden kunnen in de toekomst daardoor meer te maken krijgen met de gevolgen van zeespiegelstijging, zoals kusterosie, overstromingen en verzilting.

Hoe sterk stijgt de zeespiegel na 2100?

Op de lange termijn zal de zeespiegel blijven stijgen. Zelfs als we veel minder CO₂ uitstoten en de opwarming van de aarde beperkt blijft tot maximaal 2 ⁰C, zoals internationaal is afgesproken. Dit komt doordat de oceanen en ijskappen traag reageren op de opwarming van de aarde. Deze processen kunnen niet zomaar stoppen. Het Klimaatsignaal’21 voorspelt de volgende mogelijke scenario’s voor 2300:

• Als we de CO₂-uitstoot sterk terugdringen, zal de zeespiegel in 2300 wereldwijd gemiddeld met 0,3 tot 3 meter gestegen zijn.
• Blijft de CO₂-uitstoot gelijk? Dan is de zeespiegel wereldwijd gemiddeld gestegen met 1,5 tot 7 meter.
• Smelten ijskappen sneller of zijn er andere processen die de zeespiegelstijging versterken? Dan kan de wereldwijde zeespiegelstijging zelfs oplopen tot 16 meter en voor Nederland 17 meter.

De verwachting is dat de zeespiegel pas over 10.000 jaar in evenwicht is met het klimaat en pas dan niet verder zal stijgen. Ook als we nu stoppen met broeikasgassen uitstoten. Als de opwarming van de aarde beperkt is gebleven tot 2 ⁰C opwarming, dan zal de zeespiegel tegen die tijd wereldwijd gestegen zijn met 6 tot 7 meter. Bij 3 ⁰C opwarming is dat 10 tot 24 meter en bij 5 ⁰C opwarming 28 tot 37 meter.

Wat zijn de oorzaken van zeespiegelstijging?

De zeespiegel stijgt doordat de aarde opwarmt. De oorzaak van deze opwarming is dat we grote hoeveelheden CO₂ uitstoten. De opwarming van de aarde draagt via een aantal processen bij aan een stijging van de zeespiegel:

• De warmere lucht warmt het zeewater op. Als water opwarmt, zet het uit. Warmer zeewater neemt dus meer ruimte in, waardoor de zeespiegel stijgt.
• De opwarming zorgt ervoor dat gletsjers en ijskappen op Groenland en Antarctica smelten. Daardoor komt er in de oceanen meer zeewater bij, wat zorgt voor zeespiegelstijging. Het smelten van de ijskappen is volgens het Klimaatsignaal’21 aan het versnellen.
• De opwarming zorgt voor meer veranderingen, die vooral een regionaal effect hebben. Bijvoorbeeld veranderingen in zeestromen. Verder wordt zeewater minder zout als ijskappen en zeeijs smelten. Minder zout zeewater heeft een lagere dichtheid en zet in volume ook uit.

Naast deze effecten door opwarming kan ook bodemdaling een rol spelen. In Nederland daalt de bodem, waardoor in verhouding de zeespiegel stijgt. Volgens het rapport Zeespiegelmonitor 2018 is ongeveer een kwart van deze stijging veroorzaakt door bodemdaling.

Waardoor voeren rivieren meer water af?

Dat rivieren meer water afvoeren komt vooral doordat de neerslag toeneemt. En dat komt grotendeels door de opwarming van de aarde. Warmere lucht kan namelijk meer vocht bevatten. Lees meer over de toename van neerslag in het kennisdossier Wateroverlast. Andere invloeden op de rivierafvoer zijn: het smelten van sneeuw, verdamping in het stroomgebied en het waterbeheer.

Hoe leidt toename neerslag tot hogere waterstanden in de rivieren?

Hoogwater is een hoge stand van het water in de rivieren en kan leiden tot overstromingen. Toenemende neerslag kan op de volgende manieren leiden tot een grotere kans op hoogwater in Nederland:

• Volgens het Klimaatsignaal’21 neemt in de winter de gemiddelde neerslag in de stroomgebieden van de Rijn en de Maas toe. Dit zorgt ervoor dat rivieren meer water afvoeren in de winter. Tegelijk zal er volgens het Klimaatsignaal’21 in de zomer gemiddeld minder neerslag vallen in de stroomgebieden. Dit zorgt in de zomer gemiddeld voor lagere rivierafvoeren.
• De kans op extreme neerslag neemt door klimaatverandering in de zomer toe. Volgens internationaal onderzoek neemt de kans op een overstroming zoals in juli 2021 daardoor toe.

Wat kunnen we leren van de overstromingen in juli 2021?

In juli 2021 overstroomden delen van België, Duitsland en Limburg. Oorzaak: extreem veel regen op 13 en 14 juli in de stroomgebieden van de Maas en Rijn. Naar aanleiding van deze overstromingen zijn er verschillende onderzoeken uitgevoerd:

• Een internationaal team van wetenschappers heeft onderzocht of door klimaatverandering de kans op een overstroming door hevige regenval in de zomer toeneemt. Uit het onderzoek blijkt dat door klimaatverandering de kans toeneemt dat het ergens in de regio tussen het noorden van de Alpen en Nederland zo hard regent als op 13 en 14 juli 2021. Dit vergroot de kans op overstromingen die worden veroorzaakt door extreme neerslag.
• Deltares onderzocht of de zeer extreme neerslag die in juli 2021 in het stroomgebied van de Rijn en de Maas viel ook boven centraal Nederland zou kunnen vallen. En wat de gevolgen daarvan zouden zijn. Conclusie: ja, dat kan gebeuren, ook al is de kans erop wel wat kleiner. En net als in België, Duitsland en Limburg zouden de gevolgen heel groot zijn. Uit het onderzoek blijkt dat we ons op verschillende manieren beter moeten voorbereiden om in zo’n situatie een ramp te voorkomen. De onderzoekers komen daarvoor met zeven aanbevelingen. Bijvoorbeeld: voer stresstesten uit op bovenregionale schaal, evalueer de capaciteit van de crisisbeheersing en wissel over de grenzen heen meer risico-informatie uit.