Hoe kun je negatieve effecten op waterkwaliteit tegengaan?

De maatregelen in het cluster ‘Beheer en onderhoud’ zijn bedoeld om het watersysteem te beheren en onderhouden, zoals maaibeheer, baggerbeheer en onkruidbestrijding.

• Watergang baggeren: de laag modder op de bodem van sloten, kanalen en meren wordt regelmatig weggehaald, onder andere om meer ruimte te maken voor het water.
• Vogels weren en/of een voerverbod instellen
• Onkruid op milieuvriendelijke manier bestrijden
• Afval verwijderen bij krooshekken, duikers of stuwen
• Blad ruimen op de oever
• Blauwalg wegscheppen
• Het water doorspoelen na riooloverstorting
• Kroos uit het water verwijderen
• Waterplanten intensief beheren
• Blad verwijderen uit het water

De maatregelen in het cluster ‘Waterketen’ pakken de waterketen zelf aan, zoals aanpassingen aan het rioolsysteem of verandering van afspoeling.

• Wadi of bodempassage aanleggen om verhard oppervlak af te koppelen. Een wadi is vooral bedoeld om water langzaam te laten wegzakken in de bodem, een bodempassage is vooral bedoeld om het water te filteren.
• Bergbezinkbassin of filters aanbrengen bij overstort, zodat er minder vuil in het oppervlaktewater terechtkomt.
• Foutaansluitingen op het riool opsporen

De maatregelen in het cluster ‘Hydrologisch functioneren’ verbeteren het gedrag en de eigenschappen van water, bijvoorbeeld doordat het water vrij kan stromen en of doordat er inlaat van schoon water mogelijk is.

• Inlaatregime wijzigen: de frequentie of snelheid aanpassen van de inlaat van water vanuit een andere watergang.
• Bron van inlaatwater wijzigen
• Inlaatwater defosfateren: fosfaten uit het water weghalen
• Inlaat verplaatsen naar een zoetwaterlocatie
• Duiker vergroten om twee watergangen beter met elkaar te verbinden
• Duiker verhogen of verlagen om twee watergangen beter met elkaar te verbinden
• Waterpartijen verbinden, bijvoorbeeld door een duiker aan te leggen
• Kwelinvloed (zoet water) herstellen: zorg dat er weer kwel van zoet water uit de bodem komt.

De maatregelen in het cluster ‘Inrichting’ veranderen het profiel van het watersysteem. Je kunt het watersysteem bijvoorbeeld verdiepen of juist ondieper maken. Een ander voorbeeld is meerdere waterpartijen met elkaar verbinden.

• Hondenuitlaatplaats opheffen
• Bufferstrook aanleggen tussen weg en watergang
• Inzamelpunten realiseren voor legen onderwatertoilet
• Water verdiepen
• Water ondieper maken
• Heggen planten op de oever
• Bomen planten op de oever
• Water laten circuleren
• Vergunning verlenen of opheffen voor koudelozing en/of warmtewinning
• Het water beluchten met een fontein of bellenscherm, zodat er meer zuurstof ontstaat

Overlast door een verslechterde waterkwaliteit kan niet altijd voorkomen worden. Het helpt dan om daar helder over te communiceren richting gebruikers van het water. Accepteren dat een bepaald gebruik niet altijd mogelijk is, kan ook een maatregel zijn.

• Communicatie over hygiëneregels
• Communicatie over gezondheidsrisico’s van zwemmen en recreëren in water
• Acceptatie van overlast, zoals stank of vissterfte
• Acceptatie van veranderende ecologische kwaliteit

Soms is de waterkwaliteit zo veranderd dat bepaalde functies niet meer mogelijk zijn. Dan kun je nadenken over maatregelen om over te gaan op alternatieve functies.

• Kroos oogsten: een nieuwe manier om eiwit te produceren
• Boeren in verzilt gebied kunnen overgaan op zilte landbouw. Voor de irrigatie van deze gewassen wordt naast zoet water ook zout water gebruikt.

De maatregelen in de tabel zijn verdeeld over drie typen: preventie, adaptatie en acceptatie. Hieronder leggen we deze maatregeltypen uit.

1. Preventie: maatregelen die voorkomen dat de waterkwaliteit verslechtert. Bijvoorbeeld water met microverontreinigingen filteren voordat het afstroomt, regenwater afkoppelen om riooloverstorten te voorkomen, of een buffersysteem aanleggen in gebieden die afhankelijk zijn van rivierwater.
2. Adaptatie: maatregelen die een negatief effect van klimaatverandering beperken. Bijvoorbeeld oppervlaktewater met een verslechterde kwaliteit vaker doorspoelen, of schaduw toevoegen rondom oppervlaktewater.
3. Acceptatie: maatregelen waarmee je de verandering of verslechtering van de waterkwaliteit accepteert. Dat kun je bijvoorbeeld doen door kansen van de verandering te benutten, zoals overstappen op zilte landbouw. Of door mensen bewust te maken van risico’s waarmee hun gedrag verandert. Denk aan communicatie over blauwalg op niet-officiële zwemlocaties, zodat mensen daar niet gaan zwemmen.

In de tabel onder de indicatoren zie je een onderscheid tussen effectgerichte en brongerichte maatregelen:

• De effectgerichte maatregelen zijn erop gericht om de effecten van klimaatverandering terug te dringen. Deze beïnvloeden een indicator als geheel.
• De brongerichte maatregelen zijn erop gericht om de bron van negatieve effecten weg te nemen. Deze maatregelen beïnvloeden specifieke stuurvariabelen.

‘Blauwalg wegscheppen’ is bijvoorbeeld gericht op het effect om direct de indicator voedselrijkdom te verbeteren, en heeft geen invloed op een van de bronnen van te veel blauwalg. ‘Blad ruimen op oever’ heeft juist wel invloed op een bron die kan zorgen voor te veel voedselrijkdom in oppervlaktewater. In de tabel is daarom het vakje van de stuurvariabele Bladinval groen gekleurd met een A omdat de bladinval door de maatregel afneemt.