Hulpmiddelen voor water en bodem sturend

De fysiografische kaart uit het essay ‘Op Waterbasis’ kun je gebruiken om de dialoog te voeren over de toekomstige inrichting van Nederland: hoe kunnen en willen we het ruimtegebruik van Nederland afstemmen op de ondergrond? Hoe kunnen we ons land (her)inrichten met water en bodem als uitgangspunt? De kaart laat zien welke gebieden nat, droog, zout, slap, zettingsgevoelig en overstroombaar zijn.

In het essay ‘Op Waterbasis’ vind je op basis van de fysiografische kaart verschillende geschiktheidskaarten. Een daarvan is de geschiktheidskaart bebouwing. Door die samen te voegen met de Nationale Woningbouwkaart (ABF, 2021) hebben Deltares, BoschSlabbers en Sweco een Geschiktheidskaart woningbouwplannen tot 2029 gemaakt. Hierop kun je in één oogopslag zien waar grote bouwplannen samengaan met grote beperkingen door de ondergrond. Het tweede briefadvies van de Deltacommissaris gaat ook in op het probleem van bouwen op kwetsbare ondergrond.

Drie overzichtelijke overstromingskaarten van Deltares kunnen helpen om bij bouwbeleid meer rekening te houden met het overstromingsgevaar van locaties. De Gevaarzoneringskaart geeft een eerste indruk van de gevaarlijkste plekken en kunnen beleidsmakers gebruiken om beslissingen te nemen over waar wel en niet gebouwd kan worden, of waar aangepast gebouwd moet worden. Deze kaart is gebaseerd op de kaarten Lokaal Schadegevaar en Lokaal Verdrinkingsgevaar.

De Klimaateffectatlas bevat verschillende kaarten die je kunt gebruiken als basis voor een strategie over de toekomstige inrichting van Nederland. De atlas geeft je niet alleen een eerste indruk van de effecten die klimaatverandering kan hebben op Nederland. Er staan ook kaarten in die context geven, zoals kaarten die aangeven waar kansen liggen en bodemkaarten. Als je bij de inrichting van Nederland wilt uitgaan van het water- en bodemsysteem, is bijvoorbeeld de Basiskaart Natuurlijk Systeem een heel geschikt hulpmiddel. Deze kaart geeft een overzicht van elf natuurlijke landschappen en hun subtypen. Het bijbehorende kaartverhaal toont per landschap ook een overzicht van mogelijke klimaateffecten en adaptatiekansen voor elk subtype. De kaart brengt klimaatdreigingen ruimtelijk en in samenhang met elkaar in beeld. Daarmee kun je voorkomen dat je ergens een oplossing uitvoert die een bedreiging op een andere plek versterkt.

De Klimaatonderlegger van de provincie Noord-Brabant helpt om inzicht te krijgen in het Brabantse bodem-watersysteem en de relatie met andere lagen, zoals groen, bebouwing en grondgebruik. De Klimaatonderlegger bestaat uit een aantal kaarten die op basis van bodem, water en lucht inzicht geven in het lokale klimaatsysteem. Zo worden de basiskenmerken water en reliëf in de combinatiekaart reliëf en natuurlijke watersystemen vertaald naar de klimaateigenschappen droog, nat, warm en koel. En de klimaatstructuurkaart maakt voor elk gebied inzichtelijk wat de specifieke klimaateigenschappen zijn. Op basis van de klimaatstructuurkaart kun je ruimtelijke afwegingen maken over hoe je de grond gebruikt en inricht. De Klimaatonderlegger is al gebruikt voor verschillende ruimtelijke plannen in Brabant. Je kunt de Klimaatonderlegger gebruiken op regionaal en lokaal niveau.

De Gereedschapskist Water en Bodem Sturend (pdf, 1.9 MB) is ontwikkeld door het Kennisnetwerk Water en Bodem Sturend. De gereedschapskist bestaat uit acht tools. De eerste tool biedt een inhoudelijke onderbouwing van water en bodem sturend. Twee tools zijn handig voor ontwerpers: de tool met vijf ontwerpprincipes en de tool die verwijst naar de Stadsgenese en Gidsmodellen (zie de alinea hieronder over de Stadsgenese). Twee andere tools gaan in op de gebiedsgerichte aanpak: hoe vertaal je principes over het water- en bodemsysteem voor een specifiek gebied naar integrale plannen? Verder vind je in de gereedschapskist twee tools die de focus leggen op het proces: hoe kun je de dialoog tussen betrokken partijen zo structureren dat ze samen water en bodem meer sturend laten zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen? En dan is er nog een tool die je helpt om bij water en bodem sturend de kracht van de omgevingswet te benutten.

In het boek De Stadsgenese lees je over de ontstaansgeschiedenis van acht Nederlandse steden en de directe samenhang tussen stedelijke ontwikkeling en bodem en water. Het boek en de website helpen je om een beter begrip te krijgen van de bodem, de ondergrond en het watersysteem. Ze bieden een methode om steden klimaatadaptief te ontwikkelen met behulp van historische kennis over bodem en water. In het interview met Menne Kosian en Bert Palsma lees je meer over de achtergrond van De Stadsgenese.

Als je een genese van je stad hebt opgesteld, kunnen de Gidsmodellen helpen om een strategie voor adaptatiemaatregelen op te stellen.

De Basisregistratie Ondergrond (BRO) is een handige bron van gegevens als je bodem en ondergrond bij klimaatadaptatie wilt betrekken. Maar hoe vind je gegevens in de BRO en hoe pas je ze toe? De handreiking ‘Bodembewuste klimaatadaptatie’ geeft praktische aanwijzingen, tips en voorbeelden. Afhankelijk van je situatie en doel, geeft de handreiking verschillende routes.

In de gratis online leermodule ‘Klimaatadaptatie en de bodem’ leer je welke kansen de bodem biedt voor klimaatadaptatie. Ook krijg je inzicht in mogelijke gevolgen en risico’s van adaptatiemaatregelen voor de bodem. De leermodule bestaat uit een theoriedeel, waarin je leert hoe je omgaat met grondwateroverlast, vochtproblemen, verontreinigingen, grondwaterstanden en funderingen. Daarnaast zie je hoe het nemen van maatregelen werkt in de praktijk, aan de hand van een aantal adaptatieprojecten in Leiden.

De notitie ‘Water en Bodem Sturend laten landen in de praktijk’ (pdf, 1.3 MB) biedt handvatten om in drie arena’s Water en Bodem sturend-netwerken te vormen. De eerste arena is het kennisnetwerk: de mensen uit de water- en bodemwereld zelf. De tweede arena is die van de ruimtelijke ordening: wat doen we waar? En de derde arena is de uitvoering, ook wel de gebiedsgerichte aanpak. Deze notitie bouwt voort op de Gereedschapskist Water en Bodem Sturend en is ontwikkeld door het Kennisnetwerk Water en Bodem Sturend.

Waterschap Aa en Maas organiseert samen met de provincie Noord-Brabant workshops voor gemeenten om concrete oplossingen te vinden voor het klimaatrobuust maken van Brabantse landschappen. Daarvoor is een speciale handleiding ontwikkeld: de Handleiding Klimaatrobuuste Beeklandschappen (pptx, 56 MB). Gemeenteambtenaren overal in Nederland kunnen die gebruiken om het gesprek over water en bodem te voeren. De handleiding geeft inspiratie om mensen enthousiast te maken aan de hand van een korte pitch. Ook helpt de handleiding je om een workshop voor te bereiden en bevat hij handig materiaal over de hoofdprincipes van water en bodem sturend, waarom het nodig is en wat het betekent voor decentrale overheden.