Pilots financiële prikkels voor klimaatadaptatie

Presentaties over de pilots en de verslagen van de bijeenkomsten van de Alliantie vind je in de groene tekstblokken rechts op deze pagina.

Wat is de Alliantie Financiële Prikkels?

In 2019 heeft IenW samen met de overheden die een pilot uitvoerden de Alliantie Financiële Prikkels voor Klimaatadaptatie (pdf, 502 kB) opgericht. Via dit platform hebben gemeenten, waterschappen en provincies van de pilots met financiële prikkels kunnen leren. In de Alliantie is ook onderzoek gedaan op het gebied van drie thema’s, met elk een eigen werkgroep:

• De werkgroep Effectiviteit voerde gedragsonderzoek uit om erachter te komen wanneer financiële prikkels het gewenste effect hebben. De pilots in Son en Breugel en in Rucphen hebben samen met IenW dit onderzoek vormgegeven. De gedragsonderzoekers hebben op basis van gedragskennis en de kennis vanuit de pilots een Gedragstool klimaatadaptatie ontwikkeld voor beleidsmedewerkers. De tool geeft praktische tips over hoe je het gedrag van burgers en bedrijven kunt beïnvloeden, onder andere met financiële prikkels. Ook leert de tool je hoe je kunt meten of het gelukt is om gedrag te beïnvloeden.
• De werkgroep Beslisondersteuning heeft een Beleidsmixer (pdf, 2.1 MB) ontwikkeld. Dat is een routewijzer die managers en gemeentebestuurders structuur biedt om beslissingen te nemen over financiële prikkels. De pilots in Enschede, Werkregio Noord Veluwe, Dordrecht, Hoogheemraadschap Delfland en Waterschap de Dommel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de Beleidsmixer. Deze routewijzer zet helder op een rij wat de argumenten zijn om een prikkel wel of niet in te zetten. Ook laat hij duidelijk zien wat het verband is tussen communicatieve, financiële en juridische prikkels en hoe deze elkaar kunnen versterken.
• De werkgroep Toetsing en Monitoring heeft onderzocht hoe je het percentage verharding en vergroening kunt monitoren. De pilot in stadsdeel Amsterdam-West geeft een eerste inzicht in de mogelijkheden voor toetsen en monitoren. Meer over deze pilot lees je hieronder bij de beschrijving van de verschillende pilots.

Uit de Alliantie Financiële Prikkels is Stichting Adaptatie Atelier voortgekomen. Dit initiatief is opgezet door een aantal Nederlandse en Vlaamse gemeenten. Het Adaptatie Atelier organiseert werkgroepen en Communities of Practice om klimaatadaptatie te versnellen rond bedrijventerreinen, woningcorporaties en natuur.

Welke pilots zijn er uitgevoerd?

In totaal zijn er tussen 2019 en 2021 acht pilots uitgevoerd. Hieronder lees je met welke financiële prikkels de pilots experimenteerden.

Gemeente Son en Breugel

De gemeente Son en Breugel heeft in haar pilot de rioolbelasting verlaagd voor bewoners en bedrijven die hun woning, gebouw, tuin of terrein klimaatbestendig inrichten. Daarnaast heeft de werkgroep Effectiviteit samen met Son en Breugel onderzoek gedaan naar het effect van verschillende communicatieboodschappen in een flyer bij de brief over de rioolbelasting. Welk effect hebben de flyers op het gedrag van bewoners en bedrijven? Uit het onderzoek blijkt dat een goede communicatieboodschap tot meer interesse in de korting leidt. Die interesse zorgt alleen niet automatisch tot meer aanvragen voor een korting. De volledige resultaten van het gedragsonderzoek kun je lezen in het rapport ‘Gedragsaanpak financiële prikkels voor klimaatadaptieve maatregelen’ (pdf, 761 kB).

Gemeente Dordrecht

De gemeente Dordrecht richtte zich in haar pilot op het stimuleren van ondernemers om bedrijventerreinen klimaatbestendig te maken, onder andere door de rioolheffing te verlagen.

Gemeente Rucphen

De gemeente Rucphen geeft bewoners subsidie als ze de tuin vergroenen en regenwater afkoppelen van het riool. Ze maken hierbij gebruik van een website waarmee de inwoners kunnen zien hoe je water het beste tijdelijk kunt vasthouden. Uit het rapport ‘Gedragsaanpak financiële prikkels voor klimaatadaptieve maatregelen’ (pdf, 761 kB) blijkt dat bewoners vaak niet weten dat er subsidies of kortingen bestaan voor klimaatadaptieve maatregelen. De effectiviteit van financiële prikkels kan worden vergroot door er explicieter met bewoners over te communiceren.

Rotterdam en Hoogheemraadschap Delfland

Rotterdam en het Hoogheemraadschap Delfland hebben in een gezamenlijke pilot de mogelijkheden verkend om institutionele bedrijven actief te betrekken bij klimaatadaptatie. Wat kunnen bijvoorbeeld beleggers en verzekeraars doen bij nieuwbouw en renovatie? Het onderzoek en de gesprekken in deze pilot hebben nog niet geresulteerd in effectieve prikkels om institutionele bedrijven bij klimaatadaptatie te betrekken.

Gemeente Enschede

De gemeente Enschede heeft in haar pilot onderzocht hoe ze particuliere eigenaren via een duurzame rioolbelasting kan stimuleren om zelf adaptatiemaatregelen te nemen. Om gemeenten te helpen bij het invoeren van zo’n rioolbelasting, heeft Enschede in de pilot een beslisboom ontwikkeld.

Stadsdeel Amsterdam-West

Het doel van de pilot van stadsdeel Amsterdam-West was om grond van particulieren klimaatbestendiger te krijgen. Eén van de experimenten was de financiële prikkel ‘onttegeldienst’. Hiermee biedt het stadsdeel bewoners en bedrijven aan om gratis hun (tuin)tegels te laten afvoeren. Daarnaast wilde Amsterdam-West een maximaal verhardingspercentage vastleggen in het lokale bestemmingsplan. Dat is nieuw in Nederland. Het stadsdeel heeft laten onderzoeken hoe je dit verhardingspercentage kunt monitoren en toetsen. Ook heeft het stadsdeel vergelijkbare lokale regels onderzocht om meer vergroening te realiseren. De eindresultaten van het monitoringsonderzoek in de pilot staan in de beeldrapportage (pdf, 17 MB).

Gemeente Nissewaard

Hoe stimuleer je woningeigenaren om klimaatadaptieve maatregelen te nemen? Welke prikkel en communicatieboodschap hebben het meeste effect? Om daarachter te komen heeft de gemeente Nissewaard in haar pilot twee verschillende communicatieboodschappen getest. Dat heeft ze gedaan in twee wijken uit de jaren zeventig. De tussentijdse resultaten van de pilot staan in de presentatie (pdf, 3.8 MB) die gehouden is tijdens de bijeenkomst van de Alliantie op 8 juni 2021. De eindresultaten worden in de zomer van 2021 verwacht.

Werkregio Noord-Veluwe

De werkregio Noord-Veluwe heeft in haar pilot onderzocht hoe je particulieren op regionaal niveau kunt stimuleren om maatregelen te nemen. Ze zocht daarbij naar de optimale combinatie van communiceren, faciliteren, financieren en uiteindelijk ook wet- en regelgeving. De resultaten van de pilot vind je op de voorbeeldenkaart.

Eerdere studies naar financiële prikkels

Ook voor 2019 zijn al onderzoeken en studies gedaan naar mogelijke financiële prikkels, zoals het impactproject ‘Hemelwater belasten of belonen’, de inventarisatie 'Financiële prikkels voor klimaatadaptatie (pdf, 3.1 MB)' en de ‘Haalbaarheidsstudie pilots voor financiële prikkels (pdf, 2.8 MB)’. In 2021 is een aangepaste versie beschikbaar gekomen van het rapport over de inventarisatie 'Financiële prikkels voor klimaatadaptatie (pdf, 3.5 MB)'.