Droogte

De droge zomers van 2018, 2019 en 2020 hebben laten zien dat een aanhoudende droogte verstrekkende gevolgen kan hebben. In het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie is in 2014 indicatief geraamd dat de maatschappelijke kosten van droogte en hitte tot 2050 ver kunnen oplopen. Twee van de vier KNMI’14 klimaatscenario’s geven aan dat Nederland droger wordt. Droogte kan leiden tot bodemdaling en funderingsproblemen, maar ook tot schade bij landbouw, natuur, stedelijk groen en scheepsvaart. Daarnaast leidt droogte tot problemen met de waterkwaliteit. De kwetsbaarheid voor droogte hangt niet alleen af van de lokale weeromstandigheden, maar ook van de aanvoer van zoetwater via de grote rivieren en niet in de laatste plaats van de ontwikkeling van de watervraag door steden, industrie, landbouw en natuur. Die watervraag neemt momenteel overwegend toe. Tekorten kunnen leiden tot uitzakkende peilen, verzilting en onttrekkingsbeperkingen. Effecten van droogte kunnen direct merkbaar zijn, zoals bij planten, maar kunnen zich ook pas naar verloop van jaren manifesteren. Effecten verschillen ook aanzienlijk per landschapstype en gebruiksfunctie. Bij het onderzoeken van kwetsbaarheden is het daarom van belang om verschillende typen informatie te raadplegen over hoe droogte in een bepaald gebied tot uiting komt en wat het specifieke effect daarvan is op de in het gebied aanwezige functies. Meer achtergrondinformatie over droogte is in het kennisdossier over droogte te vinden.

Gebruik basisinformatie

De grootte van het neerslagtekort wordt vaak gebruikt als een indicatie voor droogte. Het neerslagtekort is het verschil tussen de neerslag en de potentiële verdamping over de periode van 1 april tot 1 oktober. In het kaartverhaal 'Het wordt droger' wordt de mogelijke ontwikkeling van het neerslagtekort aan de hand van verschillende statistieken toegelicht. Er wordt bijvoorbeeld getoond dat het neerslagtekort dat in 2050 met een kans van eens in de tien jaar optreedt, maximaal 301 mm bedraagt. Momenteel is dat 225 mm. De kans op gewasschade of uitzakkend grondwater neemt bij dergelijke tekorten aanzienlijk toe. De kaarten in de Klimaateffectatlas tonen hoe deze tekorten landelijk variëren. Ter referentie: het landelijk gemiddelde neerslagtekort in het extreem droge 2018 schommelde in augustus en september rond 300 mm.

Het neerslagtekort is een goede indicator voor droogte, maar is niet direct te vertalen naar fysieke gevolgen. Zo zal in de praktijk bij bodems en gewassen de echte verdamping minder zijn dan de potentiële verdamping. De kenmerken van de bodem, het watersysteem en de vegetatie bepalen de werkelijke gevolgen. Deze effecten kunnen worden weergegeven op kaarten om kwetsbaarheden te verkennen. Vaak is daar nog aanvullende informatie bij nodig. Zo kan het uitzakken van grondwater met name tot grote schades leiden als fundering met houten paalkoppen droogvalt. Het bepalen van kwetsbaarheden vergt dus het combineren van informatie over droogte met informatie over de gevoeligheid van objecten en functies voor droogte. Om een eerste indruk te krijgen van de mogelijke droogte effecten in een specifiek gebied, kan gebruik worden gemaakt van de Basiskaart Natuurlijk Systeem Nederland.

Aanbevolen wordt ten minste de kwetsbaarheid nader te onderzoeken met de basisinformatie over:

• Bodemdaling (slappe ondergrond zoals veen of klei)
• Uitzakken grondwaterstand
• Beperking zoetwateraanvoer (watertekort of water van onvoldoende kwaliteit)
• Afname waterkwaliteit (opwarming of minder doorspoeling kan leiden tot stank, blauwalg of botulisme)
• Effecten op natuur en landbouw

Het toepassen van de informatie hierboven is de standaard voor het thema Droogte. De links hierboven leiden naar pagina’s waarop de verschillende informatiebronnen, en toepassing daarvan, nader worden beschreven.

Creëer informatie op maat

De bijsluiter bevat voor Droogte geen standaard aanpak voor het maken van informatie op maat. De lokale processen en effecten variëren namelijk dusdanig per geval, dat dit nauwelijks te vangen is in een generieke aanpak. Ook de beschikbaarheid van informatie over de ondergrond, data uit grondwatermeetnetten, informatie over de interactie tussen riolering, grond- en oppervlaktewater en resultaten van grondwatermodellen met bruikbare resolutie, verschilt sterk per locatie. Lokale deskundigen kunnen plaatselijke kwetsbaarheden voor droogte veelal wel nauwkeuriger duiden. De toelichtingen in de bijsluiter bij het gebruik van basisinformatie bieden ook houvast. De daarin beschreven oorzaak-gevolg relaties zijn op verschillende schalen namelijk veelal gelijk, maar maatwerk vereist gedetailleerdere informatie dan wat de landelijke kaarten kunnen bieden. Een inventarisatie van de effecten die in een gebied tijdens de zomers van 2018, 2019 en 2020 zijn opgetreden, zal in ieder geval bruikbare inzichten opleveren over wat zich op een lokale schaal voordoet bij droogte.