Hoe kunnen we wateroverlast beperken?

De watersystemen in Nederland zijn vaak zo ingericht dat ze regenwater zo snel mogelijk afvoeren. Maar zeer langdurige neerslag en hevige regenbuien kunnen ze vaak niet aan, waardoor er overlast of schade kan ontstaan. Wateroverlast kun je het beste voorkomen door neerslag weg te laten zakken in de bodem, op de plek waar het valt. Dat heet ook wel infiltreren. Als dat niet kan, of als het niet voldoende helpt, kun je water tijdelijk bergen. Tot slot kun je het ook nog vertraagd afvoeren.

Behoefte aan duidelijke eisen voor infiltratiemaatregelen

Het wordt in Nederland steeds meer de trend om regenwater vast te houden en te infiltreren in plaats van het zo snel mogelijk af te voeren. Maar de eisen van infiltratiemaatregelen zijn nog niet altijd duidelijk. Daarom heeft het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA) in kaart gebracht wat er al wel en niet in standaarden is vastgelegd en wat daarin zou moeten veranderen. Meer hierover kun je lezen op de pagina van OSKA.

Hoe laat je regenwater infiltreren?

Er zijn verschillende manieren waarop je regenwater kunt laten infiltreren op de plek waar het valt. Dit helpt niet alleen om wateroverlast te voorkomen, maar ook om droogte tegen te gaan. In de KAN-brochure Infiltratie van regenwater in stedelijk gebied staan actuele inzichten over hoe je regenwater kunt laten infiltreren in de grond via wadi's, raingardens en waterdoorlatende verharding. Het kaartverhaal Stedelijke infiltratiekansen van de Klimaateffectatlas kan helpen om te bepalen hoe geschikt een gebied is om regenwater te laten infiltreren. Daarnaast biedt de ontwerptool van Groenblauwe Netwerken een inspirerend overzicht van maatregelen, inclusief een filter om lokaal geschikte maatregelen te vinden.

Hoe kun je regenwater bergen?

Als regenwater niet of niet genoeg kan infiltreren, kun je het tijdelijk bergen. Dat kan bijvoorbeeld met wadi’s of een ondergrondse waterberging. Ook kun je straten lager aanleggen dan de woningen, of stoepranden verhogen, zodat de straat het teveel aan water kan opvangen. Andere maatregelen waarmee je water kunt bergen zijn grindkoffers, groene daken en waterdaken. Al deze maatregelen bergen het water tijdelijk en zorgen ervoor dat het vertraagd wordt afgevoerd naar grond- en oppervlaktewater.

Hoe kun je regenwater afvoeren?

Een overschot aan water kun je ook afvoeren. Voorkom daarbij dat het riool overbelast raakt bij hevige regen en er vuil water op straat komt te staan of terechtkomt in oppervlaktewater. Koppel hiervoor regenwater af van het vuilwaterriool en leg een gescheiden rioolstelsel aan. Zo wordt het regenwater via een aparte buis afgevoerd naar oppervlaktewater. Ook zorgt deze scheiding voor een efficiëntere werking van de rioolwaterzuivering.

Wie is verantwoordelijk voor het beperken van wateroverlast?

Voor wateroverlast geldt dat de overheid de meeste zorg op zich neemt om overlast te voorkomen. Dat doet ze via investeringen in de riolering, via de inrichting van de openbare ruimte en via wetgeving daarover. Hieronder zie je welke overheid waarvoor verantwoordelijk is:

• De gemeente heeft vooral een hemelwaterzorgplicht en een zorgplicht voor stedelijk afvalwater. Dat betekent dat zij verantwoordelijk is voor het inzamelen en verwerken van afstromend hemelwater op openbaar terrein. En dat ze verantwoordelijk is voor het inzamelen en afvoeren van afvalwater, waaronder de aanleg en beheer van het riool.
• Het waterschap en het Rijk hebben een taak als waterbeheerder. De waterschappen zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het zuiveren van regen- en afvalwater wat door het riool wordt afgevoerd. Het Rijk en Rijkswaterstaat hebben als taak om ons land te beschermen tegen overstromingen vanuit bijvoorbeeld de grote wateren en rivieren.
• De provincie is grotendeels verantwoordelijk voor de grondwaterbeheertaken.

Daarbij is het heel belangrijk dat de verschillende overheden met elkaar samenwerken. De casus wateroverlast brengt in kaart hoe overheden de instrumenten van de Omgevingswet daarvoor kunnen inzetten. Bij heel extreme neerslag kan er toch wateroverlast ontstaan, ondanks dat het watersysteem goed werkt. In dat geval verschuift de zorg voor een groot deel naar de eigenaren van panden en andere objecten. Wil je meer weten? Bekijk dan het rapport over wie verantwoordelijk is voor de risico’s van weersextremen.

Hoe kun je schade voorkomen?

Wateroverlast kan soms tot schade leiden. Water kan over de drempel van gebouwen stromen en via het souterrain een woning binnenstromen, het kan tunnels blank zetten en putdeksels doen wegdrijven. Soms kun je schade relatief eenvoudig voorkomen. Een drempel kan al genoeg zijn om het water een andere kant op te leiden of te blokkeren. Stichting Rioned heeft een overzicht gemaakt van maatregelen die een gemeente kan nemen om wateroverlast door hevige neerslag te voorkomen. Ook in de Natte Krant staan verschillende maatregelen om schade te voorkomen.

Hoe voorkom je wateroverlast in landelijk gebied?

Voor het landelijk gebied zijn er andere mogelijkheden om wateroverlast tegen te gaan. Waterschappen en provincies kunnen samen met gemeenten en boeren verschillende maatregelen nemen tegen wateroverlast door langdurige neerslag. Ze kunnen bijvoorbeeld waterberging in het landelijk gebied creëren door landbouwgronden te vernatten en te kiezen voor natte teelten. Een andere mogelijkheid is om landbouwgrond om te vormen tot natuur of tot waterbergingsgebieden.  De Deltafact Bomen, Bos en Waterbeheer van STOWA geeft informatie over hoe natuurlijke bossen, voedselbossen en agrarische bosbouw in de stroomgebieden van rivieren kunnen bijdragen aan onder meer waterberging.

Hoe voorkom je grondwateroverlast?

Voor problemen met grondwater bestaan verschillende bouwkundige oplossingen. Zo kun je een kelder waterdicht maken, waarmee je voorkomt dat grondwater in de kelder of kruipruimte terechtkomt. Of je kunt de grondwaterstand verlagen door drainage aan te leggen. Op de website van Kenniscentrum InfoMil vind je meer informatie over grondwater. Ook lees je hier meer over de verantwoordelijkheden van gemeente, waterschap en inwoners. Daarnaast vind je op de website van Bodem+ goede voorbeelden en praktijkkennis die je kunnen helpen om grondwater te betrekken in de gemeentelijke structuurvisie.

Wat kunnen inwoners doen?

Inwoners weten vaak niet dat ze wateroverlast op hun eigen terrein zelf kunnen tegengaan. Dat kan met verschillende maatregelen. Ze kunnen bijvoorbeeld hun tuin vergroenen, zodat het regenwater in de bodem kan infiltreren. Een andere oplossing is de regenpijp afkoppelen van het riool, zodat het regenwater lokaal in de bodem kan infiltreren of het in een regenton wordt opgevangen. En als ze snel wateroverlast hebben in huis, is het goed om te checken of het riool goed is aangesloten en de afvoerbuis terugslagkleppen heeft. Wil je inwoners stimuleren om maatregelen tegen wateroverlast te nemen? Dan kan de Toolkit Basiscommunicatie wateroverlast, overstroming, hitte en droogte daarbij helpen.