Beleid & programma's

Om heel Nederland klimaatbestendig en waterrobuust in te richten, is het nodig dat klimaatadaptatie op alle overheidsniveaus onderdeel is van beleid en uitvoering. Daarvoor is in de eerste plaats een landelijke aanpak nodig. Die landelijke aanpak gebeurt vanuit twee programma’s: het nationaal Deltaprogramma en de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS).

Op deze pagina lees je meer over beide programma´s, over regelingen vanuit het Rijk, en over nationale initiatieven die samenwerking en kennisdeling stimuleren. Ook kun je via deze pagina meer lezen over de aanpak van de provincies en de samenwerking in werkregio’s. Ben je benieuwd naar de internationale ontwikkelingen op het gebied van klimaatadaptatie? Op de pagina Internationaal vind je interessante internationale websites en rapporten, onder andere van de Europese Unie en het IPCC.

Wil je zelf aan de slag met het ontwikkelen van beleid? Ga dan naar Beleid ontwikkelen waar je een overzicht vindt van manieren om klimaatadaptatie vast te leggen in beleid. Hier lees je ook welke afwegingen een rol kunnen spelen en waar je meer informatie en hulpmiddelen kunt vinden.

Wat is het nationaal Deltaprogramma?

In het nationaal Deltaprogramma staat hoe de overheid Nederland beschermt tegen overstromingen, zorgt voor voldoende zoetwater en werkt aan een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting. Het Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat en verschillende maatschappelijke organisaties werken vanuit het Deltaprogramma samen aan deze opgaven, onder leiding van de deltacommissaris. Het programma is opgebouwd rond drie thema’s:

• Deltaprogramma Waterveiligheid: Hierin staan alle onderzoeken, maatregelen en voorzieningen om Nederland te beschermen tegen overstromingen.
• Deltaprogramma Zoetwater: Hierin staat hoe we zorgen voor genoeg zoetwater, nu en in de toekomst. Zoetwater is onmisbaar: niet alleen voor de drinkwater- en elektriciteitsvoorziening, maar ook voor de natuur en voor de stabiliteit van dijken.
• Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie: hierin staat hoe we ons land willen inrichten om de gevolgen van de toenemende hitte, droogte, hevige neerslag en overstromingen te kunnen opvangen.

De aanpak van deze drie thema’s wordt in het Deltaprogramma ook uitgewerkt voor verschillende regio’s. Voor elke regio is een eigen voorkeursstrategie opgesteld.

Deltabeslissing en Deltaplan

Alle drie de programma’s bevatten een Deltabeslissing en een Deltaplan:

• In de Deltabeslissingen staan nationale kaders die voor heel Nederland gelden. De Deltabeslissingen worden elke zes jaar herijkt. Dat betekent dat ze opnieuw worden beoordeeld en aangepast. In de Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie staat het nationale beleid voor de inrichting van waterrobuuste en klimaatbestendige gebieden. Daarbij is bijzondere aandacht voor vitale en kwetsbare functies, omdat bij een overstroming of door extreem weer belangrijke voorzieningen kunnen uitvallen.
• In de Deltaplannen staan concrete maatregelen voor de uitvoering van het beleid en de planning van deze maatregelen. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie staan concrete acties en doelen die ervoor gaan zorgen dat Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht. Dit plan versnelt en intensiveert de aanpak van wateroverlast, hittestress, droogte en de gevolgen van overstromingen. Het plan is opgesteld in 2018 en opgebouwd uit zeven ambities: kwetsbaarheid in beeld brengen, risicodialoog voeren en strategie opstellen, uitvoeringsagenda opstellen, meekoppelkansen benutten, stimuleren en faciliteren, reguleren en borgen, en handelen bij calamiteiten.

Het Deltaprogramma controleert en evalueert elk jaar hoe de deltabeslissingen, voorkeursstrategieën en deltaplannen tot dan toe zijn uitgewerkt en uitgevoerd. Ook het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie wordt elk jaar gemonitord. In deze jaarlijkse monitor kunnen voorstellen staan om beleid aan te passen, bijvoorbeeld op basis van nieuwe ontwikkelingen of belemmeringen.

Wat is de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS)?

De Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) is de overkoepelende Nederlandse strategie op het gebied van klimaatadaptatie. Deze strategie uit 2016 beschrijft de belangrijkste klimaatrisico’s voor Nederland en zet de koers uit om deze risico’s aan te pakken. Het programmateam NAS heeft deze koers vertaald naar plannen en acties in het uitvoeringsprogramma 2018 - 2019. Dit programma richt zich op sectoren, ketens, thema’s en klimaatrisico’s die niet in het Deltaprogramma en het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie voorkomen en vult een aantal thema’s hieruit aan. Met het rapport ‘Nationaal perspectief klimaatadaptatie’ uit 2020 blikt het team terug op wat er tot dan toe bereikt is en biedt het perspectief voor de toekomst.

Financiële regelingen vanuit overheden

In 2018 hebben het Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie getekend. Hiermee willen ze een impuls geven aan de uitvoering van maatregelen uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Vanaf 2021 is hiervoor maximaal € 300 miljoen beschikbaar vanuit het Rijk, plus € 300 miljoen vanuit decentrale overheden. Hiervan reserveert het Rijk € 200 miljoen voor de Impulsregeling Klimaatadaptatie. Via die regeling kunnen gemeenten, provincies en waterschappen van het Rijk een bijdrage krijgen voor klimaatadaptatiemaatregelen. Andere regelingen waarbij overheden een bijdrage kregen of krijgen:

• Impactprojecten: Dit zijn projecten over ruimtelijke adaptatie die andere overheden kunnen inspireren en waarvan ze kunnen leren. In 2020 zijn de laatste impactprojecten afgerond. In totaal werden 23 impactprojecten geselecteerd en uitgevoerd in vier verschillende tranches.
• Living Labs: In een ‘living lab’ vindt onderzoek en innovatie gelijktijdig plaats volgens het principe van cocreatie en participatief ontwerpen. In zo’n lab werken publieke en private partijen samen. De ‘living labs ruimtelijke adaptatie’ zijn afgerond en de resultaten beschikbaar.
• Financiële prikkels: Overheden kunnen particulieren stimuleren om maatregelen te nemen, onder andere met financiële prikkels. In 2019 en 2020 heeft IenW verschillende pilots ondersteund die experimenteren met financiële prikkels.
• Uitvoeringsprojecten: IenW heeft in 2019 en 2020 acht uitvoeringsprojecten klimaatadaptatie financieel ondersteund.

Meer over de financiële regelingen vanuit het Rijk vind je op de pagina Stimuleren en faciliteren.

Samenwerking en kennis

Geld en ambitie is niet genoeg om in 2050 te komen tot een klimaatbestendig en waterrobuust Nederland. Om klimaatadaptatie in heel Nederland toe te passen en om dat op een goede manier te doen, is ook kennis en samenwerking nodig. Het netwerk Samen Klimaatbestendig en de City Deals zijn initiatieven om samenwerking tussen verschillende partijen te bevorderen. De onderzoekslijn Klimaatbestendige stad en het Global Center on Adaptation zijn initiatieven om kennis over klimaatadaptatie te ontwikkelen en delen. En OSKA is een samenwerkingsverband om te bevorderen dat klimaatadaptatie een plek krijgt in standaarden. En LIFE IP Klimaatadaptatie is een programma dat als doel heeft om de uitvoering van adaptatiemaatregelen te versnellen. Hieronder lees je er meer over.

Samen Klimaatbestendig

Om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering, is het belangrijk dat overheden, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties met elkaar samenwerken. Daarvoor is het netwerk Samen Klimaatbestendig in het leven geroepen. Dit is een netwerk voor en door professionals die Nederland weerbaar willen maken tegen klimaatverandering. Het team van Samen Klimaatbestendig kan je verder helpen met klimaatadaptatie, bijvoorbeeld door samen te sparren, je met andere partijen in contact te brengen of door een mooi initiatief of idee via landelijke media te delen.

City Deals

Ook City Deals zijn bedoeld om de samenwerking tussen verschillende partijen bevorderen. In City Deals werken steden, maatschappelijke partners en de Rijksoverheid samen aan het versterken van innovatie en leefbaarheid in de Nederlandse steden. City Deals waarin klimaatadaptatie een grote rol speelt, zijn de City Deal Klimaatadaptatie en de City Deal Openbare Ruimte. De City Deal Klimaatadaptatie is afgerond en de resultaten zijn beschikbaar.

NKWK – KBS

De onderzoekslijn Klimaatbestendige stad (NKWK-KBS) ontwikkelt en deelt kennis over wat de beste maatregelen zijn om steden klimaatbestendig en waterrobuust in te richten.  Deze onderzoekslijn is één van de veertien onderzoekslijnen van het Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK). Op de pagina NKWK Klimaatbestendige stad lees je meer over deze onderzoekslijn en hoe je hieraan kunt bijdragen.

Global Centre on Adaptation (GCA)

Het Global Center on Adaptation (GCA) is een organisatie die zich sinds 2018 wereldwijd inzet voor klimaatadaptatie. GCA stimuleert landen, organisaties en bedrijven om kennis te delen en samen te werken op het gebied van klimaatadaptatie, zodat zij zichzelf beter kunnen beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het hoofdkantoor van het GCA bevindt zich sinds 2021 in het Floating Office Rotterdam, het grootste drijvende kantoorgebouw ter wereld.

OSKA

Het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA) is een samenwerkingsverband op het gebied van standaarden. Voorbeelden van standaarden zijn normen, richtlijnen en handreikingen. Standaarden spelen een belangrijke rol bij het ontwerpen, bouwen en onderhouden van gebouwen, infrastructuur en openbare ruimte. In OSKA werken overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en standaardisatie-organisaties met elkaar samen. Zij willen bevorderen dat klimaatadaptatie snel een plek krijgt in nieuwe en bestaande standaarden.

LIFE IP Klimaatadaptatie

LIFE IP Klimaatadaptatie (2022-2027) is een Nederlands programma met cofinanciering door de Europese Unie (EU). Het doel van het programma is om de uitvoering van adaptatiemaatregelen in Nederland te versnellen. Een consortium van 22 overheden en organisaties gaat het programma uitvoeren. IenW en het RIVM zullen het programma coördineren. Zo legt het programma ook een duidelijke link tussen klimaat en gezondheid.

Provincies

Bij de aanpak van klimaatadaptatie spelen provincies een verbindende, stimulerende en ondersteunende rol. Aan de ene kant verbinden zij klimaatadaptatie met grote ruimtelijke opgaves. Aan de andere kant kunnen zij het stedelijk en landelijk gebied met elkaar verbinden in een regionale, samenhangende aanpak. Op de pagina ‘Provincies’ kun je lezen hoe verschillende provincies hun rol invullen, hoever ze zijn met hun ambities en bij welke projecten ze onder andere betrokken zijn.

Werkregio’s

Nederland is verdeeld in 45 werkregio’s. In die regio’s werken gemeenten, waterschappen en andere partijen samen aan de zeven ambities van het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie. Ze voeren bijvoorbeeld een gezamenlijke stresstest uit, stellen samen een strategie en uitvoeringsagenda vast en nemen maatregelen op regionaal niveau. Ook vervullen ze een grote rol bij de indiening van aanvragen voor de Impulsregeling klimaatadaptatie. Meer informatie over de werkregio’s lees je op de pagina Werkregio’s.