Wetten, regels en andere instrumenten

Via wet- en regelgeving geeft de Rijksoverheid de kaders aan voor een klimaatbestendige inrichting. Gemeenten en andere overheden kunnen binnen die kaders zelf ook veel regelen en vastleggen over klimaatbestendig bouwen en inrichten, maar dat gebeurt nog te weinig. Eén van de oorzaken daarvan is dat veel gemeenten niet weten hoe ze dat kunnen doen. Hieronder staan vier hulpmiddelen die lokale en regionale overheden hierbij kunnen helpen.

Wat kan een gemeente met de huidige landelijke wetgeving?

Het eerste hulpmiddel is de Handreiking decentrale regelgeving klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen, inrichten en beheren. Deze handreiking is een vernieuwde en uitgebreide versie van de eerdere Handreiking decentrale regelgeving klimaatadaptief bouwen en inrichten uit 2020. De vernieuwde handreiking laat met voorbeelden zien welke mogelijkheden er binnen decentrale regelgeving zijn voor klimaatadaptief en natuurinclusief, bouwen, inrichten en beheren. De factsheets en voorbeeldregels zijn helemaal gericht op de nieuwe Omgevingswet. De eerste handreiking is voortgekomen uit het rapport ‘Advies aanpak knelpunten klimaatadaptief bouwen’. Het initiatief hiervoor komt van de werkgroep ‘Verkenning (bouw)regelgeving t.b.v. klimaatbestendige inrichting’. Zij hebben de handreiking in 2020 geschreven omdat gemeenten nog weinig gebruik maakten van de mogelijkheden om klimaatadaptief bouwen en inrichten in hun beleid en plannen vast te leggen, onder andere omdat ze niet altijd wisten wat juridisch wel en niet kon. Terwijl er binnen het huidige wettelijke stelsel veel mogelijkheden zijn om klimaatadaptief bouwen en inrichten juridisch te borgen. Vooral gemeenten kunnen al heel veel vastleggen en “regelen” in hun beleid en ruimtelijke plannen. Er bestaat ook een presentatie (pdf, 825 kB) over dit onderwerp.

Hoe stel je als gemeente regels op voor waterberging?

Het tweede hulpmiddel is de publicatie ‘Modellen voor juridische instrumenten klimaatadaptatie’ (pdf, 1.5 MB). Hierin kun je als gemeente lezen hoe je waterberging door particulieren juridisch kunt voorschrijven. Er staat niet alleen in hoe je dat kunt doen in de huidige regelgeving, maar ook in de nieuwe Omgevingswet. Je hoeft trouwens niet op de nieuwe Omgevingswet te wachten. Ten eerste zijn de wijzigingen als gevolg van de Omgevingswet beperkt. En ten tweede: heb je regels vastgesteld voordat de nieuwe Omgevingswet ingaat? Dan gelden die regels in beginsel ook als de Omgevingswet ingaat.

Deze publicatie is formeel een concept-uitgave. Dat blijft het waarschijnlijk ook nog een tijd omdat het Ministerie van BZK werkt aan een geheel van juridische modellen voor alle klimaatopgaven: wateroverlast, droogte en hittestress.

Welke instrument past bij welke situatie?

Het derde hulpmiddel is het Raamwerk Ervaring met instrumenten voor het borgen van klimaatadaptatie op privaat terrein (pdf, 4.4 MB). Daarin kun je verschillende instrumenten voor borging van klimaatadaptatie op privaat terrein met elkaar vergelijken. Je kunt klimaatadaptatie borgen met wetten en regels, maar ook met instrumenten die bewoners stimuleren om duurzamer te leven. Voorbeelden daarvan zijn de Hemelwaterverordening en duurzame rioolheffing. Waternet en de gemeente Amsterdam hebben verschillende instrumenten geanalyseerd: welk instrument past bij welke situatie? De resultaten hebben ze samengevat in dit raamwerk, en een aantal van de instrumenten lichten ze toe in een factsheet (pdf, 2.4 MB).

Hoe borg je klimaatadaptatie in aanbestedingen en contracten?

Het vierde hulpmiddel is de leidraad ‘Klimaatadaptatie in aanbestedingen en contracten (pdf, 1.7 MB)’. Deze leidraad met de bijbehorende notitie (pdf, 627 kB) helpt gemeenten en andere overheden om in elke fase van een gebiedsontwikkeling de juiste keuzes te maken over klimaatadaptatie. Tauw heeft deze leidraad ontwikkeld naar aanleiding van onderzoek dat ze heeft gedaan in opdracht van het programmateam van de Nationale Adaptatiestrategie (NAS). Uit het onderzoek blijkt dat klimaatadaptatie niet op de juiste momenten van het inkoop- en aanbestedingsproces een plek krijgt, waardoor klimaatadaptatie vaak niet goed gerealiseerd wordt in bouw- en herinrichtingsprojecten.

Hoe kun je klimaatadaptatie bestuurlijk en juridisch borgen?

De afgelopen jaren hebben gemeenten stresstesten laten uitvoeren en adaptatiestrategieën en uitvoeringsagenda’s opgesteld. Maar hoe kunnen gemeenten ervoor zorgen dat klimaatadaptie standaard deel uitmaakt van werkprocessen en bestuurlijk en juridisch wordt vastgelegd? Daarvoor kunnen gemeenten gebruikmaken van het hulpmiddel Stappen Borgingsinstrumentarium dat de provincie Gelderland samen met de Regio Vallei & Veluwe, Tauw en &Flex heeft opgesteld. Het is ontwikkeld voor kleine, middelgrote en grote gemeenten in heel Nederland.